Ş.Ə.ƏHMƏdov, Ş.İ. MƏMMƏdova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
digərləri isə (ən azı iki ədəd) çirklənmə mənbəyindən aşağıda və ya axın boyu çirklənmə mənbələri qrupundan olan sonuncudan çirkab suların axıdılma yerindən 0,5 km məsafədə və bilavasitə çirklənmə zonası sərhəddindən kənarda; ○ mülayim (0,1-dən 5,0-ə kimi) və azaldılmış (0,1-ə kimi) su mübadiləsi olan su hövzələrində su rejimini tədqiq edən yerin biri çirklənmə mənbəyinin və ya mənbələr qrupunun təsir zonasından kənarda, ikincisi çirkab sularının axıdılma yerində, digərləri isə (ən azı iki ədəd) çirkab suların axıdılma yerindən ikinicisinə paralel şəkildə hər iki tərəfdən 0,5 km məsafədə və bilavasitə çirklənmə zonasından kənarda yerləşdirilir. Yönəlmiş şəkildə çirkab suların axıdıldığı su axarlarında iki və daha artıq su rejimini tədqiq edən yerlər quraşdırılır. Onlardan biri çirklənmə mənbəyindən 1 km yuxarıda, onun təsir zonasından kənarda, digərləri isə çirklənmə mənbəyindən aşağıda və ya axın boyu çirklənmə mənbələri qrupundan axın üzrə sonuncudan sonra aşağıdakı yerlərdə quraşdırılır: ◘ çirkab suların su axarlarının suları ilə kifayət qədər tam qarışdığı (80 %-dən az olmayaraq)yerlərdə. Tam qarışma yerində nümunənin götürülməsi mümkün olmayan hallarda, çirklənmə mənbəyinə daha yaxın yerləşən su rejimini tədqiq edən yerdən nümunənin götürülməsinə icazə verilir; ◘ müəyyən edilmiş qaydada, balıq təsərrüfatlı istifadə obyektləri üçün səpələnmə olmayan, çirkab suların axıdılma yerindən 0,5 km məsafədən uzaq olmayan yerlərdə. Su axarlarında bir neçə qol mövcud olduqda, su rejimini tədqiq edən yerlər, azacıq su sərfi və su keyfiyyətinin normalarının pozulması müşahidə olunan yerlərdə yerləşdirirlər. Su rejimini tədqiq edən hər bir yerdə, şaqulların yerləşməsi və üfüqlərin miqdarı tullantıların xarakteri, su axarının axma xüsusiyyətləri, çay dibi relyefinin şəraiti ilə müəyyənləşir. Su rejimini tədqiq edən yerin şaqulu dedikdə, suyun keyfiyyət göstəricilərin alınması üçün işlərin aparıldığı su səthindən (və ya buz) su hövzəsinin və ya su axarının dibinə kimi çəkilən şərti dik xətt başa düşülür. Su hövzələrində su rejimini tədqiq edən yerin şaqullarının miqdarı, çirklənmə zonasının eni ilə müəyyən edilir. Birinci şaqul sahildən və ya çirkab suların axıdıldığı yerdən 0,5 km-dən çox olmayaraq, sonuncu isə bilavasitə, çirklənmə zonasının sərhəddi xaricində yerləşdirilir. Su axarlarında su rejimini tədqiq edən yerin şaqullarının miqdarı təyin edildikdə, su axarları sularının çirkab sularla, həmçinin çay qollarının suları ilə qarışma şəraiti nəzərə alınmalıdır. Suyun qeyri-bircins kimyəvi tərkibi halında, su rejimini tədqiq edən yerdə ən azı üç şaqul (suyun ən dərin yerində və sahildən 3-5 km məsafədə), kimyəvi tərkib eyni olduqda isə, bir şaqul quraşdırılır (su axarının ən dərin yerində). Su rejimini tədqiq edən yerin üfüqi dedikdə, suyun keyfiyyət göstəriciləri haqqında məlumatların alınması üçün aparılan kompleks işlərin görüldüyü şaqul üzərində (dərinlik üzrə) yer başa düşülür. Şaqul üzərində üfüqlərin miqdarı su obyektinin dərinliyinə görə müəyyən edilir. 5 m dərinliyə kimi su səthində bir üfüq quraşdırılır: yayda su səthindən 0,3 m məsafədə, qışda isə buzun alt səthi yaxınlığında. Dərinlik 5-dən 10 m-ə kimi olduqda, iki üfüq yerləşdirilir: səthdə və dibin yaxınlığında (dibdən 0,5 m məsafədə). Dərinlik 10 m-dən çox olduqda, üç üfüq yerləşdirilir: səthdə, su obyekti dərinliyinin ortasında və dib yaxınlığında. Dərinlik 100 m-dən artıq olduqda, aşağıdakı üfüqlər yerləşdirilir: səthdə, 10, 20, 50, 100 m dərinlikdə və dib yaxınlığında. Bundan əlavə sıxlığın dəyişdiyi hər bir qatda əlavə üfiqlər yerləşdirilir. Müşahidə məntəqələrində hidrokimyəvi işlərin tərkibi və həcmi, müşahidə məsələlərinə cavab verməli, su axarları və su hövzələrindəki suyun keyfiyyəti haqqında informasiyaya maraqlı olan xalq təsərrüfatı təşkilatlarının tələblərinə cavab verməlidir. Su hövzələrində və su axarlarındakı suyun müəyyən olunmuş keyfiyyət göstəricilərinin siyahısı axar sulardan məqsədli istifadə edilməsinə, buraxılan çirkab suların tərkibinə, informasiya istehlakçılarının tələblərinə müvafiq olaraq təyin edilir. Bütün bunlar, müxtəlif müşahidə məntəqələri üçün suyun tərkibinin və xüsusiyyət göstəricilərinin təyin edilməsinin müxtəlif proqramları ilə şərtləndirilir. Proqramın seçilməsi müşahidə məntəqəsinin kateqoriyasından asılıdır. Hidroloji və hidrokimyəvi göstəricilər üzrə müşahidə proqramları cəd. 8-də verilmişdir, həmin göstəricilər üzrə müşahidələrin aparılmasının dövrülülüyü müşahidə məntəqəsinin kateqoriyasına müvafiq olaraq təyin edilir. I kateqoriyalı müşahidə məntəqələrində müşahidələr çirkab suların axıdılmasından sonra hər gün çayda su rejiminin tədqiq edildiyi birinci yerdə aparılır. Bundan əlavə, həmin yerdə gündə həcmi 5 litrdən az olmayaraq nümunə seçimi aparılır və 5 sutka ərzində saxlanılır ki, fövqəladə hallarda (ölçmə hadisələri, balıqların məhv olması, çirkləndirici maddələrin qəza atılmalarında), hidrokimyəvi analizin aparılma zərurəti yarandıqda, onlardan istifadə edilə bilinsin. Nümunələrin götürülməsi həmçinin hər dekadada (2 qısaldılmış proqram üzrə), hər ay (3 qısaldılmış proqram üzrə) və su rejiminin əsas fazalarında (məcburi proqram üzrə) aparılır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|