Ş.Ə.ƏHMƏdov, Ş.İ. MƏMMƏdova



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/36
tarix20.09.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#1054
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   36

mütəxəssislərə  buna  nail  olmaq  nəsib  olur.  Ona  görə  də  artıq 
birinci 
növbəli 
məsələ 
biotanın 
tam 
növ 
tərkibinin 
müəyyənləşdirilməsi  bütün  sistematik  qruplar  üzrə  eyni 
zamanda  aparıcı  mütəxəssislərin  cəlb  edilməsini  tələb  edir. 
Daha real məsələ bütün biotanın deyil, konkret qrupların tədqiq 
edilməsidir.  Qrup  və  ya  senoz  (yunanca  "χοινος"  –  birgə, 
birlikdə)  –  müəyyən  kateqoriyadan  olan  məkanın  müəyyən 
sahəsində  məskunlaşan  canlı  orqanizmlərin  məcmusundan 
ibarətdir. Nəzərə alınan orqanizmlərin kateqoriyaları və tədqiq 
edilən  məkanın  sahəsi  tədqiqat  məqsədinə  münasib  şəkildə 
ixtiyari  qaydada  seçilə  bilər.  Əgər  hər  hansı  bir  qrup  tədqiq 
olunan  təsirə  həssasdırsa  və  bütün  biotanın  ona  göstərdiyi 
reaksiyası haqqında mühakimə yürütməyə imkan verirsə, onda 
bioindikator kimi uğurla istifadə oluna bilər. 
  
 
Bioindikasiya 
zamanı 
qrupların 
aşağıdakı 
xarakteristikalarından istifadə edilir.  
 
Statistik xarakteristikalar. 
 
Növ  tərkibi  (qrupun  bioloji  növlərinin  siyahısı)  -  əsas 
kəmiyyət xarakteristikadır.  
 
Növ bolluğu – qrupdakı növlərin miqdarı.  
 
Bolluq  göstəriciləri:  sayı,  sıxlığı,  qrupun  biokütləsi 
(müvafiq populyasiya parametrlərinə analoji olaraq). 
 
Struktur 
xarakteristikaları 
cəmiyyətin 
struktur 
göstəriciləri, bolluq göstəriciləri cəminin nisbəti: 
  müxtəlif  növlər  (növ  müxtəlifliyi)  və  ya  daha  böyük 
taksonlar;   
  müxtəlif  qidalanma  strategiyaların  nümayəndələri (trofik 
struktur); 
  müxtəlif  ölçülərə  malik  fərdlər  (kütləli)  (ölçü-çəki 
strukturu); 
  müxtəlif  senotik  strategiyalı  növlər  (məsələn,  r  və  K-
strategiyalar, violentlər, patientlər və eksplerntlər);  
  təsirlərə müxtəlif həssaslığa malik növlər (evribiontlar və 
stenobiontlar);  


  müxtəlif davranışlı növlər və s. 
 
Əgər qruplar bir göstəricinin kəmiyyət dərəcələrinə görə 
seçilirlərsə  (məsələn,  ölçüsü,  kütləsi),  qrupun  strukturu 
aşağıdakılarla ifadə edilir: 
 
histoqramla (məsələn, ölçü və ya çəki strukturuna görə) 
 
- və ya qrup üçün ümumilikdə verilmiş göstəricinin orta 
qiymətinə  görə  (məsələn,  qrupun  biokütləsinin  və  sıxlığının 
nisbəti qrupdakı fərdlərin orta kütləsi kimi). 
 
Əgər  qruplar  keyfiyyət  əlamətlərinə  görə  (məsələn 
müxtəlif  qidalanma  strategiyaların,  müxtəlif  növlərin  və  ya 
daha  böyük  taksonların  və  s.  nümayəndələri)  seçilirlərsə, 
qrupun strukturu aşağıdakılarla ifadə edilir: 
 
- verilmiş əlamət – xarakteristika müxtəlifliyi ilə seçilmiş 
qrupların (n) ümumi miqdarı və bu qrup nümayəndələrinin hər 
hansı bir bolluq göstəricilərinin nisbəti ilə.  
 X
i
 – i qrupunun bolluq göstəricisinin qiyməti,  X – ümumilikdə 
həmin  göstəricinin  bütün  qrup  üçün  cəm  qiyməti  (göstərici 
mütləq additivdir: 



n
i
i
X
X
1
). 
 
Müxtəliflik indeksinin variantları: 
Simpson:  
 
   
 
 
 




1
1
1







X
X
X
n
i
i
i
X

 [ölçüsüz] 
Bryuelen:  
















n
i
i
X
X
X
1
2
!
!
log
1
 
 
D
[bit    (X  göstəricisinin  ölçü 
vahidi)
-1

Marqalef:  


 
 















n
i
i
X
X
E
1
!
!
ln
443
.
1
 [ölçüsüz]. 
 
Daha  məntiqi  və  ekologiyada  və  digər  elmlərdə  genis 
istifadə edilən Şennonun müxtəliflik indeksi 


X
X
X
X
H
i
n
i
i
2
1
log





[bit    (  X  göstəricisini  ölçü 
vahidi)
-1
]. 
 
Şennon  indeksi daha tez-tez cəmiyyətin  növ  müxtəlifliyi 
N (H
N
)-ni, daha az bipokütlə üzrə (B) (H
B
) qiymətləndirilməsi 
üçün  istifadə  edilir.  Göstərilən  modifikasiyalarda  o,  ekoloqlar 
arasında Şennon-Uiver indeksi kimi məşhurdur:  


N
N
N
N
H
i
n
i
i
N
2
1
log





[bit  nüs 
-1



B
B
B
B
H
i
n
i
i
B
2
1
log





[bit  kütlə vah. 
-1
]. 
 
Adətən  antropogen  təsir  qruplardakı  növlərin  sayının 
azalmasına səbəb olur (stenobiontların yox olması hesabına) və 
onların  populyasiya  sıxlığının  tarazlaşdırılmış  qiymətlərinin 
pozulmasına  səbəb  olur.  Ona  görə  də  bir  qayda  olaraq 
çirklənmə  şəraitində    makrozoobentosda  Şennon-Uiver 
indeksinin  və  digər  indekslərin  qiymətləri  azalır  (məs., 
nümunə, şək. 3.4). 
 
-  verilmiş  əlamət  üzrə  seçilmiş  müxtəlif  qrupların 
nümayəndələrinin  cəm  bolluq  göstəricilərinin  nisbətləri 
(məsələn,  müxtəlif  qidalanma  strategiyaları  orqanizmlərin 
kütlələrin nisbətinin düsturu): 
 
B
1
: B
2
: B
3
: … B

 
Etoloji  qruplaşmalarını  seçmək  də  mümkündür  (oxşar 
davranışlı növlər). 
 
Qrupların dinamiki xarakteristikaları 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə