mütəxəssislərə buna nail olmaq nəsib olur. Ona görə də artıq
birinci
növbəli
məsələ
biotanın
tam
növ
tərkibinin
müəyyənləşdirilməsi bütün sistematik qruplar üzrə eyni
zamanda aparıcı mütəxəssislərin cəlb edilməsini tələb edir.
Daha real məsələ bütün biotanın deyil, konkret qrupların tədqiq
edilməsidir. Qrup və ya senoz (yunanca "χοινος" – birgə,
birlikdə) – müəyyən kateqoriyadan olan məkanın müəyyən
sahəsində məskunlaşan canlı orqanizmlərin məcmusundan
ibarətdir. Nəzərə alınan orqanizmlərin kateqoriyaları və tədqiq
edilən məkanın sahəsi tədqiqat məqsədinə münasib şəkildə
ixtiyari qaydada seçilə bilər. Əgər hər hansı bir qrup tədqiq
olunan təsirə həssasdırsa və bütün biotanın ona göstərdiyi
reaksiyası haqqında mühakimə yürütməyə imkan verirsə, onda
bioindikator kimi uğurla istifadə oluna bilər.
Bioindikasiya
zamanı
qrupların
aşağıdakı
xarakteristikalarından istifadə edilir.
Statistik xarakteristikalar.
Növ tərkibi (qrupun bioloji növlərinin siyahısı) - əsas
kəmiyyət xarakteristikadır.
Növ bolluğu – qrupdakı növlərin miqdarı.
Bolluq göstəriciləri: sayı, sıxlığı, qrupun biokütləsi
(müvafiq populyasiya parametrlərinə analoji olaraq).
Struktur
xarakteristikaları
cəmiyyətin
struktur
göstəriciləri, bolluq göstəriciləri cəminin nisbəti:
müxtəlif növlər (növ müxtəlifliyi) və ya daha böyük
taksonlar;
müxtəlif qidalanma strategiyaların nümayəndələri (trofik
struktur);
müxtəlif ölçülərə malik fərdlər (kütləli) (ölçü-çəki
strukturu);
müxtəlif senotik strategiyalı növlər (məsələn, r və K-
strategiyalar, violentlər, patientlər və eksplerntlər);
təsirlərə müxtəlif həssaslığa malik növlər (evribiontlar və
stenobiontlar);
müxtəlif davranışlı növlər və s.
Əgər qruplar bir göstəricinin kəmiyyət dərəcələrinə görə
seçilirlərsə (məsələn, ölçüsü, kütləsi), qrupun strukturu
aşağıdakılarla ifadə edilir:
- histoqramla (məsələn, ölçü və ya çəki strukturuna görə)
- və ya qrup üçün ümumilikdə verilmiş göstəricinin orta
qiymətinə görə (məsələn, qrupun biokütləsinin və sıxlığının
nisbəti qrupdakı fərdlərin orta kütləsi kimi).
Əgər qruplar keyfiyyət əlamətlərinə görə (məsələn
müxtəlif qidalanma strategiyaların, müxtəlif növlərin və ya
daha böyük taksonların və s. nümayəndələri) seçilirlərsə,
qrupun strukturu aşağıdakılarla ifadə edilir:
- verilmiş əlamət – xarakteristika müxtəlifliyi ilə seçilmiş
qrupların (n) ümumi miqdarı və bu qrup nümayəndələrinin hər
hansı bir bolluq göstəricilərinin nisbəti ilə.
X
i
– i qrupunun bolluq göstəricisinin qiyməti, X – ümumilikdə
həmin göstəricinin bütün qrup üçün cəm qiyməti (göstərici
mütləq additivdir:
n
i
i
X
X
1
).
Müxtəliflik indeksinin variantları:
Simpson:
1
1
1
X
X
X
n
i
i
i
X
[ölçüsüz]
Bryuelen:
n
i
i
X
X
X
1
2
!
!
log
1
D
[bit (X göstəricisinin ölçü
vahidi)
-1
]
Marqalef:
n
i
i
X
X
E
1
!
!
ln
443
.
1
[ölçüsüz].
Daha məntiqi və ekologiyada və digər elmlərdə genis
istifadə edilən Şennonun müxtəliflik indeksi
X
X
X
X
H
i
n
i
i
2
1
log
[bit ( X göstəricisini ölçü
vahidi)
-1
].
Şennon indeksi daha tez-tez cəmiyyətin növ müxtəlifliyi
N (H
N
)-ni, daha az bipokütlə üzrə (B) (H
B
) qiymətləndirilməsi
üçün istifadə edilir. Göstərilən modifikasiyalarda o, ekoloqlar
arasında Şennon-Uiver indeksi kimi məşhurdur:
N
N
N
N
H
i
n
i
i
N
2
1
log
[bit nüs
-1
]
B
B
B
B
H
i
n
i
i
B
2
1
log
[bit kütlə vah.
-1
].
Adətən antropogen təsir qruplardakı növlərin sayının
azalmasına səbəb olur (stenobiontların yox olması hesabına) və
onların populyasiya sıxlığının tarazlaşdırılmış qiymətlərinin
pozulmasına səbəb olur. Ona görə də bir qayda olaraq
çirklənmə şəraitində makrozoobentosda Şennon-Uiver
indeksinin və digər indekslərin qiymətləri azalır (məs.,
nümunə, şək. 3.4).
- verilmiş əlamət üzrə seçilmiş müxtəlif qrupların
nümayəndələrinin cəm bolluq göstəricilərinin nisbətləri
(məsələn, müxtəlif qidalanma strategiyaları orqanizmlərin
kütlələrin nisbətinin düsturu):
B
1
: B
2
: B
3
: … B
n
Etoloji qruplaşmalarını seçmək də mümkündür (oxşar
davranışlı növlər).
Qrupların dinamiki xarakteristikaları
Dostları ilə paylaş: |