məlumatlar
və
ilkin tədqiqatlar zamanı
seçilmiş su
nümunələrinin analiz nəticələri əsasında aşkar olunur və
tədqiqatlar proqramına daxil edilir.
Müşahidə məntəqələrindən kənarda suyun keyfiyyəti
haqqında məlumatların alınması üçün ekspedisiya tədqiqatları
aparılır. Bir qayda olaraq, belə tədqiqatlar fövqəladə hallarda,
iş proqramlarının hazırlanmasında suyun keyfiyyəti haqqında
məlumatların alınması üçün yerinə yetirilir. Bundan başqa
ekspedisiya işləri müşahidə məntəqəsinin müşahidəçi ilə təmin
edilmədiyi halda həyata keçirilir.
Səth sularının çirklənmə müşahidəsinin vacib anı,
kimyəvi analiz üçün su nümunəsinin götürülməsidir ki, bunu
da su səthindən 0,2-0,5 m üfüqdə həcmi 10 litr olan
minalanmış vedrə ilə axının hidrokimyəvi (hidroloji) rejiminin
müəyyən edilən dərin yerindən götürülməsi təşkil edilir.
Batometr və ya su ilə dolu vedrədən pH-ın qiymətini, suda
oksigenin, karbon iki oksidinin miqdarını, təyin etməkdən ötrü
qablar doldurulur, daha sonra laboratoriyada kimyəvi analiz
üçün suda həll olmuş oksigen qeyd edilir, həmçinin, kip keçən
probka ilə qablar su ilə doldurulur (sifon vasitəsilə, şüşə qab
bağlanmazdan əvvəl ondan suyun ən azı üç həcmində axıdılır)
ki, bu zaman OBS
5
təyin edilir. Neft məhsullarının, fenolların,
sintetik səthi aktiv maddələrin, ağır metalların, pestisidlərin
konsentrasiyasını müəyyən etmək üçün nümunələr ayrıca
butılkalara yığılır.
Pestisidlərin miqdarının təyin edilməsi üçün nümunənin
götürülməsi 1 litr həcmdə dibəyaxın qatda (3 m dərinliyə kimi)
butılka batometri və ya Molçanov batometri vasitəsilə ilə (3 m
dərinlikdən çox) yerinə yetirilir.
Qış vaxtı havanın 0 °С-dən aşağı temperaturunda
götürülmüş nümunənin temperaturu ölçüldükdən sonra isti
otağa aparılır və orada “birinci günün” analizini yerinə
yetirirlər.
Çayda su rejiminin tədqiq edildiyi hər bir yerdən kimyəvi
analiz üçün götürülən suyun həcmi 7-8 litr təşkil edir. Su
nümunələrinin daşınması üçün polietilen və şüşə qablardan
istifadə edilir. Butılkanın nəqli zamanı onun salamat
çatdırılması üçün probkaya 1-2 sm qalana kimi su doldurmaq
lazımdır.
3.4 Torpaq örtüyünün vəziyyətinin müşahidə və nəzarəti
Antropogen mənşəli kimyəvi maddələrin çirklənmə
mənbələrinə yaxın (şəhərlərin, sənaye və kənd təsərrüfatı
komplekslərinin, avtomagistralların ətrafında və s.) torpaq
örtüyünə göstərdiyi təsir daim artır. Torpağı çirkləndirən
atmosfer tullantılarının tərkibində makro- və mikroelementlər,
qazlar və hidrozollar, mürəkkəb üzvi birləşmələr (piridin,
fenol, benzol və s.) yer alır.
Torpaqların antropogen çirklənməsinin neqativ fəsadları
artıq regional və hətta qlobal səviyyədə özünü büruzə verir.
Ona görə də hal-hazırda torpaqların kimyəvi çirklənmələri üzrə
müşahidə proqramlarının işlənib hazırlanması olduqca aktual
bir məsələdir. Belə proqramların yaradılması ilk növbədə
torpaqların müasir vəziyyətinin adekvat qiymətləndirilməsini
və bu vəziyyətin dəyişmə proqnozunu tələb edir. Belə
informasiyanın əldə edilməsi – torpaqların kimyəvi çirklənməsi
səviyyərinin müşahidə sisteminin, yəni antropogen çirkləndirici
maddələrin təsirinə məruz qalmış torpaqların vəziyyətinin
qiymətləndirilməsindən ibarətdir.
Kənd və şəhər şəraitində torpaqların çirklənmə səviyyəsi
üzrə müşahidələrin keçirilmə məzmununun və xarakterinin və
onların xəritələşdirilməsinin öz xüsusiyyətləri vardır.
Müşahidə məsələlərinə daxildir:
1)
torpaqların
kimyəvi
çirklənməsinin
müasir
səviyyəsinin
qeyd
edilməsi,
çirklənmə
mənbəyinin
yerləşməsindən və texnoloji parametrlərindən asılı olaraq,
torpaqların çirklənməsinin coğrafi qanunauyğunluqlarının və
zaman dəyişmələrinin dinamikasının aşkar edilməsi;
2) yaxın gələcəkdə torpaqların kimyəvi tərkibinin
dəyişmə tendensiyalarının proqnoz edilməsi və torpaqların
çirklənməsinin mümkün fəsadlarının qiymətləndirilməsi;
3) torpaqların çirklənməsi nəticəsində mümkün mənfi
nəticələrinin aradan qaldırılması üzrə tədbirlərin tərkibinin və
xarakterinin, artıq çirklənmiş torpaqların əsaslı şəkildə
yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş tədbirlərin əsaslandırılması;
4) maraqlı təşkilatların torpaqların çirklənmə dərəcəsi
haqqında informasiya ilə təmin edilməsi;
Yuxarıda deyilən məsələləri nəzərə almaqla, aşağıdakı
müşahidələri qeyd etmək olar:
a) rejim müşahidələri, yəni müəyyən zaman müddəti
ərzində torpaqlardakı kimyəvi maddələrin miqdar səviyyəsinin
sistematik müşahidələri;
b) atmosfer havası – torpaq, torpaq – bitki, torpaq – su,
torpaq – dib çöküntüləri sistemində çirkləndirici maddələrin
miqrasiya proseslərini əhatə edən kompleks müşahidələr;
c) profil üzrə torpaqlarda çirkləndirici maddələrin şaquli
miqrasiyasının öyrənilməsi;
ç) bu və ya digər təşkilatların sorğuları əsasında müəyyən
edilmiş bəzi məntəqələrdə, torpağın çirklənmə səviyyəsinin
müşahidələri.
Beləliklə, torpaqların çirklənmə səviyyəsi üzrə aparılan
müşahidələrdə hazırkı vaxtda torpaqların çirklənmə səviyyəsi
haqqında təsəvvürün alınması ilə yanaşı, həm də gələcəkdə baş
verəcək proseslərin inkişaf yolu, o cümlədən torpağın su,
istilik, duzluq, bioloji və digər rejimlərini əhəmiyyətli dərəcədə
dəyişməyə şərait yaradacaq torpaqların kimyəvi çirklənmə
dərəcəsini azaltmağa imkan verəcək tədbirlərin inkişaf yolları
müəyyən edilməlidir.
Dostları ilə paylaş: |