SəDƏRƏk xeyriYYƏ CƏMİYYƏTİ naxçivan qəDİm dən güNÜM ÜZƏ QƏDƏR (Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illiyinə həsr olunmuş məqalələr toplusu) Bakı 2014
Yüklə 8,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
kəskin dəyişiklik (70 - 120 sm) vardır. Ehtimal ki, burada qapı yeri omuşdur və qapının sağ və sol tərəflərində divar tələbata uyğun olaraq müxtəlif endə işlənmişdir. Divar şimal tərəfdə uzunluğu 70 sm, eni 80 sm olan başqa bir divarla birləşir. Bu divar qalığı da əhəng qatları və tuneldən əvvəlki dövrə aiddir, lakin, həmin divardan təkrar istifadə olunmuşdur. Qazıntı sahəsinin şərq tərəfı təmizlənərkən yuxarıda təsvir etdiyimiz divarların arasında maraqlı tapıntılar aşkar olundu. Burada 18 kv. m sahəsi olan otağın içərisində, 50-60 sm dərinlikdə qalın divarlı, çəhrayı rəngli gil qab frqmentləri tapıldı. Fraqmentlərlə birlikdə əhəng parçaları da aşkar olunurdu. Gil qab fraqmentləri iri həcmli təsərrüfat küplərinə aiddir. Otağın içərisi təmizlənərkən 70 sm dərinlikdə cərgə ilə düzülmüş təsərrüfat küplorinin oturacağı və oturcağa yaxın gövdəsinin 20-25 sm hündürlükdə salamat qalmış hissələri aşkar olundu. Təsərrüfat küplərinin boğaz və ağız hissələri aşkar olunmadı. Çox güman ki, Meydantopənin üstü sovet dönəmində buldozerlə götürülən vaxt təsərrüfat küplərinin boğaz və ağız hissələri də dağıdılmış və buldozerlo konara kürünmüşdür. Əvvəlki qazıntılar zamanı Meydantəpənin hər yerindən təsərrüfat küplərinin qalıqları aşkar edilmişdir ki, onlann da bəziləri bərpa olunmuşdur. Bu küplərin hündürlüyü 150-170 sm-dir. Maraqlıdır ki, cərgə ilə aşkar edilmiş təsərrüfat küplərinin hanıısının oturacaq hissələri sındıqdan sonra əhənglə təmir olumnuşdur. Otaqda bir- birindən eyni məsafədə 6 təsərrüfat küpü düziilmüşdür. Maraqlıdır ki, təsərrüfat küplərindən bəziləri nə vaxtsa buradan çıxarılıb aparılmışdır ki, onların da oturacaqlarının ycri aydın izlənir. Hündürlüyü 1,5-1,7 m olan təsərrüfat küplərindən antik dövrdə, əsasən taxıl saxlamaq üçün istifadə olunmuşdur. Onların əhonglə təmir olunması bu fikri bir daha tosdiq cdir. Tosorrüfat küplərinin bir otaqda cərgə ilə düzülməsi bu otağın anbar olmasmı ehtimal ctınoyo əsas verir. Lakin, bu küplorin çoxlu ohonglə bir ycrdo aşkar olunması kompleksin bu hissəsində, bir neço otaqdan ibarət, təsərriifat küplərinin, ümumiyyətlo, kcramikanın təmiri ilo məşğul olaıı emalatxananın olmasını söyləmoyo osas vcrir. Tosərrüfat küpləri, yuxarıda təsvirini verdiyimiz əhəng qatları ilə eyni səviyyədə aşkar olunmuşdur. Əhəng qatlan ilə təsərrüfat küpləri olan otağı cənub tərəfdən 70 sm enində dar bir dəhliz birləşdirir. Çox güman ki, təsərrüfat küpləri ilə əhəng qatları arasında bir əlaqə olmuşdur, bəlkə də, küplərin təmirində elə həmin əhəngdən istifadə olunmuşdur. Əvvəlki, illərin hesabatlarında dəfələrlə qeyd etdiyimiz kimiMeydantəpə dağıntıya məruz qaldıqdan sonra birdəfəlik tərk olunmamış, əhali bərpa işləri apararaq bir müddət burada yaşamaqda davcam etmişdir. Həmin dövrə aid mis məftillə tmir edilmiş çoxlu süfrə qabları, əhənglə təmir edilmiş təsərrüfat küpləri aşkar olunmuşdur. Tikintidə isə bərpa edilən və yeni tikilən divarlar əvvəlki dövrün divarlarından xeyli zə if olmuşdur. Bütün bu səbəblərdən təsərrüfat küplərinin buraya təmir məqsədilə gətirildiyini söyləmək olar. Əks təqdirdə, əgər bura taxıl anbarı olsaydı təsərrüfat küplərindən heç olmazsa biri və ya ikisi salamt qalmış olardı və az da olsa taxıl qahqları tapılardı. Əvvəlki illərin arxeoloji qazıntıları zamanı Meydantopə yaşayış yerinin şimal müdafıə divartnda maraqlı quruluşa malik bir tikilinin aşkar olunduğunu və onun müdafiə sistemi ilə heç bir əlaqəsinin olmadığını qeyd etmişdik. Həmin tikili əhəng qatları ilə eyni dövrə aiddir. Tikili qala divarınm yanında və içərisində yerləşdiyindən, divar dağılmasın deyə içərisini təmizləməmişdik. 2013-cü ildə tikilinin içərisi və ətrafı təmizlənərkən onun maraqlı bir plan quruluşuna malik olduğu müəyyən edildi. Əvvəlcə elə görünürdü ki, daş döşənmiş kanal müdafıə divarınm arxasında - cənub tərəfdə yerloşən otağın içərisinə davam edir. Lakin otağın içərisi təmizlənərkən tikilinin bu otağın içərisinə keçmədiyi və müdafıə divarının düz ortast i!ə şaquli vəziyyətdə yuxarı qalxdtğt aydın oldu. 30-40 sm yuxarı qalxdıqdan sonra ikiyə ayrılır. Bu tikilinin quruluşu aşağıdakı kimidir. Tikilinin quruluşu aşağıdakı kimidir: Şimal tərəfi 30 sm eni olan daş döşənmiş. Sağ və sol tərəfi 50 sm hündürlüyündə divar olan kanal kimidir. Kanal madafiə divarına yaxınlaşdıqca tədricon gcnişlənir və divara birləşən yerdə cni 90 sm-ə çatır, hündürlüyü 60 sm-dir. Müdafıə divarının içərisinə daxil olduqdan sonra şaquli sürətdə yuxarı qalxır və divarın üstündə iki deşik şəklində görünür. Deşiklər bir-birindən 50 sın aralıdır, onların arasında eni 30 sm olan divar vardır. Simmetrik şəkildə yerləşən deşiklərin ölçülərində az fərq vardır. Belə ki, qərb tərəfdəki deşiyin ölçüləri 70X55 sm, şərq tərəfdəki deşiyin ölçübri isə 60X50 sm-dir (Şəkil 8). Hər iki deşik 90 sm dərinlikdən sonra yuxarıda təsvir etdiyimiz kanalla birləşir. Bu deşikləri və ya quyuların ağızları əvvəldə qeyd etdiyimiz əhəng qatları ilə eyni səviyyədədir. Lakin. qeyd etmək lazımdır ki. deşiklərin içərisində və yamnda əhəng qalıqları aşkar edilmədi. İki şaquli vəziyyətdə yerləşmiş quyunun maili vəziyyətdə, uzunluğu 2,8 m olan maili bir kanalla birləşməsi vaxtilə burada hansısa bir istehsal ocağımn olduğunu söyləməyə əsas verir. Lakin, əldə edilən tapıntılarla, hələlik, elo bir dəqiq nəticəyə gəlmək mümkün deyil. Arxeoloji qazıntılarda qazıntılarda aşkar etdiyimiz əhəng qatı da, təsərrüfat küplərinin qahqları da, təsvir etdiyimiz tikili də antik dövrün son mərhələsinə - b. e. Ilk əsirlərinə aiddir. Bu mədəni təbəqənin qalınlığı qazıntının mərkəzi hissəsində 1,0 m, ətraflarda isə 50-70 sm-dir. Qeyd etmək Iazımdır ki, mədəni təbəqənin özü bütünlüklə dağıntıya məruz qalmışdır. Belə ki, Meydantəpənin üst qatı nə vaxtsa buldozerlə götürüldüyündən son antik dövrə aid mədəni təbəqənin ilkin qalınlığını müəyyən etmək mümkün deyil. Yalnız, yuxarıda təsvir etdiyimiz basdırılmış təsərrüfat küplərinə görə bu mədəni təbəqənin qalınlığının 2m-ə yaxın olduğunu ehtimal etmək olar. Küplərin qalınlığı 1,5-1,7 m olmuşdur. Qazıntı zamanı onların çiyindən aşağı hissəsi - 1,1-1,2 m hündiiıiüyündə aşkar edilmişdir. Bu təqribi hesablamadan mədoni təboqənin üst hissəsinin 50 sm qalınlığında buldozcrlə götürüldüyü aydm olur. Təəssüf ki, bıı səbəbdəndə nə yuxarıda təsvir etdiyimiz iki deşikli tikilinin yuxarı (ağız) hissəsinin, nə də əhəng qatları tökıilmüş yerin yuxarı hissəsinin necə tamamlandığmı müəyyən etmək mümkün olınadı. Əldə olunan tapıntılar və digər məlumatlar Meydantəpənin bıı hissəsində hansısa bir istehsal sahəsinin bə ya emalatxananın olduğunu söyləməyə əsas verir. Meydantəpə yaşayış ycrində aparılmış Arxeoloji qazıntıların əsas nətieələrindən biri də dulusçuluq emalatxanasının və istehsal sahəsinə aid tikilinin aşkar edilınəsi oldu. Müəyyən edildi ki, emalatxanada iri həemli təsərrüfat küplərinin təmiri ilə məşğul olmuşlar. Eyni zamanda müəyyən edildi ki, Meydantəpənin son dövründə əvvəlki dövrə aid bəzi tikililərin divarlarından istifadə olunmuş, lakin onların təyinatı dəyişdirilmişdir. Bu ilk növbədə yaşayış yerinin şimal müdafiə divarına aiddir. Meydantəpədə hər il aparılan arxeoloji qazıntılar Naxçıvamn antik dövr mədəniyyətinə və təsərrüfat həyatına aid yeni faktların aşkar edilməsi ilə nəticələnir. Aparılan arxeoloji qazıntılar Meydantəpənin Oğlanqala və Naxçıvanın digər dəmir dövrü abidələrinin memarhq ənənələrini qoruyub saxladığını göstərdi. Abidədə bir neçə tikinti dövrüniin aşkar edilməsi, qədim bərpa izləri və mədəni təbəqələrin stratiqrafıyası, antik dövrdə yaşayış yerlərinin dağıdılması ilə nətieələnən vaxtaşırı müharibələrin olduğunu söyləməyə əsas verir. Müasir tikililor Naxçıvan şəhərinin qədim dövrlərini, xüsusən antik dövrünü öyrənməyə imkan vermir. Bu baxımdan şəhərdən çox da ıızaqda yerləşınəyən Mcydantəpə yaşayış ycrinin arxeoloji tədqiqi xüsusi əhəıniyyət kəcb edir. Mcydantəpə anti naxçıvantn forpostlarından biri olmuşdur. Ona görə də bu tip abidələrin tədqiqi Naxçıvan şəhərinin tarixi vo mədəniyyəti, təsərriifat lıəyatı və sənətkarlığı haqqında ınüəyyən ftkirlər söyləməyə imkan verir. Yüklə 8,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|