Ş.Ə.ƏHMƏdov, Ş.İ. MƏMMƏdova

 
Cədvəl 3.1 
 
Hidroloji və hidrokimyəvi göstəricilər üzrə müşahidələr 
proqramı 
 
 
Proqram  
Göstəricilər 
Məcburi 
Hidroloji 
Su  sərfi  (m/san),  su  axarlarında  su  sərfinin  dayaq 
ölçmələrində  axın  sürəti  (m/san)  və  ya  su  hövzələrində 
suyun səviyyəsi (m)  
Hidrokimyəvi 
Vizual müşahidələr 
Temperatur (°С), rəngliyi (dərəcə), şəffaflığı (sm), qoxusu 
(ball-la) 
Suda həll olmuş qazların konsentrasiyası – oksigen, karbon 
iki oksidi (mq/dm
3
, mq/l) 
Asılı maddələrin konsentrasiyası (mq/dm
3
, mq/l) 
Hidrogen göstəricisi - pH 
Oksidləşdirici-bərpaedici potensial Eh (mV) 
Əsas 
ionların 
konsentrasiyası 
– 
xlorid, 
sulfat, 
hidrokarbonat,  kalsium,  maqnium,  natrium,  kalium, 
ionların cəmi (mq/dm
3
, mq/l) 
Oksigenin kimyəvi sərfi (mq/dm
3
, mq/l) 
Oksigenin 5 sutkalıq biokimyəvi sərfi (mq/dm
3
, mq/l) 
Biogen elementlərin konsentrasiyası – ammonium, nitrit və 
nitrat  ionları,  fosfatlar,  ümumi  dəmir,  silisium  (mq/dm
3
, 
mq/l) 
Geniş  yayılmış  çirkləndirici  maddələrin  konsentrasiyası  – 
neft  məhsulları,  sintetik  səthi  aktiv  maddələr,  ucucu 
fenollar, pestisidlər və metall birləşmələri (mq/dm
3
, mq/l). 
 
Qısaldılmış 1 
 
Hidroloji  
Su axarlarında suyun sərfi (m
3
/san) və ya su hövzələrində 
suyun səviyyəsi (m) 
Hidrokimyəvi  
Vizual müşahidələr  
Həll olmuş oksigenin konsentrasiyası (mq/dm
3
, mq/l) 
Xüsusi elektrik keçiriciliyi (Sm/sm) 
Qısaldılmış 2 
Hidroloji  

---

Su axarlarında suyun sərfi (m
3
/san) və ya su hövzələrində 
suyun səviyyəsi (m) 
Hidrokimyəvi  
Vizual müşahidələr  
Temperatur (°С)  
Hidrogen göstəricisi - pH 
Xüsusi elektrik keçiriciliyi (Sm/sm) 
Asılı 
maddələrin 
konsentrasiyası 
(mq/dm
3
, 
mq/l)  
Oksigenin kimyəvi sərfi (mq/dm
3
, mq/l) 
Oksigenin 5 sutkalıq biokimyəvi sərfi (mq/dm
3
, mq/l) 
Verilmiş  məntəqədə  su  üçün  əsas  olan  2-3  çirkləndirici 
maddələrin konsentrasiyası (mq/dm
3
, mq/l) 
Qısaldılmış 3 
Hidroloji 
Su  sərfi  (m
3
/san),  su  axarlarında  su  sərfinin  dayaq 
ölçmələrində  axın  sürəti  (m/san)  və  ya  su  hövzələrində 
suyun səviyyəsi (m)  
Hidrokimyəvi 
Vizual müşahidələr 
Temperatur (°С)  
Hidrogen göstəricisi - pH 
Asılı  maddələrin  konsentrasiyası  (mq/dm
3
,  mq/l)  Həll 
olmuş oksigenin konsentrasiyası (mq/dm
3
, mq/l) Oksigenin 
kimyəvi sərfi (mq/dm
3
, mq/l) 
OBS
5 
(mq/dm
3
, mq/l) 
Verilmiş 
məntəqədə 
suyun 
bütün 
çirkləndirici 
maddələrinin konsentrasiyası (mq/dm
3
, mq/l) 
 
Qeyd. 
Çirklənmə mənbəyindən aşağıda bir neçə çayda su rejiminin 
tədqiq  edildiyi  yer  mövcud  olduqda,  yalnız  çirkab  suların  birinci  tullantı 
yerində əsas ionların konsentrasiyası müəyyən edilir.  
 
 
II  kateqoriyalı  məntəqələrdə  hidroloji  və  hidrokimyəvi 
göstəricilər üzrə müşahidələr hər gün (vizual müşahidələr), hər 
dekadada  (qısaldılmış  1  proqramı  üzrə),  hər  ay  (qısaldılmış  3 
proqramı  üzrə)  və  su  rejiminin  əsas  fazası  üzrə  (məcburi 
proqram üzrə) aparılır.  
 
III  kateqoriyalı  məntəqələrdə  müşahidələr  hər  ay 
(qısaldılmış 3 proqramı üzrə) və su rejiminin əsas fazaları üzrə 
(məcburi proqram üzrə) aparılır. 

---

 
IV  kateqoriyalı  məntəqələrdə  müşahidələr  hidroloji  və 
hidrokimyəvi  göstəricilərə  əsasən  su  rejiminin  əsas  fazaları 
üzrə (məcburi proqram üzrə) aparılır. 
 
Hidroloji  və  hidrokimyəvi  göstəricilər  üzrə  məcburi 
müşahidələr,  çayın  su  rejiminə  əsasən  müəyyən  edilir.  Su 
axarlarının  əksəriyyəti  üçün  suyun  nümunələrinin  götürülməsi 
ildə 7 dəfə aparılır: daşqınlar zamanı – yüksəlmədə, zirvədə və 
enmədə,  yayın  ortasında  -  ən  kiçik  sərf  zamanı  və  yağış 
daşqınları  zamanı,  payızda  buz  örtüyündən  əvvəl  və  qışın 
ortasında.  
 
Məcburi  proqram  üzrə  analiz  üçün  seçilən  su 
nümunələrinin  miqdarı ayrı-ayrı  su axarlarının  su reyimlərinin 
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq dəyişə bilər: 
 
●  uzun  müddətli  (bir  aydan  artıq)  daşqınlara  malik  su 
axarlarından  su  nümunələri  yüksəlmədə,  zirvədə,  daşqının 
başlanmasında və sonda (ildə cəmi  8 dəfə) götürülür; 
 
●  daşqın  rejimi  ilə  xarakterizə  edilən  su  axarlarında  il 
boyu (ildə ən azı 8 dəfə); 
 
●  dayanıqlı  yay  orta  səviyyəli  və  suyun  zəif  payız 
artımında müşahidələrin miqdarı ildə 5-6 dəfə təşkil edir; 
 
●  müvəqqəti  su  axarlarında  müşahidələrin  sayı  ildə  3-4 
dəfədən çox deyil; 
 
●  dağ rayonlarında  su  axarlarının  növündən  asılı  olaraq, 
müşahidələrin sayı 4-11 arasında dəyişir. 
 
Su  hövzələrində  hidroloji  və  hidrokimyəvi  göstəricilər 
üzrə aşağıdakı müşahidələr aparılır: 
 
●  qışda  ən  kiçik  səviyyədə  və  buzun  ən  böyük 
qalınlığında;  
 
● su hövzəsinin yaz dolmasının əvvəlində; 
 
● maksimal dolma dövründə; 
 
● yaz-payız dövrünün ən kiçik səviyyəsində. 
 
Su  axarlarının  və  su  hövzələrinin  çirklənmələri  üzrə 
aparılan  müşahidələr  zamanı,  onlar  üçün  xarakterik  olan 
çirkləndirici 
maddələr, 
çirklənmə 
mənbələri 
haqqında 

---