Meteoroloji RLS –də 3000 – 30000 mH (dalğa uzunluğu
10 – 1 sm) tezliklərdən istifadə olunur. Zondlayıcı impulsun
davam etmə müddəti 0,5 – 4 mksan-dir. İmpulsun təkrarlanma
200 – 1000 H. Zondlayıcı şüanın istiqamətlənmə diaqramının
bucağı vahidin hissələrindən 1,5
0
-ə kimi təşkil edir.
MeteoRLS-in təsir uzaqlığı 80-dən 150 km-ə kimidir.
MeteoRLS-in köməyi ilə buludların bütün forma və
növləri ayırd edilir: Ci, Cc, Cs, As, Sc, Nc, St, Cu, Cb. Bulud
sisteminin ayırd edilməsinin dəqiqliyi 80-90% -dir. Maye və
bərk yağıntıların intensivliyinə görə qradasiyaları belədir: zəif,
mülayim, çox güclü. Temperaturun izoterm və inversiya
təbəqələri ayırd edilir. Atmosferin zondlanması 30 km -ə kimi
mümkündür.
Radiolokasiya üç üsulla həyata keçirilir: 1) obyektin
şüalandırılması və ondan əks olunan şüanın qəbulu; 2)
obyektin şüalandırılması və onun təkrar şüalandırdığı
(retranslyasiya olunan) dalğaların qəbulu; 3) obyektin özq
tərəfindən şüalandırdığı radiodalğaların qəbulu.
Lidar ( Lidar – Laight Detection and Ranging)
atmosferin spektrin optik diapazonunda lazer zondlanmasını
həyata keçirmək üçün cihaz.
Ümumi mənada lazer lidarda istiqamətlənmiş işıq
şüalanmasının
impuls
mənbəyi
kimi
istifadə
olunur.
Radiodiapazondan fərqli olaraq, tezliyin işıq diapazonunda
dalğa uzunluqlarının, xüsusilə də görünən və ultrabənövşəyi
şüalar üçün kiçik olduğundan lokasiya siqnalının əksetdiriciləri
atmosferin bütün molekul və aerozol tərkib hissələridir.
Lidarın əsas aktiv elementi lazer şüalanma mənbəyidir.
Lazer şüalanmasının bütün əsas energetik, zaman, məkan,
spektral və polyarizasiya xarakteristikaları bilavasitə lazer
mənbəyinin özündə həyata keçirilir.
Atmosferin lazer zondlanmasının prinsipi ondan ibarətdir
ki, lazer şüası yayılarkən havanın molekul və qeyri-bircinsliyi,
onda olan qarışıqların molekulu, aerozol hissəcikləri tərəfindən
səpələnir,
müəyyən qədəri udulur
və özünün
fiziki
parametrlərini (tezlik, impulsun forması və s.) dəyişir.
Atmosferin lazer zondlanması əsasən ultrabənövşəyi,
görünən və mikrodalğa diapazonunda həyata keçirilir.
Optik lokasiya metodu. Exo- və radiolokasiya metoduna
analojudur.
Lazer
lokasiyasının
ümumi
sxemi
şək.2.3
–də
verilmişdir.
Lazer şüalanmasının dayaq mənbəyi 1, 2 optik
sistemindən keçməklə
0
W gücünə malik qısa
impulsunu
şüalandırır. 3 obyekti tərəfindən səpələnən şüanın bir hissəsi 4,
qəbuledici 5 teleskopuna düşür. Ondan sonra 6 interferensiya
filtrindən keçərək, 7 fotoqəbulediciyə daxil olur. Sonra isə
siqnal 8 blokunda emal olunur.
Ümumi halda tədqiq olunan obyekt tərəfindən səpələnən
şüanın gücü
s
W
r məsafəsinin funksiyası olmaqla aşağıdakı
kimi təyin olunur:
2
0
4 r
r
F
r
k
r
n
W
r
W
s
(2.2)
burada
- əks səpələnmənin en kəsiyi;
r
n
- r məsafəsinin
funksiyası kimi səpələyici hissəciklərin konsentrasiyası;
r
k
-
atmosferin buraxma əmsalı;
F
- optik sistemlərin effektivliyini
və eksperimentin texniki parametrlərini nəzərə alan fiziki
parametr;
2
/
c
r
- zondlamanın dərinliyi.
Şək.2.3 Lidarın ümumi sxemi.
Şək.2.4 Çoxdalğalı MВЛ-60 lidarı. Atmosfer aerozolları və atmosferdə
bulud törəmələrinin xarakteristikalarının məsafədən operativ analizi üçün
hazırlanmışdır. 1064 (İQ), 532 (yaşıl), 355 (UB) nm dalğa uzunluqlarında
işləyir.
Kombinaiyalı səpələnmə metodu. İşıq qaz molekulları
tərəfindən səpələndikdə səpələnən şüa tezliyinin yerdəyişməsi
baş verir. Qazın hər bir molekulu, ancaq ona xas olan tezliyin
kombinasiyalı yerdəyişməsinə malikdir. Qaz molekullarından
ibarət olan mühit, ancaq ona xas olan kombinasiyalı spektrə
malikdir. Onun qeyd edilməsi, udma zolağının yerdəyişməsinin
təhlili yolu ilə tədqiq olunan mühitdə qarışıqların olmasını
təyin etməyə imkan verir.
Kombinasiyalı səpələnmə kiçik en kəsiyinə malik
olduğuna görə bu metod kiçik məsafələrdə (bir-neçə on metr,
məsələn, tüstü borularından zərərli tullantılara nəzarət üçün)
istifadə olunur.
Şək. 2.5 –də kombinasiyalı səpələnmə metodu ilə
atmosferin tərkibinin məsafədən təhlili üçün qurğunun blok
sxemi, şək. 2.6 –da isə lazer zondlama metodu ilə neftin yanma
məhsullarında alınmış kombinasiyalı səpələnmə spektrləri
göstərilmişdir.
Şək. 2.5 Kombinasiyalı səpələnmə metodu vasitəsilə
Dostları ilə paylaş: |