Şamsudinova leyla movludiN qızı İNGİLİs diLİNİn xüsusi MƏQSƏDLƏRLƏ ÖYRƏDİLMƏSİ prosesiNDƏ meydana çixan problemləRİn həLLİ yollari ixtisaslaşma



Yüklə 419,49 Kb.
səhifə1/3
tarix14.10.2017
ölçüsü419,49 Kb.
#4964
  1   2   3

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN DİLLƏR UNİVERSİTETİ

Əlyazması hüququnda


ŞAMSUDİNOVA LEYLA MOVLUDİN qızı

İNGİLİS DİLİNİN XÜSUSİ MƏQSƏDLƏRLƏ ÖYRƏDİLMƏSİ PROSESİNDƏ MEYDANA ÇIXAN PROBLEMLƏRİN HƏLLİ YOLLARI


Ixtisaslaşma: HSM-020010-İngilis dilinin tədrisi metodologiyası və metodikası

MAGİSTRLİK DİSSERTASİYASI


Elmi rəhbər: dos. M. ƏLİYEV


BAKI – 2014
MÜNDƏRİCAT

GİRİŞ .......................................................................................................................3

I FƏSİL İNGİLİS DİLİNİN XÜSUSİ MƏQSƏDLƏRLƏ ÖYRƏDİLMƏSİNİN

NƏZƏRİ ƏSASLARI............................................................................6


1.1 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin tarixi.................................6

1.2 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahələri................................20

II FƏSİL İNGİLİS DİLİNİN XÜSUSİ MƏQSƏDLƏRLƏ ÖYRƏDİLMƏSİ

ÜZRƏ İŞİN SƏMƏRƏLİ TƏŞKİLİ...................................................30


2.1 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi təcrübəsinin Diplomatik

ingilis dili nümunəsində öyrənilməsi............................................................30



2.2 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsində müəllimin rolu...............55

2.3 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi prosesinin səmərəli təşkili

yolları.............................................................................................................59


NƏTİCƏ.................................................................................................................63
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT..................................................................66


GİRİŞ
Mövzunun aktuallığı – Xarici dillərin içində ingilis dili ən geniş yayılmış dillərdən biridir. 1960-cı illərdən başlayaraq Ümumi İngilis dilinin öyrədilməsi tələbələrin və ya sahibkarların tələblərini ödəmədiyi üçün İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi anlayışının yaranmasına təkan oldu. İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi ingilis dilinin xüsusi sahələrdə istifadəsi üçün tədris edilməsi və öyrənilməsidir.

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi dilin müxtəlif ixtisas sahələrinə təsiri nəticəsində meydana gələn yeni dil tədrisidir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi proqramı həmçinin Xüsusi Sahələr üçün İngilis dili də adlanır. Bu proqram müxtəlif ixtisas sahələrinə aid kursları əhatə edir. Bu ixtisaslaşdırılmış dil kurslarına Menecerlər üçün İngilis dili (English Course for Managers), Elmi və Texnoloji İngilis dili (English for Science and Technology), Tibbi İngilis dili (English for Medical Purposes), Hüquqi İngilis dili (Legal English), Diplomatik İngilis dili (Diplomatic English), Aviyasiya üçün İngilis dili (English for Aviation), Akademik İngilis dili (English for Academic Purposes), Turizm üçün İngilis dili (English for Tourism), Biznes İngilis dili (Business English), Beynəlxalq Auditorlar üçün İngilis dili (English Course for International Auditors), İnsan resursları üçün İngilis dili (English Course for Human Resources) və sairə daxildir.

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahələri içində Diplomatik ingilis dili dünyanın bir çox ölkələrində tədris edilir. Əvvəllər diplomatik sferada digər dillərdən istifadə edilsə də daha sonralar ingilis dilinin istifadəsi geniş vüsət aldı. Diplomatik İngilis dili müəyyən səviyyədə ingilis dili biliyi ilə yanaşı, eyni zamanda düzgün ifadə seçimini, diplomatik danışıq, yazı, oxu, dinləmə və anlama bacarıqlarını inkişaf etdirən mövzuları tərkibinə daxil edir. Diplomatik İngilis dili programında iştirak edən tələbələr burada xüsusi vurğu və tonlarla ingilis dilində danışa, öz fikirlərini aydın ifadə edə, həmçinin kütlə içində əminliklə təsirli danışıq bacarıqlarını inkişaf etdirəbilərlər. Praktik diplomatiya, diplomatik simulyasiyalar, ictimai diplomatiya, beynəlxalq əlaqələr, siyasət və ideologiya kimi sahələrdə uğurlu çıxışlar etmək istəyən diplomat Diplomatik İngilis dilinə yiyələnməlidir.

Tədqiqatın obyekti – İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi və onun sahələrdən biri olan Diplomatik İngilis dilidir.

Tədqiqatın predmetini ingilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi təcrübəsinin Diplomatik İngilis dili nümunəsində öyrənilməsi zamanı söz, söz birləşməsi təşkil edir.

Tədqiqatın məzmunu ADU-nun Regionşünaslıq və Beynəlxalq münasibətlər fakültəsində tədris olunan “Diplomatik İngilis dili” fənnindən ibarətdir.

Tədqiqat işinin nəzəri və praktik əhəmiyyəti ondadır ki, dissertasiyanın əsas mahiyyəti ingilis dili təhsili verən və ya ingilis dilinin köməkçi fənn kimi tədris edildiyi universitetlərdə istifadə edilməsidir. İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi universitetlərdə istər humanitar, istərsə də texniki ixtisaslarda oxuyan tələbələrə və ya artıq həmin ixtisaslar üzrə çalışan şəxslərə akademik və peşəyönümlü cəhətdən tədris edilir.

Burada təqdim edilmiş məlumatlardan tərcümə mədəniyyəti ilə məşğul olan mütəxəssislər, eləcə də azərbaycanlı oxucular (ingilis dilində olan) orijinal əsəri oxuyarkən faydalana bilər, ingilis dilli və azərbaycan dilli insanların biri-biri ilə canlı ünsiyyət zamanı istifadə edə bilərlər.



Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri. Tədqiqat işinin qarşısında duran məqsədlər tələbələrdə Diplomatik İngilis dilində bilik və bacarıqları inkişaf etdirmək, tələbələrə lazım olan Diplomatik İngilis dilinin söz bazasını öyrətmək, universitetdə keçirən Diplomatik İngilis dili fənninin təkmilləşdirilməsindən ibarətdir.

Bu məqsədlərə çatmaq üçün aşağıdakı vəzifələr həyata keçirilmişdir:



  • Elmi ədəbiyyatda mövzu ilə əlaqədar olan müddəaları nəzərdən keçirmək;

  • Tədqiqat işinin nəzəri bazasını və praktik dil materiallarını müəyənləşdirmək;

  • Tədqiqata cəlb edilmiş və ingilis dilində daha çox işlədilən diplomatik terminləri müəyənləşdirmək.

  • Diplomatik ingilis dilinin tədrisində lazım olan bilik və bacarıqları müəyən etmək.

Tədqiqat işinin metodları Dissertasiya işinin yazılmasında müsahibə metodundan, müşahidə metodundan istifadə edilmişdir. Araşdırmalar zamanı mövzu ilə əlaqədar dövrü mətbuat, elmi–praktiki konfranslarının metodoloji əhəmiyyət daşıyan müvafiq materialları istifadə edilmişdir.

Tədqiqatın elmi yeniliyi. Maqistr işinin yeniliyi ondadır ki, Azərbaycanda ilk dəfə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi təcrübəsinin Diplomatik İngilis dili nümunəsində öyrənilməsi konkret nümunələr əsasında tədqiqata cəlb olunur və Diplomatik İngilis dilində istifadə edilən terminlərin, ifadələrin müxtəlifliyi ingilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi prosesinin səmərəli təşkili yollarının müəyyənləşdirilməsinin vacibliyi göstərilir. Burada diplomatik ingilis dili materiallariı vasitəsi ilə beynəlxalq sferada tələbələrin diplomatik dil bacarıqları müəyyənləşdirilir.

Tədqiqatın aqrobasiyası. İş Azərbaycan Dillər Universiteti, «İngilis dilinin linqvo-didaktika » kafedrasında yerinə yetirilib. İşlə bağlı kafedra iclaslarında hesabat verilmişdir.

Nəşrlər. Dissertasiyanın əsas məzmundan bir bölməsi tezisdə əks olunmuşdur. Tezis kafedra iclasında müzakirə edilmiş, və 2013-2014-cü tədris ilində Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 91-ci ildönümünə həsr olunmuş Tələbə Elmi Cəmiyyətinin illik konfransda II yerə layiq görülmüşdür.

Dissertasiya işinin quruluşu və həcmi: Dissertasiya giriş, iki fəsil, yekun nəticə, və istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Magistr işinin ümumi həcmi 70 səhifə, istifadə edilmiş ədəbiyyatın sayı isə 50-dir.
I FƏSİL
İNGİLİS DİLİNİN XÜSUSİ MƏQSƏDLƏRLƏ ÖYRƏDİLMƏSİNİN NƏZƏRİ ƏSASLARI
1.1 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin tarixi
İngilis dili dünyada ən çox maraq göstərilən dillərdən biridir. Hazırda ingilis dili demək olar ki, bütün ölkələrdə milyonlarla insan tərəfindən danışılır və müxtəlif məqsədlərlə istifadə edilir. İlk əvvəllər ingilis dili xarici yaxud da ikinci dil kimi öyrənilirdi, burada ingilis dilinin öyrənilməsində əsas məqsəd qarşılıqlı ünsiyyəti təmin etmək və məhz həmin dildə ünsiyyət qurmağı bacarmaq idi. Ona görə də Ümumi ingilis dilinin öyrənilməsi daha çox məşhurlaşmışdı. [10, 3]

Ümumi ingilis dilinin öyrədilməsi programı demək olar ki, son dörd onillik ərzində universitetlərdə müxtəlif sahələr üzrə tədris olunub. Ümumi məqsədlərlə ingilis dilinin öyrədilməsinin tədris programına xarici dildə ümumi bilik və bacarıqlarının öyrədilməsi, dil səviyyəsinin artırılması kimi məsələlər daxildir. Halbuki İngilis dilinin profesional cəhətdən öyrədilməsi hesab olunan İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi ümumi məqsədlərlə eyni məzmunlu deyildir. İndi artıq bir çox universitet məzunları öz ixtisaslarını bilməklə yanaşı, həmin bilikləri xarici dillərdə, xüsusilə ingilis dilində elmi cəhətdən izah etməyi bacarmalıdırlar. Bəzi səbəblərə görə məzunların bir hissəsi xarici dili peşəyə aid və yaxud peşəyönümlü tapşırıqlara lazımı şəkildə tədbiq edə bilmirlər. Bu da, əlbəttə, peşələrə uyğun ünsiyyət bacarıqlarının tədbiqində uğursuzluğa səbəb olur. Bu sahəni araşdıran metodistlər xüsusi məqsədləri əsas götürərək ingilis dilini peşəyönümlü məqsədlərdə tələbələrin istifadə etməsi üçün peşələrə aid xüsusi program hazırlamaq qərarına gəldilər. [8, 7]

Dilə yiyələndikcə öyrəncilər ingilis dilini müxtəlif sahələrdə işlətməyə başladılar. Beləliklə dilin öyrədilməsində yeni sahə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi meydana gəldi. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinə (ESP) məqsədi İngilis dilini xüsüsi sahələrdə istifadə etmək olan tələbələrin, öyrəncilərin İngilis dilinin ikinci yaxud xarici dil kimi öyrədilməsi və öyrənilməsi aiddir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi ilk illərdə kommersiya və texnologiya sahələri daxilində ünsiyyət yaradılması ehtiyacının ödənilməsində geniş şəkildə yayılmışdı. Bu zaman İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin bir sıra sahələri formalaşmağa başladı. [30, 5]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi dilin müxtəlif ixtisas sahələrinə təsiri nəticəsində meydana gələn yeni dil tədrisidir. Bu sahəyə dair müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür. Bütün bu fikirləri ümumiləşdirərək İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsini 4 tarixi inkişaf xronologiyasına bölə bilərik: erkən dövr (1960 – 1981), yaxın keçmiş (1981 – 1990), müasir dövr (1990 – 2011), gələcək dövr (2011-dən indiyədək və sonrakı illər).

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi kursunun mahiyyəti tələbələrin xüsusi dil biliyi ehtiyaclarına əsaslanır. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinə dair kurslar tələbələrin ingilis dilində bilməsi lazım olan dil səviyyəsi, bacarıq, və müxtəlif bu kimi sahələrə, buna uyğun xüsusi fəaliyyətlərə diqqət edirlər. Adətən İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsində tələbələr yetkin öyrəncilər olur. Tələbələr yalnız dil öyrənmə bacarığına görə deyil, həmçinin öyrənmə mənqədlərinə görə eynitipli və müxtəliftipli qruplara daxildir.[30, 8]

Bildiyimiz kimi İngilis dilinin mənimsənilməsi, öyrənilməsi və tədrisi üçün ən əsas fərqlər öyrəncilərin və onların öyrənmə məqsədlərindən asılıdır. İngilis dilini xüsüsi məqsədlərlə öyrənən tələbələr adətən İngilis dili ilə artıq tanışlığı olan yetkin insanlardır və onlar dili profesional bacarıqlarını nümayiş etdirə bilmək üçün, işlə bağlı funksiyalarda icra etmək üçün öyrənirlər. Ona görə də İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi programı tələb olunan İngilis dili xüsüsi məqsəd və ehtiyacların qiymətləndirilməsi üzərində qurulmuşdur. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi qrammatika və dil strukturlarının öyrədilməsindən daha çox dili müəyyən və müxtəlif məzmunlarda öyrənir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi mühasibatlıqdan və ya kompüter elmlərindən tutmuş turizm və biznes idarəçiliyinədək sahələri əhatələyir və özündə cəmləyir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsində əsas məqsəd İngilis dilini tələbələrin, öyrəncilərin real dünyadan ayrı bir fənn kimi tədris etmək deyil. Tam əskinə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi tələbələr üçün lazımlı, vacib sahələrlə əlaqədar olan fənlərə inteqrasiya etməli və onlarla bütövlük təşkil etməlidir.

Lakın İngilis dilinin ikinci dil kimi öyrədilməsi və İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi yalnız tələbələrin xüsusiyyətlərindən, məqsədlərindən asılı deyil, həmçinin buradakı təlimatların məqsədindən də asılıdır. Bu məqsədlər normalardan kənara çıxa bilər, yəni bu deməkdir ki, bu məqsədlər biri digərlərindən fərqlənə bilər. Əslində bir qayda olaraq ikinci dil kimi İngilis dili tədrisi dinləmə, oxu, danışıq və yazı kimi bütün dörd dil bacarıqlarını özündə bərabər şəkildə vurğuladığı halda, İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsində isə tələbatların təhlili ilə tələbələr üçün ən çox lazım olan dil bacarığı məyyən edilir, və tədris programı ona uyğun olaraq tərtib edilir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi programı biznes idarəçiliyi sahəsini öyrənən və bu sahəni bitirməyə hazırlaşan tələbələrdə oxu bacarıqlarını inkişaf etməsini nəzərə çarpdıra bilər, yaxud da bu program turizm sahəsini araşdıran və gələcəkdə turist bələdçiləri olmaq istəyən tələbələrin danışıq bacarıqlarının inkişafına kömək edə bilər. [20]

Həqiqətən də İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi fənlərin mahiyyətini, məzmununu və İngilis dili tədrisini özündə cəmləyir. Belə bir birləşmə və yaxud kombinasiya olduqca motivəedicidir, çünki tələbələr İngilis dili dərslərində öyrəndiklərini mühasibatlıq, biznes idarəçiliyi, kompüter elmləri, turizm, tibb, aviasiya, diplomatiya və sair bu kimi əsas tədris sahələrinə tədbiq edə biləcəklər.

Təbii olaraq İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsində tələbələr öz ixtisas sahələri üzrə səriştələrini, həmçinin İngilis dilini mənimsənilməsində bilik, bacarıq və vərdişlərini inkişaf etdirirlər. Əlbəttə, hər şeydən əvvəl tələbələrin özünəməxsus ixtisas sahələrində dərin biliklərinin olması vacibdir. İxtisas sahəsində biliklərin olması onlara gələcəkdə həmin sahədə işləyəndə bu bilik və bacarıqlardan səmərli şəkildə istifadə etmələrinə şərait yaradacaq. Tələbələr nisbətən zəif dil səviyyəsinə malik olsalar da, ixtisas sahəsində biliklərinin olması onlara fənnin məzmununu anlamağa imkan verəcəkdir. İngilis dilini xüsüsi məqsədlərlə öyrənən siniflərdə, kurslarda tələbələrə onların oxuduqları, öyrəndikləri ixtisaslarla əlaqədar məzmunun ingilis dilində necə ifadə edildiyi göstərilir. Əgər burada terminlərlə müəyyən çətinlik yaranarsa, İngilis dilini xüsüsi məqsədlərlə tədris edən müəllim tələbələrin ixtisas biliyindən maksimal dərəcə istifadə edərək terminlərin izahını verə bilər ki, bu da nəticə etibarı ilə onların ingilis dilini sürətli öyrənməsinə kömək olacaqdır.

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsində işlədilən “xüsusi” termini İngilis dilinin tədrisində nəzərdə tutulan müxtəlif xüsusi məqsədlərə aid edilir. Tələbələr, yetkin dil öyrənciləri artıq onlara məlum olan və aid olan sahələr vasitəsi ilə ingilis dilinin öyrənilməsinə başlayırlar. Bu o deməkdir ki, İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sinifində tələbələr öyrəndiklərini dərhal öz araşdırmalarında və yaxud işlədikləri sahədə istifadə edə bilirlər. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi yanaşması yetkin dil öyrəncisinin öyrəndiklərinin aktuallığını artırır və onlara artıq bildikləri ingilis dili biliklərinin daha da inkişaf etdirməsinə şərait yaradır. Bu da öz növbəsində onlara gələcəkdə, xüsusilə öz sahələrinə aid yeni məlumat əldə etməyə və təcrübəli mütəxəsislərlə qarşılıqlı ünsiyyət qurmağa maraq, həvəs yaradacaq, onları bu işdə nailiyyət əldə etməyə motivə edəcək. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi dünyadakı dil biliyi tələbatlarını qiymətləndirir və özünə motivasiya, xüsusi fənn, xüsusi məqsədlər və onlara müvafiq dil bacarıqların öyrədilməsi məzmunu kimi anlayışlarını daxil edir. [20, 2]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi həm yeni, həm də aktual sahədir. Müəyyən və ya istənilən dil tədrisindəki kimi İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi də dil təliminin əsas sahələrindən biri hesab olunur. Lakin İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi araşdırıldıqca burada “hansı xüsusi məqsədlər movcuddur?”, “deyilən xüsusi məqsədlərə uyğun xarici dili necə öyrənmək olar?”, “xarici dildə nəyi öyrənmək lazımdır?” kimi suallar meydana çıxdı. Bu artıq xarici dil tədrisində fərqli yanaşma idi. Bu yanaşma əksəriyyət tərəfindən maraq göstərilən xüsusi dil tələbatının tərkibini, onun nəzərə çarpılan, olduqca vacib xüsusiyyətlərini özündə cəmləyirdi. [24,3-4]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi ümumiyyətlə İngilis dili tədrisində müstəqil dil tədrisi sahəsidir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi haqqında tədqiqatlar Tədbiqi Dilçilikdə araşdırılan tədqiqatların əsas komponenti kimi tanınır. Hatçinson və Uoters İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsini fənn anlayışından daha çox yanaşma anlayışı kimi qəbul edirdilər və bununla da onlar İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin heç bir dilə, tədris materiallarına və ya yaxud hər hansı metodologiyaya aid olmağınını göstərirdilər. Onlar təklif edirlər ki, İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin əsası – “Tələbəyə xarici dili öyrənmək niyə lazımdır?” sualı idi. Bu sualın cavabına tələbələr, lazım olan, tələb olunan dil və təlimin məzmunu kimi anlayışlar daxildir. Beləliklə, bunlar İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsində vacib tələbatları formalaşdırır. Həmin tələbatlər tələbənin İngilis dilini nə üçün öyrənməsi, tədris prosesinin iş və ya təhsil məqsədlərindən fərqlənməsi ilə müəyyən edilir. Məhz bu məqsədlər öyrədiləcək dilin müəyyən edilməsi üçün əsas müddəalardır. Onlar İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi metodologiyasının iki aspektini xüsusi vurğulayırlar:

1) İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi tədris qaydalarına və peşələrə uyğun metodologiya ilə əks etdirilməlidir;

2) İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi prosesində tələbə və müəllim arasındakı qarşılıqlı ünsiyyət Ümumi ingilis dili tədrisindən fərqli ola bilər. [18, 4]



Robinsonun İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi haqqında fikirləri 2 mühüm kriteriyaya əsaslanır: 1) İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi məqsəd-yönümlü tədrisdir; 2) İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi kursları mütəxəsislər tərəfindən eyni xarakterli siniflərdə yetkin tələbələrə keçirilməsini nəzərdə tutur. [31, 3]

İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi programlarının uğurla hazırlanılmasında və formalaşdırılmasında sosial-siyasi məsələlər həlledicidir. Bu sosial-siyasi məsələlər 3 aspekt ilə əlaqəlidir: 1) ingilis dilinin qlobal dil kimi yayılması; 2) dil və təhsildə dil siyasəti; və 3) kurrikulum innovasiyası və yenilik. Bu aspektlər İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi, öyrənilməsi və tədqiqatına təsir edir.[26, 45]

Dövlətlər və xalqlar arasındakı qarşılıqlı əlaqələri daha da dərinləşdirən və genişləndirən qlobal prosseslər, praktiki olaraq insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə təsir edir. “Qlobal dil” terminini dilçiliyə ilk dəfə görkəmli ingilis linqvisti Devid Kristal gətirmişdir. Devid Kristal belə hesab edirdi ki, hər hansı bir dilin “qlobal dil” statusunu alması üçün onun bir çox ölkələrdə aparıcı, hakim mövqedə olması vacib şərtdir. Daha sonra Devid Kristal bu statusu əldə etməyin üç yolunu və ya dilin qloballaşması üçün vacib olan üç müxtəlif funksiyanı göstərir. Birincisi, bir çox ölkələrin dövlət dili olmaq funksiyasıdır. Yəni, hər hansı bir dil “qlobal dil” statusunu əldə etmək üçün eyni zamanda bir neçə ölkənin ya əsas dövlət dili, ya da ikinci dövlət dili olmalıdır. İkincisi, bir çox ölkələrdə dil rəsmi status əldə edərək dövlət qurumlarında, hüquqi sistemlərdə, reklamlarda, kütləvi informasiya vasitələrində, təhsil sistemində geniş şəkildə yayılır. Bu halda dil ikinci dövlət dili səviyyəsinə yüksəlir. Bəzən onun tədrisi hətta ana dili ilə bərabər ibtidai siniflərdən başlanır. Bu zaman xarici dil həmin dövlətdə yeganə rəsmi dil və ya yarımrəsmi dil ola bilər. Dilin qloballaşmasının üçüncü mərhələsi isə dövlətin təhsil siyasəti ilə bağlıdır. Belə ki, dilin heç bir rəsmi status almamasına baxmayaraq, o həmin ölkədə xarici dil tədrisində üstün mövqeyə malik olur. [4, 25]

Belə qloballaşma prosesi İngilis dilinin istifadəsində və statusunda dəyişikliklərlə nəticələnir. İngilis dilinin geniş şəkildə yayılması İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsinə təsir edən bir sıra digər problemləri irəli çəkir. Bu problemlərə yerli dil daşıyıcısının daxili dairələrə təsir edən Kaçrunun 3 dairə modelinin (inner circle, outer circle, expanding circle) yenidən qiymətləndirilməsi, ingilis dilinin mənimsənilməsi, ingilis dilinin mühafizəkar funksiyası, ingilis dilinin yeni variantlarının, hər iki yerli variantlarin və beynəlxalq inglis dili və lingua franka kimi inglisi dilinin inkişaf edtdirilməsi, Qərb dəyərlərinin və mədəniyyətinin yayılması, ingilis dilin genişlənməsinin idarə edilməsi yaxud da təbliği aiddir. [26, 45-46]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi son 40-50 il ərzində formalaşaraq bugünki İngilis dilinin xarici dil kimi tədrisinin ən əsas sahələrindən birinə çevrilmişdir. Beynəlxalq biznes bazarının inkışafından yaranan tələblərlə əlaqədar bir sıra müəssisələr, o cümlədən universitetlər öz üzvlərini, kadrlarını məlumatlandırmaq, bilikləndirmək üçün İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi kurslarının təşkilinə başladılar. Öz ixtisas sahələrinin texnologiya və beynəlxalq inkişaf ilə bərabər addımlaması üçün universitet məzunları artıq İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsində kommunikativ bacarıq əldə etməyi vacib məsələ kimi qəbul ediblər. Belə ki, bu kommunikativ ehtiyacları, tələbatları ödəmək üçün universitet, kollec kimi müəssisələr olduqca xüsusi akademik və peşəyönümlü sahələrə dair İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin yeni tədris programlarını tərtib etməyə çalışdılar. Bura mühəndislik, tibb, hüquq, turizm, biznes, diplomatiya və sair bu kimi sahələri daxil etdilər. Buna görə də İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi programları ölkələrin milli ingilis dili tədrisi kurrikulumuna daxil edildi. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi programlarının əksəriyyəti məzmun cəhətdən tələblərə uyğun olaraq elə tərtib olunur ki, İngilis dilini xüsüsi məqsədlərlə öyrənən tələbələrin dil tələbatlarını, ehtiyaclarını qarşılaya bilsin. İxtisaslaşmış universitet məzunları ilk əvvəl ümumi ingilis dilində bilik və bacarıqlara sahib olmalı, daha sonra özünəməxsus peşə sahələrində müvəffəqiyyətli ünsiyyət yaratmağı bacarmalıdırlar. Son onilliklərdə İngilis dilinin ya iş yerlərinin tapılmasında, ya da karyerada, rütbədə yüksəliş əldə etməkdə, ingilis dili tədrisi strategiyalarını müxtəlif peşə sahələrində tədbiq etməkdə, yaxud da irimiqyaslı araşdırmalar, tədqiqatlar aparılmasında zəruri vasitəyə çevrilməsi İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin məşhurlaşmasına və geniş sürətdə yayılmasına səbəb olmuşdur. [8, 8]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi elm və texnologiyanın inkişafı ilə, dövlətlərarası münasibətlərin möhkəmləndirilməsi ilə əlaqədar olaraq daha da təkmilləşmişdir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi, ümumiyyətlə bu anlayış İngiltərə, ABŞ, Sinqapur kimi ölkərdə uzun illər formalaşmışdır. Bu ölkələrdən başqa Azərbaycanda, Rusiyada, Türkiyədə və digər bu kimi ölkələrə də inteqrasiya etmişdir. Bəzi sahələr və ölkələr üçün İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi naməlum, digərləri üçün isə mənimsənilmiş ola bilər. Buna baxmayaraq ümumi nöqtəyi nəzərdən İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi hələ də tam olaraq öyrənilməmiş, işlənilməmiş sayılır. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi dil tədrisində yeni sahədir. Lakin yeni sahə olmasına baxmayaraq İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin bir o qədər də əsaslı tarixi vardır. Əlbəttə illər əzində formalaşıb inkişaf edən bu yeni sahə dil tədrisində, dilin digər elm sahələrinə daxil olmasında xüsusi əhəmiyyəti vardır.

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin tarixi ilə bağlı araşdırmaları nəzərdən keçirərkən ən azı 3 məsələni qeyd etmək lazımdır. Burada birinci məsələ İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi anlayışının nə zaman meydana gəldiyinin müəyyən edilməsidır. Əlbəttə, İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin uzun inkişaf tarixi vardır, lakın bu sahədə ilkin araşdırmalar elə də uzaq tarixdə deyildir. Belə ki, İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi bir sıra xarici müəlliflər, xüsusilə Con Sveylz tərəfindən araşdırılmışdır və İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin tədqiqat tarixi 1960-cı ilin əvvəllərindən başladığı müəyyən edilmişdir. [34,10] İkinci məsələ daha mürəkkəbdir. Belə ki, indi bu sahədə aparılan tədqiqatların böyük bir hissəsinin beynəlxalq jurnallarda nəşr edilməsinə, İngilis dilinə dair konfranslarında müzakirə edilməsinə baxmayaraq əvvəllər yerli xarakter daşıyırdı. Yəni İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi anlayışı bir sıra sahələrə yenicə daxil olduqda bu sahə haqqında ingilis dilindən başqa, ölkələrin öz dilində araşdırmalar aparılır və yerli jurnallarda bəhs edilirdi. Bu da İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsnin inkışafina maneə idi. 2006-ci ildə Akademik Yazı Tədrisi üçün Avropa Assosasiyasının keçirtdiyi konfranslarda bu mövzü ilə bağlı müzakirələr oldu və bunun nəticəsində sonralar beynəlxalq dil olan ingilis dilində İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi haqqında bəhs edilən “The Asian ESP Journal”, “ESP World”, “The international journal of English for Specific Purposes” kimi elmi-metodik jurnallar nəşr olunmağa başladı. Üçüncü məsələ isə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin tədqiqat və təcrübə anlayışları arasında görünən fərqləri qarşı-qarşıya qoyur. Nəzəri və tədbiqi linqvistikadakı bir sıra digər tədqiqat sahələrindən fərqli olaraq İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi dil tələbatlarına uyğun müzakirələrin aparılmasına, bu sahənin inkişafına həsr olunan elmi-təcrübi hərəkat kimi formalaşmışdı. [30, 17-18]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsində nəzəriyyə və praktika müxtəlif ölkələrə əsasən bir-birindən fərqlənir. Belə ki, Tom Hatçinson və Alan Uoters İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin inkişafını 5 əsas mərhələyə bölürlər. Bunlara aşağıdakılar daxildir:

1) jurnalların təhlilində istifadə edilməsi – burada tələbələr yeni tərübələrlə tanış olurdular;

2) diskursun təhlilində işlədilməsi - burada müxtəlif növ mətnlərə aid materiallar geniş istifadə edilirdi;

3) dilin situasiyalarda işlədilməsi (kommunikativ yanaşma) – bu yanaşmaya əsasən xüsusi metodika, tələbə tələbatlarına uyğun motivasıya növləri müəyyən edilirdi;

4) dilə aid bilik və stategiyalarının inkişaf etdirilməsi – bura düşünmə prosesinə aid məsələlər, yəni məzmundan sözlərin mənasının tapılması, mətn növlərinin müəyyən edilməsi və sair daxildir;

5) xarici dilin öyrənilməsinə əsaslanan proseslərin araşdırılması – bu yanaşma akademik məqsədlələrlə ingilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsinin nəzəri əsaslarını təşkil edir. [24, 15]

Həmçinin onu qeyd etmək lazımdır ki, ümumi ingilis dilinin öyrədilməsi tələbələrin və ya sahibkarların tələblərini ödəmədiyi üçün 1960-cı illərdən başlayaraq İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi anlayışının yaranmasına təkan oldu. İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi ingilis dilinin xüsusi sahələrdə istifadəsi üçün tədris edilməsi və öyrənilməsidir.İlk əvvəllər bu sahənin metodik jurnallarda aparılan təhlilləri İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi kursunun tərtibi üçün yeganə mənbə idi. Buna baxmayaraq yalnız metodik jurnal təhlillərinin istifadə edilməsi ilə tədqiqatçılar əldə etmək istədikləri məqsədlərə nail olmurdular. Yeni təkliflər müvəffəqiyyətsizliklərin öhdəsindən gəlmək üçün irəli sürüldü. Beləliklə, sonralar təhlillərin əsas məqsədi İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi kursunun tərtibatında idarəedici mövqe tutdu.[29,11]

İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi bir çox tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılırdı, onlar arasında Toni Dudley-Evans və Maggi Conun bu sahəyə aid araşdırmaları dünyada olduqca məşhurdur. Onların fikrincə İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi yalnız ingilis dili ilə müəyyən dərəcədə tanış olan şəxslərə tədris oluna bilərdi. Hər iki mütəxəsis İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsinin tərifini bele vermişdilər: “İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi dünyada baş verənlərin anlama dilidir.” Onların İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi haqqında bu tərifi “Developments in ESP” adlı kitablarında öz əksini tapmışdır. [18, 15]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi müəyyən qaydalara uyğun dil tapşırıqları ətrafında mərkəzləşib. Hatçinson və Uotersin fikrinə görə bütün dil tədrisi prosesində İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi məzmun və metodologiya baxımından tələbənin öyrənmə səbəbinə əsaslanan yanaşmadır. [24,19] Bununla əlaqədar olaraq Dyudli-İvans demişdir ki, İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi dilə həmişə müəyyən bir xüsusi ixtisas və ya qayda ilə çərçivələnməyə də bilər, buna misal olaraq Hüquqi İngilis dili, Diplomatik İngilis dilini göstərmək olar. [19,15]



Dünyada müxtəlif ixtisaslarda təhsil alan tələbə qrupları üçün dil biliyi tələbatları kimi dil tədrisinə aid məsələlərdə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi (ESP) fənni o zaman üçün yenilik oldu. 1960-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsi ingilis dilinin öyrədilməsində əsas inkişaf etmiş sahələrdən birinə çevrildi. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin inkişafı bir sira sahələrə də təsir etdi. 1977-ci ildə Strevens, 1980-ci ildə isə Robinson İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin mənasını və nəzəri vəziyyətini araşdırdılar. Coffey 1985-ci ildə Strevensin işini yenidən nəzərdən keçirtdi və İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsini ümumiyyətlə kommunikativ dil tədrisinin əsas hissəsi kimi müəyyən etdi.[14,3]

Bəşəriyyət tarixində bir sıra inqilabi inkişaflar kimi İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi də planlaşdırılmış, məntiqi şəkildə uydurulmuş və ya düşünülmüş bir yenilik deyildi. Daha doğrusu İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi anlayışı bir-biri ilə əlaqəli sahələrdə olan yeni ideyaları, fikirləri daha da inkişaf etdirən hadisə idi. Bu ideyalar dünya ətrafında müxtəlif şəkildə meydana gəlmişdi və bir sıra metodistlər tərəfindən araşdırılmışdır. Tom Hatçinson və Alan Uoters İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin 3 əsas yaranma səbəbini müəyyən etmişdilər: 1) yeni dünyanın tələbləri, 2) linqvistikada və ya dilçilikdə yenilik, və 3) yeni öyrənci istiqaməti. Onların fikrincə bir neçə tarixi hadisə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin inkişafına səbəb olmuşdu. Bunlardan biri özü ilə irihəcmli dəyişikliklər gətirən II Dünya müharibəsi, digəri isə 1970 ci illərdə baş verən Neft krizesinin təsirləri idi. İkinci Dünya müharibəsinin sonu 1945-ci ildə beynəlxalq miqyasda elmi, texniki və iqtisadi fəaliyyətlərin sürətlə və tayı-bərabəri olmayan şəkildə yayılması yeni sahələrin yaranma əsrinin, dövrünün müjdəçisi oldu. Bu hadisə özünün daimi inkişafda olması səbəbindən tezliklə beynəlxalq dilə tələb yaradan iki qüvvə - texnologiya və ticarət tərəfindən vahid və dominant dünya anlayışını yaratdı. Müxtəlif səbəblərə görə xüsusilə böyük iqtisadi gücə malik ölkələrin təsiri ilə İngilis dili dominant dilə çevrildi və dünyada baş verən hadisələrin təsirindən müəyyən faktorlara əsasən xarici dilin tədrisində İngilis dili insanların əsas tələbatlarına daxil oldu.[24,6] İkinci səbəb linqvistika sahəsində saysız yeniliklərin edilməsi idi. Artıq yenilikçi tədqiqatçılar dilçilikdə elmi linqvistikadan diqqətlərini dilin real ünsiyyət prosesində təsviri məsələlərinə yönəltmişdilər. Ümumi İngilis dili kurslarına ehtiyacın artması ilə eyni zamanda xüsusi dil təlimi tələbləri, xüsusi məqsədlər və sahələr üçün təsirli yeni ideyalar dil tədrisində meydana gəlməyə başladı. Ənənəvi olaraq dilçiliyin məqsədi İngilis dilinin qrammatik, fonetik və digər işlədilmə qaydalarını təsvir etmək idi. Halbuki yeni sahələr diqqəti dilin formal istifadəsindən real mühitdə ünsiyyətinə çəkdi. [36, 37] İngilis dili tədrisində məsələn Ticari ingili dili və Mühəndis ingilis dili kimi sahələr fərqli dil tədrisi yanaşmasını tələb edirdi. Qısaca olaraq deyə bilərik ki, bu yanaşmalar müəyyən qrup dil öyrəncilərinə lazım olan ingilis dili bacarıqlarını onların xüsusi tədris sahələrinə aid linqvistik xüsusiyyətlərinin təhlili ilə müəyyən etmək olar. “Mənə İngilis dilini nəyə görə lazım olduğunu de, və mən sənə faydalı olacaq İngili dilini deyim” prinsipi İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin aparıcı prinsiplərindən birinə çevrildi. Üçüncü səbəbə isə tələbələrin İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinə dair dil öyrənmə ehtiyacları daxildir. Təhsil psixologiyasında yeni inkişaflar həmçinin tələbələrin ümumi maraqlarının və onların təlim prosesinə münasibətlərinin nəzərə çatdırılması İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahəsinin meydana çıxmasına kömək oldu. Tələbələrin İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrənilməsində müxtəlif tələb və maraqları vardır ki, bu da onlara öyrənmə prosesində həvəsli olmalarına böyük təsiri oldu. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin inkişafı məhz bu 3 səbəblər vasitəsi ilə reallaşdı. [24,7-8]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin tarixi həmçinin Con Sveylzin tədqiqatları ilə əhatələnib. O öz kitabında belə bir fikir irəli sürmüşdü: “Hər zaman Elmi və Texnoloji İngilis dilinin inkişafı üzrə nəzəri müzakirələrdə dilin təhlilinə və müxtəlif dil tədrisi materiallarına dair yeni ideyalar meydana gəlir.” Con Sveylz Elmi və Texnoloji İngilis dilinin inkişafı anlayışını işlədərkən ümumilikdə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin inkişafını nəzərdə tuturdu. [33, 9]

1988-ci ildə Strevens İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsini onun mütləq və müvəqqəti (dəyişkən) xüsusiyyətlərinin təhlili ilə müəyyən etdi. Strevensin irəli sürdüyü İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi haqqında olan tərifi 4 mütləq və 2 müvəqqəti (dəyişkən) xüsusiyyətləri səciyyələndirir.[21] Strevensin İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi xüsusiyyətləri aşağıdakılardır.

1. Mütləq xüsusiyyətlər.

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi bu xüsusiyyətlərə görə İngilis dili tədrisinə daxildir:


  • tələbələrin xüsusi ehtiyaclarını qarşılamaq üçün tərtib edilib.

  • müəyyən qayda, peşə və fəaliyyətə aid mövzularla əlaqəlidir.

  • həmin fəaliyyətlərə uyğun sintaksis, leksika, diskurs, semantika, diskursun təhlili və bunlara aid dil tədrisi mövzusu ətrafında mərkəzləşib.

  • Ümumi İngilis dili ilə ziddiyyət təşkil edir.

2. Müvəqqəti xüsusiyyətlər.

Bu xüsusiyyətlər İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinə daxildir, lakin bunlar bir o qədər əhəmiyyətli deyil.



  • öyrəniləcək dil bacarıqları ilə məhdudlaşıb, məsələn: yalnız oxu və ya yazı bacarıqları.

  • əvvəlcədən müəyyən edilmiş metodologiya ilə tədris edilməməsi.

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi birliyi Aizu Universitetində Xüsüsi məqsədlərlə İngilis dilinin öyrədilməsinə aid birinci Yapon Konfransını keçirtdi. Bundan başqa İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin nə demək olduğuna dair son 30 ildə artıq kifayət sayda debatlar keçirilir. [27, 1-2] Yaponiya konfransında əsas spiker olan Toni Dyudli-Evans Strevens tərəfindən əvvəl müəyyən edilən İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi xüsusiyyətlərinə müəyyən əlavələr və dəyişiklər etdi:

1. Mütləq xüsusiyyətlər:

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi tələbələrin xüsusi ehtiyaclarını qarşılamaq üçün müəyyən edilib.

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi müəyyən qaydada olan fəaliyyət və metodologiyadan istifadə etməyə vadar edir.

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi dilə yəni onun qrammatikasına, leksikasına, strukturuna, dil bacarıqlarına, diskurs və janrlara uyğun fəaliyyətlərdə mərkəzləşir.

2. Dəyişən xüsusiyyətlər:

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi xüsusi qaydalarla əlaqələndirilə bilər və yaxud xüsusi qaydada tərtib edilə bilər.

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi Ümumi İngilis dilindən fərqli metodologiya ilə xüsusi tədris situasiyalarında istifadə edilə bilər.

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi üçüncü dərəcəli müəssisələrdə və ya profesional iş situasiyasında olan yetkin tələbələr üçün tərtib edilib. Bunlarla yanaşı bu sahə ixtisas fənlərini keçən tələbələr üçün də istifadə edilə bilər.

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi ümumiyyətlə orta (intermediate) və yaxud yüksək (advanced) dil səviyyəsində olan tələbələr üçün tərtib edilib.

  • İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin əksər kursları bəzi əsas dil strukturu haqqında bilikləri əhatələyir, lakin bu yeni başlayan tələbələr üçün istifadə edilə bilər. [19, 12]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin daha da inkişaf etməsi üçün bu anlayışın bütövlükdə nəyi təqdim etdiyi hamı tərəfindən anlaşılmalıdır. Yalnız o zaman İngilis dilinin tədrisində İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi görünən nəticələr verə bilər. [28]
1. 2 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahələri
İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi indi müxtəlif və daha geniş miqyasda olan məqsədləri əhatələyir. Həmişə inkişafda olan, qloballaşan dünyada İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin geniş şəkildə yayılması yeni sahələrin yaranmasında müşahidə edilir. [12, 134] Onun inkişafının dinamikası nəzəri yeniliklərdə və tələbələrin dil tələbatlarının qiymətləndirilməsində özünü göstərir. Belxer qeyd edir ki, İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi haqqında yeni ideyaları 3 fərqli istiqamətə ayırmaq olar. Bunlar ictimai-ünsiyyət, ictimai mədəniyyət və ictimai siyasət istiqamətləridir. Belə ki, xüsusi məqsədlərlə İngilis dilinin öyrədilməsi ictimai xarakter daşıyır və geniş kütlə tərəfindən öyrənilir. Bu təlim – tələbələrə yönəlmiş yeni fərdi yanaşma hər bir tələbənin linqvistik bacarıqlarının inkişafını nəzərdə tutur. [11, 165]

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi qrammatika və dil strukturlarının öyrədilməsindən daha geniş anlayışı özünə daxil edir. Xüsüsi məqsədlərlə İngilis dili kompüter elmlərini, iqtisadiyyatı, tibb elmini, biznes idarəçiliyini, mülki və hərbi aviasiyanı, turizm və digər bu kimi sosial-akademik səhələrlə əlaqəli və bir-birindən fərqli fənləri əhatələyir. Məhz buna görə də həmin sahələr üzrə təhsil alan və həmin sahələrdə çalışan şəxslərə öz ixtisas sahələrinə uyğun İngilis dilinin keçilməsi tələb olunur. Belə hallarda İngilis dili xüsusi məqsədlərlə öyrədilir ki, həmin işçilər və yaxud tələbələr xüsusi sahənin tələbatlarını uğurla yetinə yetirsinlər. Bu baxımdan İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi geniş anlayışdır və o, peşəyönümlü məqsədlərlə və təhsil məqsədləri ilə İngilis dili kimi digər terminologiyanı da özünə daxil edə bilər. Bir sıra mənbələrdə deyilir ki, Xüsusi məqsədlərlə İngilis dili kursunun məqsədləri xüsusi qrup tələbə ethiyaclarına əsasən müəyyən edilir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi adətən Peşəyönümlü İngilis dili və Akademik İngilis dilinə ayrılır. Peşəyönümlü İngilis dili Biznes İngilis dili, İxtisaslaşmış İngilis dili (həkimlər, hüqüqşunaslar və s. üçün) və Xidməti İngilis dili (turizm, dayəlik, aviasiya və tikinti sahələri üçün İngilis dili) yarım qruplarına ayrılır. Burada hər sahəyə uyğun söz bazasından, terminologiyadan istifadə edilir. [17, 297-298]

İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi ingilis dilinin xüsusi sahələrdə təbiqi üçün öyrənilməsidir. Beləliklə, dil tədrisində xüsüsi məqsədlərin meydana gəlməsi İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi təsnifatını formalaşdırdı. Hatçinson və Uoters, David Karver, Robinson, Toni Dyudli-Evans, Ceremi Harmer və bir sıra digər müəlliflər İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi təsnifatını özlərinəməxsus şəkildə təsvir etdilər. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi ənənəvi olaraq 2 əsas sahəyə Akademik məqsədlər üçün İngilis dilinə (English for Academic Purposes) və Peşə məqsədləri üçün İngilis dilinə (English for Occupational Purposes) ayrılır.

İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi sahələri Robinson tərəfindən bu diagram vasitəsi ilə təsnif edilmişdir:





Cədvəl 1.1 İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin təcrübəyə əsaslanan təsnifatı

Burada İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi Akademik məqsədlər üçün İngilis dili və Peşə məqsədləri üçün İngilis dili sahələrinə ayrılır. Bu bölgü müvafiq kurslara xüsusi təsiri ilə səciyyələnir. Təcrübədən əvvəl və təhsildən əvvəl kurslar yeni məzmun ilə hələ də tanış olmayan tələbələrə ilkin bilikləri vermək üçün nəzərdə tutulub. Xüsusi və müfəssəl bilik, bacarıqlar isə carı kursda və cari təhsildə təmin edilir. [13, 488-489]



1983-cü ildə David Karver İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin 3 növünü müəyyən etdi:

  • İngilis dili məhdudlaşdırılmış dil kimi (English as a Restricted Language)

  • Akademik və Peşəyönümlü İngilis dili (English for Academic and Occupational Purposes)

  • Xüsusi mövzularda İngilis dili (English with Specific Topics) [15, 131]

1) Məhdudlaşdırılmış dil kimi İngilis dili yol nizamlayıcılarının və yaxud ofisantların işlətdiyi dil məhdudlaşdırılmış dilə aiddir. Məhdudlaşdırılmış dil ilə verbal dil arasında bir sira fərqlər vardır. Məsələn, beynəlxalq hava nəqliyyatının idarəedilməsi beynəlxalq dil olan İngilis dilində istifadə edilir. Bu nəzarətçilər tərəfindən istifadə edilən beynəlxalq dil ofisant və ya stuartesaların özlərinin məhdudlaşdırılmış dilləri kimi müəyyən situasiyalarda işləndiyinə görə xüsusi dil sayılır. Əlbəttə onların işlətdikləri linqvistik vasitələr ofisant, təmirçi, hüqüqşunas və digər bu kimi ixtisasda istifadə edilən dildən kəskin şəkildə fərqlənir. Lakin turist təlimat kitabının ünsiyyət vasitəsi olmadığı kimi mədudlaşdırılmış dil də ünsiyyət prosesində işlədilmir.

2) Akademik və Peşəyönümlü İngilis dilinə aid 2 yanaşma vardır. David Karver Akademik və Peşəyönümlü İngilis dilinin inkişafını məhdudlaşdıraraq İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi termini ilə eyniləşdirir, onun əsası, özəyi hesab edir. O, həm Akademik, həm də Peşəyönümlü İngilis dilinin məqsədlərinin eyni olmasını vurğulayır və onların məqsədinin “məşğuliyyət” olduğunu nəzərdə tutur. [15,132] Hatçinson və Uoters isə İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin daxil olduğu “İngilis dilinin tədrisi ağacı”nı (“Tree of ELT”) tərtib etdilər. “İngilis dilinin tədrisi ağacı” sonralar Makkey və Mauntford tərəfindən nisbətən sadələşdirilmişdir. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin bölmələri bu iearxiya ilə təsvir olunub. Dil öyrənilməsinin kökləri təlim və kommunkiasiyadır. Daha sonra dil tədrisində İngilis dili ana dili, xarici və ikinci dil kimi tədris edilə bilər. Xarici dil kimi İngilis dili ümumi və xüsusi məqsədlərlə öyrədilə bilər. Onlar İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsini 3 sahəyə - Elmi və Texnoloji İngilis dili (English for Science and Technology (EST)), Biznes və İqtisadi İngilis dili (English for Business and Economics (EBE)) və İctimai sahələrdə İngilis dilinə (English for Social Studies (ESS)) ayırırlar. Bu sahələrin hər biri də Akademik İngilis dili (English for Academic Purposes (EAP)) və Peşəyönümlü İngilis dili (English for Occupational Purposes (EOP)) qruplarına bölünürlər. Bu o deməkdir ki, hər sahə həm təhsil, yəni akademik cəhətdən, həm də peşəyönümlü cəhətdən tədris oluna bilər. İearxiyadan gördüyümüz kimi Elmi və Texnoloji İngilis dilinin peşəyönümlü qolu Texniki işçilər üçün İngilis dili (English for Technicians), akademik qolu isə Tibb elmləri üçün İngilis dilidir (English for Medical Studies). Lakin Akademik və Peşəyönümlü İngilis dili arasında kəskin bölgü aparmaq mümkün deyil. Belə ki, (1) tələbələr eyni zamanda həm işləyə, həm də təhsil ala bilər, (2) və çox ehtimal ki, tədris prosesi üçün öyrənilən dil strukturu işdə də tədbiq ediləcək. Göründüyü kimi həyata keçmə üsulları fərqli olmasına baxmayaraq peşəyə dair biliklərin təkmilləşməsi və işin əldə edilməsi həm Akademik, həm də Peşəyönümlü İngilis dilinin məqsədləridir. Akademik İngilis dili təhsil alanın koqnitiv bacarıqlarının inkişafına diqqət etdiyi halda Peşəyönümlü İngilis dili isə şəxslərarası peşəyönümlü ünsiyyət biliklərinə diqqət edir. Peşəyönümlü İngilis dili termini il yanaşı Peşə-məqsəqli İngilis dili terminin də istifadə edilir. [24, 16-19]

3) Xüsusi mövzularda İngilis dili İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsinin üçüncü növüdür. Xüsusi İngilis dili ingilis dilinin xüsusi peşə ünsiyyəti situasiyalarında istifadə edən tələbələrin artan tələbatları ilə əlaqədardır. Məsələn, müxtəxəsislər, alimlər özlərinə lazım olan elmi ədəbiyyatı oxumaq üçün, konfranslarda çıxış etmək üçün ingilis dilini öyrənə bilərlər. [9, 4]

The Practice of English Language Teaching” kitabında Ceremi Harmer İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsini dillin öyrənilməsi səbəblərindən biri kimi göstərmişdir. O, İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi terminini tələbələrin dili öyrənmək istədikləri xüsusi səbəblərə uyğun situasiyalara aid edir. Məsələn avia-xidmət, biznes, turizm sahələrində xüsusi İngilis dili beynəlxalq səviyyəsində istifadə edilir. Bu kimi sahələrdə ingilis dilinin istifadəsi İngilis dilinin Peşəyönümlü məqsədlərinə aiddir. Birləşmiş Ştatlarda, Böyük Britaniyada, Avstraliyada, Kanadada yaxud digər xarici ölkədə təhsil almaq istiyən tələbələr ingilis dilində inşa və ya məruzələr yazmağı bacarmalıdırlar. Bu səbəblərə görə öyrənilən ingilis dili Akademik İngilis dili adlanır. Tibb, texniki elmlərin tələbələri, mütəxəsisləri ingilis dildə olan ədəbiyyatları, məqalələri, kitabları mütaliə edə bilmək üçün öz ixtisas sahələrinə uyğun Elmi və Texniki İngilis dilini öyrənməlidirlər. Belə ki, İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsini yekun olaraq Peşəyönümlü İngilis dili, Akademik İngilis dili, Elmi və Texniki İngilis dili sahələrində qruplaşdırmaq olar. [22, 12-13]



Toni Dudley-Evans və Maggi St Conun bu sahədə araşdırmaları dünyada olduqca məhşurdur. Onların fikrincə İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi yalnız ingilis dili ilə müəyyən dərəcədə tanış olan şəxslərə tədris oluna bilərdi. Hər iki mütəxəsis İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin tərifini bele vermişdilər: “İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi dünyada baş verənlərin anlama dilidir.” Onlar “Developments in ESP” adlı kitablarında İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin Peşə məqsədli İngilis dili (English for Occupational Purposes)Akademik məqsədlər üçün İngilis dili (English for Academic Purposes) qruplarına ayırırlar. Peşə məqsədli İngilis dili özü də İxtisaslaşmış məqsədlər üçün və ya İxtisaslaşdırılmış İngilis dili (English for Professional Purpose)Texniki-Peşəyönümlü İngilis dili (English for Vocational Purposes) növlərinə ayrılır. İxtisaslaşdırılmış İngilis dili Tibb sahələri üçün ingilis dili (English for Medical Studies) və Biznes İngilis dilinə (English for Business Studies), Texniki-Peşəyönümlü İngilis dili Texniki-peşədən əvvəl (Pre-Vocational English) və Texniki-peşə üçün İngilis dilinə (Vocational English) bölünür. Peşə məqsədli İngilis dili termini akademik məqsədləri olmayan İngilis dili tədrisinə aiddir. Bu xüsusi dil tədrisi idarəçilik, biznes, tibb kimi sahələrə aid xüsusi bir hissəsi öyrədilən sənətlər texniki-peşə məktəblərində keçilir, və məzmun etibari ilə akademik deyil. Akademik məqsədlər üçün İngilis dili isə Elmi və Texnoloji İngilis dili, Tibbi İngilis dili, Hüquqi İngilis dili, Maliyyə sahəsi üçün İngilis dili, İqtisadi İngilis dili və digər sahələri özünə daxil edir. Akademik İngilis dilində Elmi və Texnoloji İngilis dili əsas sahə sayılır, lakin Tibbi və Hüquqi ingilis dilinin də özünəməxsus yeri vardır. Son illərdə biznes, bankçılıq, iqtisadiyyat, maliyyə və digər sahələrin akademik səviyyədə öyrədilməsi xüsusilə MBA (Masters in Business Administration) sahəsində olduqca zəruri əhəmiyyət kəsb edir. MBA təhsil proqramı  ilk dəfə 1902-ci ildə  ABŞ-dakı  Dartmouth College (Hanover, New Hampshire) tərəfindən tətbiq edilmişdir. Daha sonralar isə bu təhsil növü dünyanın bir çox ölkələrində də istifadə olunmağa başlamışdır. [18, 6]

Gördüyümüz kimi İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsi müxtəlif kateqoriyalara ayrılır. Bu geniş təsnifat iki əsas kateqoriyalarda – Akademik İngilis dili və Peşəyönümlü İngilis dilində təqdim edilir. Akademik İngilis dili ingilis dilinin tələb olunan təhsil məzmununda, adətən universitetlərdə və yaxud ona oxşar təhsil müəssisələrində yardımcı olur, və bu növ dil tədrisi məktəb səviyyəsində də tədris edilə bilər. Təsnifatın digər kateqoriyası olan Peşəyönümlü İngilis dili isə akademik məqsədli olmayıb, adətən sənət öyrənənlər və ya müəyyən sahələr üzrə işçilər tərəfindən tələb olunur. Bura məsələn, biznes ingilis dili, onun lüğət tərkibinin və bu sahə üzrə xüsusi dil bacarıqlarının tədrisi daxildir. [25, 43]

Bir sıra universitet departamentlərinin və fərdi kursların proqramı əsasən İngilis dilində materialların interaktiv tədrisinə əsaslanır və burada Ümumu İngilis dili, İngilis dili ikinci dil kimi (English as a Second Language), İngilis dili xarici dil kimi (English as a Foreign Language) tədrisi ilə yanaşı Xüsusi Məqsədlər üçün İngilis dili (English for Specific Purposes) programı keçilir. Xüsusi Məqsədlər üçün İngilis dili proqramı həmçinin Xüsusi Sahələr üçün İngilis dili də adlanır. Bu proqram müxtəlif ixtisas sahələrinə aid kursları əhatə edir. Bu ixtisaslaşdırılmış dil kurslarına Menecerlər üçün İngilis dili (English Course for Managers), Elmi və Texnoloji İngilis dili (English for Science and Technology), Enerji, Neft və Qaz sənayesi üçün İngilis dili (English for the Energy, Oil & Gas Industries), Tibbi İngilis dili (English for Medical Purposes), Yazı inkişafı üzrə ingilis dili (English Course for Writing Skills), Hüquqi İngilis dili (Legal English), Diplomatik İngilis dili (Diplomatic English), Aviyasiya İngilis dilisi (Aviation English), Akademik İngilis dili (English for Academic Purposes), Turizm üçün İngilis dili (English for Tourism), Farmakologiya sənayesi üçün İngilis dili (English for the Pharmaceutical Industry), Biznes İngilis dili (Business English), Beynəlxalq Auditorlar üçün İngilis dili (English Course for International Auditors), İnsan resursları üçün İngilis dili (English Course for Human Resources), və sairə daxildir. [45] İndisə onlardan İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsinin digər sahələrinə bilavasitə təsiri olan Akademik İngilis dili haqqında qısa məlumata diqqət yetirək.

Akademik İngilis dili (English for Academic Purposes) İngilis dilinin araşdırılmasını və tədrisini akademik tapşırıqların yerinə yetirilməsində istifadə edənlər üçün nəzərdə tutulub. İngilis dilinin xüsüsi məqsədlərlə öyrədilməsinin tərkib hissəsi olan Akademik İngilis dili onun böyük bir hissəsini əhatələmiş və son iki onillikdə akademik araşdırmalarda olduğu kimi İngilis dilinin peşə sahələrində istifadəsində də mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Ən çox ana dilisi ingilis dili olmayan (non-native speakers of English - NNSE) və universitet səviyyələrinə müraciət edən şəxsələr tərəfindən maraq göstərilməsinə baxmayaraq bu termin həmçinin yerli dil daşıyıcıları olan məktəb, universitet tələbələri tərəfindən xüsusi mətnlərı oxumaq və esse yazmaq üçün bilmələri lazım olduğu kimi müəllimlər, professorlar, alimlər də konfranslarda təqdimatlar hazırlamaq və tədqiqi məqalələr yazmaq üçün Akademik İngilis dilinə yiyələnməlidirlər. Akademik İngilis dili dil istifadəçiləri tərəfindən tələb olunan təhsil meyarlarının əsas tədqiqat sahəsinə çevrildi. [30, 137]

Ümumiyyətlə bu dil tədrisini araşdırarkən Akademik İngilis dili nədir? və hansı sahələri əhatə edir? kimi sualları meydana gəlir. Bu tədris xüsusilə Avropada yeni bir təlim metodu olaraq özünü göstərməyə başaldı. Xarici dil tədrisinin tez-tez müzakirə edildiyi bu günlərdə Avropada olduğu kimi ölkəmizdə də müzakirə edilən Akademik ingilis dili tədrisi vacib sahələrdən birinə çevrilmişdir. Akademik ingilis dilindən bir çox ölkələrdə tədris dili kimi istifadə edilir. Lakin xarici dilin tədris dili kimi işlədilməsi çox vaxt uğursuzluğa yol açdığını dünyanın dil tədqiqatçıları tərəfindən dəfələrcə dilə gətirilmişdir. Akademik İngilis dili riyaziyyat, tarix, coğrafiya , fizika, sosial elmlər, turzim, tərcümə, tibb, menecerlik və sair sahələri əhatələyir. Akademik dil tədrisinin özündə xarici dildə təlimi deyil, xarici dildən istifadə edilərək dil tədrisi vardır. İngilis dilində danışılan akademik çevrədə uğurlu olmaq üçün yetkin dil öyrənciləri ingilis dilini bilik-bacarıq əldə etmədə, danışıq və anlamada həm özləri, həm də bir-biriləri ilə müqayisəli şəkildə təhlil etməyi bacarmalıdırlar. Tələbələr ancaq əsaslı dil tədrisi sayəsində bu bacarıqları inkişaf etdirə bilərlər. Bu yanaşmada məqsəd tələbələrə onların dil və müqayisəli düşüncə bacarıqlarını inkişaf etdirməkdir. Akademik İngilis dili tədrisində məqsəd biliyi xarici dildə sadə bir şəkildə təqdim etmək yerinə tələbələrə dili funksional olaraq istifadə edə biləcəkləri bir öyrənmə şəraiti yaratmaqdır. Bu funksional dil tədrisi tələbələrə uyğun akademik dili və onun sosio-linqvistik tərkibini də özünə daxil edərək tədris edən bir yanaşma olduğu üçün tələbələrə xarici dildə biliyi əldə etməkdə və qiymətləndirmə aparılmasında kömək olur. [7, 5] Xüsusilə ana dilləri ingilis dili olmayan tələbələr xaricdə universitet dərəcəsinə qəbul olmaq üçün Akademik İngilis dili programı vasitəsilə özlərinin akademik bacarıqlarını inkişaf etdirə bilərlər. Akademik İngilis dili programının daxilindəki kurslar xüsusi olaraq hər bir tələbə üçün fərdi formada tərtib edilir. Akademik İngilis dili proqramında əsas olaraq iki kurs tədris edilir: 1) Akademik yazı üçün İngilis dili (English for Academic Writing) və 2) Akademik təlim və akademik danışıq (English for Academic Learning and Speaking).



Akademik yazı üçün İngilis dili proqramı bilik və bacarıqların çətinlik səviyyəsinə görə adətən iki hissəli tədris edilir. Bu təlim akademik yəni təhsil məqsədləri üçün nəzərdə tutulan təkmilləşdirilmiş yazı bacarıqlarıdır. Bu kurs xüsusilə intensiv şəkildə 3-4 ay ərzində öyrənilir. Akademik yazı üçün İngilis dili kursu mahiyyəti adətən bakalavr dərəcəsində və orta məktəbdən sonrakı təhsildə əldə etməyi lazım olan akademik yazı bacarıqlarının inkişafında mərkəzləşir. Həmin bacarıqlara və mövzulara akademik yazı prosesinin həyata keçirilməsi, akademik mətnlərin parafraza edilməsi, akademik mətnlərin təkmilləşdirilməsi və tənqidi təhlil edilməsi, müstəqil şəkildə tezis və dissertasiya kimi elmi işlərin formalaşdırılması, müxtəlif mövzularda tam-məzmunlu yazı işlərinin inkişaf etdirilməsi, qrammatik baxımdan düzgün tərtib edilmiş inşaların, esselərin yazılması, xəbər tipli təlimatların istifadəsi ilə mənbələrin sənədləşdirilməsi, yazı prosesində müvafiq akademik lüğətdən istifadə edilməsi daxildir. Əlbəttə Akademik yazı kursunun hər iki səviyyəsi üzrə müvəffəqiyyətlə keçmək istəyən tələbələr kredit sistemi ilə minmum olaraq C (71 bal) qiymətini əldə etməlidirlər.

Akademik təlim və akademik danışıq proqramı adından da göründüyü kimi iki hissəlidir və tələbələr tərəfindən əvvəlcədən onların təhsil almaq istədikləri kurs seçilməlidir. Bu proqram akademik, yəni təhsil məqsədləri üçün təkmilləşdirilmiş danışıq və dinləmə səviyyəsi kurslarından ibarətdir. Bu proqram universitet səviyyəsində lazım olan ixtisas, texnologiya, məntiqi düşünmə və meta-koqnitiv bacarıqlarını formalaşdırmaqla bərabər tələbələrin İngilis dili bacarıqlarını inkişaf etdirəcək. Bu proqram da öz növbəsində hər iki kurs üçün ayrı-ayrılıqda 3-4 ay ərzində keçilməsi nəzərdə tutulur. Tələbələr bu proqramın hər ikisinin başlanğıc səviyyələrinə daxil ola bilərlər. Akademik təlim və akademik danışıq bölmələrinin hər birini müvəffəqiyyətlə tamamlayan tələbələr müvafiq diplom və ya sertifikatlar əldə edirlər. Akademik dinləmə və akademik danışıq proqramlarında xüsusi mövzular və akademik bacarıqlar tədris edilir. Həmin mövzu və bacarıqlara mühazirələrin strukturunu və tərkibini anlamaq, mühazirələri fəal şəkildə dinləmək və qeydlər götürmək, akademik lüğəti anlamaq və ondan istifadə etmək, təlim strategiyalarından istifadə etmək, mətnləri tənqidi təhlil etmək, formal və qeyri-formal təqdimatlar vermək, akademik mövzularda müzakirələr etmək, debatlar keçirtmək və akademik mənbələrdən istifadə etmək daxildir. [44]

Akademik İngilis dili Sveyls tərəfindən geniş şəkildə araşdırılmışdır. Bu dil tədrisi programında nəzərdə tutulmuş fəaliyyətlər akademik oxuda və akademik yazıda tələbələrin müəyyən bilik və bacarıqlara yiyələnməyi özünə məqsəd seçib. Ona görə də Akademik İngilis dili xüsusilə təhsil sahəsində tezislərin, dissertasiyaların, məqalələrin, rəsmi məktubların və sairənin yazılmasını özünə daxil edir. Sveylsin dediyi kimi Akademik İngilis dili hər iki janrından bəhrələnə bilər, bu dil tədrisi həm yazıda olduğu kimi, həm də mətnlərin oxunmasında və təhlilində əvəzsiz təlim vasitəsi kimi istifadə edilə bilər. Fəaliyyətlərin əksəriyyəti alternativ nöqteyi-nəzərlərinin qiymətləndirilməsi və mümkün mülahizələrin müəyyənləşdirilməsi üsulları vasitəsilə əhatəli materialların inkişafında mərkəzləşir. Akademik mətnlərin yazılmasında başlıca qaydalar standart olaraq qəbul edilib. Xüsusi-fənn mətnləri tələbələrin maraqlarından və tələblərindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir, ona uyğun tərtib edilir. Olduqca maraqlı fəaliyyət növləri arasında “Janrın müəyyən edilməsi” ən çox nəzəri baxımdan əhatələnmiş fəaliyyətlərdən biridir. Bu fəaliyyət müəyyən növ mətnin ümumi xüsusiyyətlərini tanımaq məqsədi ilə mətnin dəqiq araşdırılmasını və ona uyğun parametrlər əsasında digər janrlarla fərqləndirməyi təklif edir. [35,79] Digər maraq doğuran təklif isə tələbələrin gələcəkdə istifadə edəcəkləri yazı janrları “Gündəlik janr fayllarının yaradılması” fəaliyyətlərində təqdim olunur. İngilis diliin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsinin yazı bacarıqlarına digər insanların nitqinin daxil edilməsindən bəri bəzi janrlar necə sitat gətirməyi, parafrazaların edilməsini və ya xülasələrin verilməsini tədrisə daxil edir. [35,88] Akademik İngilis dili dərsi məzmunu baxımından öyrənmə və öyrətmədə həm daha çox əsaslı olduğuna görə asan, həm də proqramın müxtəlifliyi baxımından bir o qədər çətindir. Burada artıq nəzəri biliklərdən əlavə olaraq müəllimlər, pedaqoqlar digər bilik və bacarıqlara sahib olmalıdırlar. Akademik ingilis dilinin tədrisində yazı (writing) və oxu (reading) bacarıqlarının öyrədilməsi xüsusi önəm daşıyır və geniş şəkildə tədris edilən bu bacarıqlar Akademik İngilis dilinin təməli hesab edilir. Lakin unutmaq lazım deyil ki, yazı və oxu bacarıqları dinləmə (listenting) və danışıq (speaking) bacarıqları ilə da bərabər şəkildə inkişaf edir.[7,12]

Bu fikirləri ümumiləşdirərək deyə bilirək ki, İngilis dilinin xüsusi məqsədlərlə öyrədilməsi sahələri dil tədrisində akademik və peşəyönümlü məqsədlərlə tədris edilir. Bu sahələrin akademik və peşəyönümlü məqsədlərlə tədrisi bir-biri ilə qarşılıqlı şəkildə əlaqəlidir. Bu iki anlayış qarşılıqlı şəkildə əlaqəli olsalar da, fərqli mənalara malikdirlər. Xüsusi sahələr Akademik məqsədlərlə təhsil cəhətdən araşdırılırsa, həmin sahələr peşəyönümlü məqsədlərlə yalnız iş prosesində tədbiqi öyrədilir.


Yüklə 419,49 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə