Ş.Ə.ƏHMƏdov, Ş.İ. MƏMMƏdova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
zona), zərərli maddələrin konsentrasiya sahələrinin fəza və zaman dəyişikliyi ilə müəyyən edilir. Məsələn, nümunə kimi əhalinin sayı ilə əlaqədar, məntəqələrin miqdarı aşağıdakı kimi təyin edilir: Əhalinin sayı, min nəfər..... 50 50 – 100 100 – 200 Məntəqələrin miqdarı 1 2 3 Əhalinin sayı, min nəfər..... 200 – 500 500 – 1000 Məntəqələrin miqdarı 3 – 5 5 – 10 Əhalinin sayı, min nəfər..... 1000 – 2000 2000 Məntəqələrin miqdarı 10 – 15 15 – 20 Mürəkkəb relyefli və çoxlu sayda mənbələri olan yaşayış məntəqələri üçün hər 5-10 km 2 -dən bir məntəqənin quraşdırılması tövsiyə edilir. Havanın çirklənməsi haqqında informasiya şəhərin xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması üçün müşahidə məntəqələrini müxtəlif funksional zonalarda – yaşayış, sənaye və tikinti üçün ayrılmış yerlərdə quraşdırılması tövsiyə edilir. Avtonəqliyyatın intensiv hərəkəti olan böyük şəhərlərdə, məntəqələr həmçinin avtomagistralların yaxınlığında yerləşdirilməlidir. Stasionar müşahidə məntəqələrində bütün il, mövsüm ərzində, hava şəraitindən asılı olmayaraq, atmosfer havasının çirklənməsi və meteoroloji parametrlərin müşahidəsi aparılmalıdır. Müşahidə məntəqələri üçün bir qayda olaraq, üç müşahidə proqramı təyin edilir: tam, natamam və qısaldılmış. Tam proqram üzrə müşahidələr hər gün (istirahət günləri – bazar, şənbə - növbələşir) yerli dekret vaxtlı ilə saat 1, 7, 13 və 19-da və ya da sürüşkən qrafik üzrə: çərşənbə axşamı, cümə axşamı, şənbə günləri saat 7, 10, 13-də, bazar ertəsi, çərşənbə, cümə günləri saat 15, 18, 21-də aparılır. Birinci proqram üzrə aparılan müşahidələr havanın tərkibində həm əsas, həm də spesifik çirkləndirici maddələrin ölçmələrini nəzərdə tutur. Natamam proqram üzrə müşahidələr hər gün (bazar, şənbə günləri növbələşir), lakin yerli dekret vaxtının 7, 13 və 19 saatlarında aparılır. Havanın temperaturu 45 °С-dən aşağı olan rayonlarında, müşahidələr qısaldılmış proqram üzrə bazar günündən başqa hər gün yerli dekret vaxtla saat 7 və 13-də aparılır. Qısaldılmış proqram üzrə müşahidələri həmçinin aylıq orta konsentrasiyası 1/20 BBH-dən az olan yerlərdə və ya istifadə edilən metodla qarışıqların aşağı hədd diapazonundan az olan yerlərdə aparılır. Əlverişsiz meteoroloji şəraitlərdə (duman, uzunmüddətli temperatur inversiyası və s.) bütün müşahidə məntəqələrində havanın nümunəsinin götürülməsi hər 3 saatdan bir yerinə yetirilməlidir. Eyni zamanda əhalinin daha çox sıx olan yerlərində əsas çirklənmə mənbələrinin məşəli altından nümunələr götürülməlidir. Məşəlaltı müşahidələr verilmiş müəssisə üçün xarakterik olan qarışıqlar üzrə aparılır. Müşahidənin marşrut məntəqəsi – şəhərdə müəyyən marşrutdakı yeridir. Səyyar cihazlar vasitəsilə müşahidə zamanı ərazinin müəyyən nöqtəsində hava nümunəsinin müntəzəm götürülməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Marşrut müşahidələri sənayedə kütləvi istehsal edilən avtolaboratoriyalar vasitəsilə marşrut məntəqələrində yerinə yetirilir. Belə səyyar laboratoriya ildə təqribən 5000 nümunə götürmək gücünə malikdir, belə maşında havanın gündə 8-10 nümunəsini götürmək mümkündür. Marşrut məntəqələrinə baş çəkilməsi hər ay elə dəyişilir ki, hər bir məntəqədə nümunənin götürülməsi sutkanın müxtəlif vaxtlarında yerinə yetirilsin. Məsələn, maşın birinci ay nömrələrin artması sırası üzrə, ikinci ayda isə onların azalması sırası ilə, üçüncü ayda isə marşrutun ortasından başlayaraq sona kimi və başlanğıcdan ortaya kimi və s. baş cəkir. Səyyar (məşəlaltı) məntəqə tüstü (qaz) məşəlinin altında həmin mənbənin təsir zonasını aşkar etməkdən ötrü nümunənin seçilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Məşəlaltı müşahidələr, xüsusi işlənilmiş proqramlar və marşrutlar həmin müəssisə üçün xarakterik olan spesifik çirkləndirici maddələr üzrə aparılır. Məşəlaltı müşahidələr zamanı nümunələrin götürülmə yeri atmosferdə çirkləndirici maddələrin paylanma qanunuyğunluqları nəzərə alınmaqla, çirklənmə mənbələrindən müxtəlif məsafələrdə seçilir. Hava nümunələrinin götürülməsi ardıcıl olaraq külək istiqamətində stasionar tullantı mənbəyindən 0,2 — 0,5, 1, 2, 3, 4, 6, 8, 10, 15 və 20 km məsafədə, həmçinin mənbəyin küləkdöyən tərəfində yerinə yetirilir. Məşəl altındakı müşahidələr verilmiş müəssisə üçün tipik olan inqrediyentlərin tullantı həcmi və onların zəhərlilik dərəcəsi üzrə aparılır. Maksimal çirklənmə zonasında (hesablama və təcrübi ölçmə məlumatları əsasında) havanın ən azı 60 nümunəsi götürülür, digər zonalarda isə minimum 25- dən az olmamalıdır. Məşəlaltı müşahidələr zamanı hava nünunələrinin götürülməsi eyni zamanda ən azı üç nöqtədə 20- 30 dəqiqə ərzində yer səthindən 1,5 m hündürlükdə aparılır. İş günü ərzində məşəl altında ardıcıl olaraq 5-8 nöqtədə nümunə götürmək olar. Atmosfer havasının keyfiyyətinin analizinin əsas elementlərindən biri nümunələrin götürülməsidir. Əgər nümunələrin seçimi düzgün edilməyibsə, onda ən dəqiq analizin nəticələri belə öz mənasını itirir. Atmosfer havasının nümunəsinin seçilməsi aspirasiya üsulu ilə uducu cihazdan müəyyən sürətlə havanın keçirilməsi və ya məhdud həcmli qabların doldurulması yolu ilə həyata keçirilir. Qazabənzər qarışıqların tədqiqi üçün hər iki metod, aerozol (toz) şəkilli qarışıqların tədqiqi üçün isə yalnız birincisi yararlıdır. Uducu cihazdan havanın keçirilməsi nəticəsində uducu mühitdə analiz edilən maddənin konsentrləşdirilməsi aparılır. Maddənin konsentrasiyasının həqiqi qiymətinin təyin edilməsi üçün, havanın sərfi dəqiqədə on və yüz litrlərlə olmalıdır. Nümunələr birdəfəlik və ortasutkalıq olurlar. Adətən atmosfer havasında çirkləndirici maddələrin konsentrasiyalarının orta Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|