8
Bir yazını isə Məmmədağa özü fikirləşmişdi və furqonun girəcəyində
«PNEVMATIÇESKIY TIR» sözlərinin aşağısında özü rəngbərəng hərflərlə yazmışdı:
BIR GÜLLƏ ILƏ IKI DOVŞAN VURMAQ OLARMI? OLAR!
Bu, müştəri yığmaq üçün yalandan yazılmış sözlər
deyildi və ümumiyyətlə,
Məmmədağanın yalanla heç arası yox idi. Bu mexanizmi o özü fikirləşib tapmışdı,
özü də düzəltmişdi: taxta dovşanın döşündə qırmızı bir nöqtə vardı və güllə bu
nöqtəyə dəyəndə həmin dovşan bir ayağı üstə sağ tərəfə əyilirdi, arxasından çıxan
ikinci dovşan isə bir ayağı üstə sol tərəfə əyilirdi.
Iş belə gətirdi ki, həmin qəribə yay gecəsi Məmmədağa dənizdə üzə-üzə
həmişəki kimi sahildəki furqonuna baxıb öyünə bilmədi...
Məmmədağa rezin parçaların üzərinə yapışdırdığı kağız nişangahları, taxta
dovşanı, tülkünü, ayını, şiri və naməlum bir heyvanı, bankalardan düzəltdiyi
piramidanı bir-bir nəzərdən keçirib birdən-birə darıxdı; tirdə işlədiyi müddətdən bəri
birinci dəfə idi ki, beləcə darıxırdı; birdən-birə bu furqonun içi ona darısqal,
cansıxıcı gəldi. O heç cür başa düşə bilmədi ki, bu nədən oldu; dayandığın yerdə
birdən-birə beləcə darıxasan, qəribə iş idi; tüfənglərdən birini doldurub təkəlli
qaldırdı və bir gözünü qıyıb nişan aldı.
Həmişəki kimi onluğu vurdu, sonra özü də
təəccüb etdiyi bir biganəliklə (nə olmuşdu axı, ona?!) məhəccəri aşıb kəlbətini
götürdü və saçaqlı dəmir gülləni rezindən dartıb çıxartdı: sonra yenə məhəccəri
keçib furqonun qapısına yaxınlaşdı, kəndin işıqlarına baxdı və birdən-birə belə bir
fikir onu sarsıtdı ki, hərgah, bu saat burada onun başına bir iş gəlsə, heç kimin
bundan xəbəri olmaz, bir müddət keçər, bu furqonu başqa birisi sürüb bura gətirər,
hamı yenə gəlib nişan atar, amma heç kim yadına salmaz ki,
dünyada Məmmədağa
adında bir oğlan vardı və o oğlan bu furqonu çox istəyirdi, bu qumluğu da, bu dənizi
də. Məmmədağa kənddən gələn işıqlara baxdı, baxdı və ona elə gəldi ki, bütün günü
səhərdən axşamacan adamlarla olsa da, əslində o bu taxta dovşanın, tülkünün,
ayının, şirin və naməlum heyvanın yanında tək-tənhadı.
Məmmədağa ömründə belə şeylər fikirləşməzdi və bilməzdi ki,
vaxt olar, onun
başına belə fikirlər gələr...
Furqona tərəf addımlayan adamın boğuq öskürəyindən məlum oldu ki, gələn
milisioner Səfərdir.
Milisioner Səfər içəri girib:
– Axşamın xeyir, qağa! – dedi və dəsmalını çıxarıb sümükləri qabarmış arıq
sifətinin tərini sildi.
Məmmədağa bayaq ağlına gələn fikirlərin gözlənilməzliyindən başını qaşıya-
qaşıya:
– Axşamın xeyir, Səfər! – dedi və yenə də məhəccəri aşıb üstünə balaca
döşəkcə qoyduğu taxta kətildə oturdu. Üzü quramalı bu döşəkcəni Səkinə xala
düzəltmişdi və bu döşəkcə furqonda Məmmədağa üçün doğma şeylərin doğması idi.
– Hə Səfər e, qağa? Adım Səfərdi, amma ömrümdə bircə dəfə səfərim olub,
ode, o dağlardan, – milisioner Səfər əlini başının üstünə qaldırıb elə bil ki, o dağları
göstərdi, – buraya, vəssalam!
Milisioner Səfər otuz il idi Laçının dağlarından ayrılmışdı və həmişə o
yerlərdən ötrü burnunun ucu göynəyirdi, yatanda da, duranda da o yerləri yadına
salırdı, hər il hazırlaşırdı ki,
oralara getsin, amma hər il də bir iş çıxırdı ortaya.
9
Əlbəttə, əgər arvadı Zübeydənin ürəyindən olsaydı, indi çoxdan gedib gəzmişdi o
yerləri.
Məmmədağagilin məhəlləsində də gəlmələr vardı. Bunlar o adamlar idi ki,
rayonlardan köçüb Bakıya gəlmişdilər, kimisinə hökumət məhəllədə boşalan
evlərdən vermişdi, kimisi də pulla xüsusi mülk almışdı. Gəlmələr, adətən, məhəllədə
özünü qərib hiss edirdi, heç kimlə qaynayıb-qarışmırdı.
Məhəllə gəlmələrdən əvvəl
bu evlərdə yaşayanları yaddan çıxarmırdı; onların çoxu təzə tikilmiş binalarda
mənzil alırdı, bir müddət məhəllə ilə əlaqə saxlayırdı, sonra yavaş-yavaş bu əlaqə
kəsilirdi, amma məhəllə onları uzun müddət yaddan çıxarmırdı.
Ata-babadan bu məhəllədə yaşayan və əri Əbdül onu da, uşaqlarını da atıb
qaçandan sonra Sarı hamamda kassir işləyən Ağabacı deyirdi:
– Bu qarabağlıları görürsüz, ağəz, vəzəri yemirlər, deyirlər ki, adam belə
göyərti yeməz...
Zərgər Ələşrəfin arvadı Ziba deyirdi:
– Ağəz, sən də söz danışdun də, zər qədrini zərgər bilər!
Bərdədə ev-eşiyini satıb ailəsi ilə Bakıya köçmüş və indi tramvay sürücüləri
kursunda oxuyan Allahverdi deyirdi:
– Ə, sən ölməyəsən, məhəttələm bu bakılıların işinə!.. Səhərdən axşama kimi
hər gün küftə-bozbaş bişirirlər. Səhər ayılıb eşidirsən ki, ət taxtasında ət döyürlər
tıqqatıq,
gecə yerinə girirsən, yenə də görürsən ki, ət taxtasında ət döyürlər tıqqatıq...
Inqilabdan əvvəl Xarkovda universitet qurtarmış rus dili müəllimi Alxas bəy
isə müsbət səkkiz şüşəli eynəyinin üstündən adama baxa-baxa deyirdi:
– Oğul, bu nə qarabağlı söhbətidi, bu nə bakılı söhbətidi, nə çuşkabazlıqdı, nə
həmşəribazlıqdı, ayıb deyil? Niyə özünüz özünüzə bir ad qoyub bihörmət
edirsiniz?..
... Əlbəttə, milisioner Səfərin bütün bunlardan xəbəri yox idi və o, üz-gözünün
tərini silib yaş dəsmalını yelləyə-yelləyə:
– Qağa, – dedi, – birindən soruşublar ki, haralısan, deyib hələ evlənməmişəm.
Bu, düzdü, amma o yerlərin dağları yaddan çıxmır də!.. Yaddan çıxmır ki, çıxmır...
Bu saat oralarda olasan, qağa, başın haqqı, gərək yun cempir geyəsən,
üstündən də
pencək düymələyəsən. Yoxsa ayazdan dişin dəyəcək dişinə. Gərək pürrəng,
xoruzpipiyi bir çay da içəsən ki, canın qızışsın, özün də ləzzət aparasan. – Söhbət
çayın üstünə gəlib çıxanda milisioner Səfər lap bikeflədi. – Buranın çayı çay deyil
ha!.. Nə qədər rəng tökürsən tök, nə cürə deyirsən dəmlə, amma o yerlərin çayının
ləzzətini vermir... – Bilirsən nədəndi, qağa! Suyundan! O buz kimi dağ suyu ki,
daşın dibindən pıqqıldayıb çıxır, başqa şeydi, qağa!..
Milisioner Səfər papağını çıxarıb çoxdan tükü tökülmüş daz başının tərini
sildi. Gün onun üz-gözünü qapqara qaraltmışdı, başının papaq altında
qalan hissəsi
isə ağappaq idi, elə bil, ağ kasanı çevirib qoymuşdular başına.
– Başın haqqı, qağa, bu saat o çaydan iyirmi stəkan içərəm, doydum demərəm.
Samovar da ki, başında çaynik, dızıldaya bir tərəfdə...
Milisioner Səfər lap yanıb-yaxılırdı ki, indi dağ suyundan xoruzpipiyi çay içə
bilmir, Məmmədağanı isə bu saat dünyada ən az maraqlandıran şey çay idi; o hələ
də bayaqkı fikirlərinə mat-məəttəl qalmışdı və başa düşə bilmirdi ki, nədən idi bu
fikirlər, nə olmuşdu ona; get-gedə yaşa dolur, bundandı bəlkə? Yəni doğrudan
yaşdandı? O, gözlərini milisioner Səfərin ağappaq başından
çəkib taxta dovşana,