Ş.Ə.ƏHMƏdov, Ş.İ. MƏMMƏdova


)Qrupların  statistiki  xarakteristikalarının  dinamiki



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə30/36
tarix20.09.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#1054
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   36

 
1)Qrupların  statistiki  xarakteristikalarının  dinamiki 
göstəriciləri. 
 
 Populyasiyaların  dinamikasının  tədqiqində  olduğu  kimi 
qrupların dinamiki xarakteristikaları kimi aşağıdakılar çıxış edə 
bilərlər: 
 
- tədqiq olunan Δt = t
2
 – t
1  
zaman dövrü ərzində hər hansı 
bir  statistiki  X  xarakteristikasının  qiymətinin  dəyişməsi 
(sıxlıqlar, qrupun biokütləsi, müxtəliflik indeksləri və s.)  
 
  Δ X
Δ t 
X
 2
 – X
1
,       
burada  X
 1
 və X
 2 
X
 t
-nin t

və t
1
 anlarındakı qiymətləri; 
 
-  t    zaman  anında  statistik  xarakteristikanın  qiymətinin 
mütləq dəyişmə sürəti: 
dX /dt ≈ (X
 2
 – X
1
)  Δt
-1

 
- t  zaman anında statistik xarakteristikanın qiymətinin nisbi 
dəyişmə sürəti: 
r
X
 = dX/dt  
X
-1

burada 
X
-  Δ t  dövrü ərzində orta biokütlə.  
                
 
 
Şək. 4.1. Eyni növ zənginliyə malik qrupun strukturunun xarakterik 
nümunəsi.  (a)  fon  şəraitində  (təsirdən  kənarda)  və  (b)  antropogen  təsir 
zamanı. Şennon-Uiver indeksinin qiymətləri göstərilmişdir.  


 
2) Qrupların funksional xarakteristikaları.  
 
 
Qrupların  funksional  xarakteristikalarına ekoloji-fizioloji 
göstəricilər  şamil  edilir  (orqanizmin 
fizioloji 
“balans 
bərabərliyinin  toplananları”),  onlar  ümumiyyətlə  bütün  qrup 
üçün  ümumilikdə,  həm  də  onların  müxtəlif  nisbətləri  üçün 
hesablanmışdır.  
 
Qrupun  (və  ya  ekosistemin)  mübadilə  sərfi  R= 


N
j
j
R
1
(additiv  şəkildə  verilmiş  qrupun  bütün  orqanizmlərin 
mübadiləsinə çəkilən xərclərin cəmi kimi təyin edilir. Mübadilə 
sərfi  destruksiyanın  intensivliyi  –  orqanizmlərin  sərf  edilmiş 
üzvi  maddələrin  daha  sadə  birləşmələrinə  kimi,  qismən  də 
mineral  maddələrə  kimi  parçalanması  ilə  müəyyən  edilir.  
İnsan  da  daxil  olmaqla  canlı  orqanizmlərin  əksəriyyəti 
aerobdurlar  (yunanca  "αεροσ"  –  hava),  yəni  oksidləşdirici 
kimi  nəfəs  almada  oksigendən  istifadə  edirlər.  Bir  qram 
oksigenin  sərfi  zamanı  üzvi  maddələrin  oksidləşməsindən 
ayrılan  enerjinin  miqdarı  oksikalorili  əmsal  adlanır  (К
[kkal/qO
2
] və ya [kC/ qO
2
]. 1 qram zülalın tam oksidləşməsinə 
1,748  q  O
2
  sərf  edilir.  1  q  zülalın  oksidləşməsi  zamanı  azad 
olan  enerji  orta  hesabla  5,65  kkal  təşkil  edir.  Ona  görə  də 
zülallar  üçün    К  -  nın  qiyməti    5,65/1,748  =  3,  23  kkal/qO
2
 
təşkil  edir.  Karbohidrat  və  yağlar  üçün  К  -  nın  qiyməti  
müvafiq  olaraq  3,28  və  3,54  kkal/qO
2
  təşkil  edir.  Müxtəlif 
orqanizmlərin  bədənlərində  üzvi  maddələr  orta  hesabla  80  % 
zülaldan,  10  %  yağdan  və  10  %  karbohidratlardan  ibarət 
olduğundan  К  adətən 3,27 kkal/qO
2
  bərabər götürülür.  К- dan 
istifadə  edilməsi  orqanizmin  nəfəs  alması  zamanı  aerob-
orqanizmin  oksigenin  sərf  edilməsi  sürətinə  görə  mübadilənin 
intensivliyini təyin etməyə imkan verir.  
 
İlkin  məhsul  –  qrupun  və  ya  ekosistemin  bütün 
produsentlərinin  cəm  məhsulunu  təşkil  edir.  Produsentlərin 
əksəriyyəti  (bitkilər,  yosunlar,  sianeylər)  ilkin  məhsulun 


istehsalı  üçün  Günəş  enerjisindən  istifadə  edir,  ona  görə  də 
onların  yaratdıqları  ilkin  məhsul  fotosintez  adlanır.  Bəzi 
produsent-bakteriyalar  ilkin  məhsulu  onların  işlədikləri 
oksidləşmə-bərpaedici  reaksiyalarda  azad  edilən  enerjidən 
istifadə 
edirlər 
(“xemosintez”). 
Aşkar 
edilmişdir 
ki, 
xemosintezi  bəzi  sianeylər  də  bacarırlar,  onlar  ümumiyyətlə 
digər aləm nümayəndələrindən trofik strategiyanın müxtəlifliyi 
ilə fərqlənirlər. Lakin Yerin ekosferinin ilkin məhsulunun əsas 
hissəsi əsasən fotosintez yolu ilə yaradılır.  
 
Ümumi  ilkin  məhsul  –  produsientlərin  istehsal  etdikləri 
bütün üzvi maddələrdir (destruksiyaya məruz qalır o, cümlədən 
sonradan  xüsusi  mübadiləyə  sərf  edilir).  Təmiz  ilkin  məhsul  -  
produsientlərin  daxili  həyat  təminatı  çıxılmaqla  (mübadilə 
sərfləri) istehsal etdikləri üzvi maddələrdir. Təmiz ilkin məhsul 
produsientlər  tərəfindən  inkişafa  və  ətraf  mühitlə  mübadilə 
məhsullarının  ifrazına  sərf  edilir.  Beləliklə,  ümumi  ilkin 
məhsulun  elə  hissəsi  “təmiz”  adlanır  ki,  onu  produsientlər 
özlərinə sərf etməyərək ekosistemə ötürürlər.   
 
İkinci 
məhsul 
– 
ilkin 
məhsulu 
istifadə 
edən 
konsumentlər  yaradırlar.  Konsumentlərin  qrupu  həmin  qrupun 
“real”  məhsulu  adlanır  (qrupun  bütün  üzvləri  tərəfindən 
yaradılır və onun kənarlarında bu və ya başqa cür istehlak üçün 
“ixrac”  edilə  bilər.  Konsument  qrupunda  bir  neçə  sülalələrin 
olmasına  görə  (yırtıcı  və  qurbanlar  birgə  yaşayırlar)  “real” 
məhsul  qeyri-additivdir,  yəni,  hər  bir  növün  müvafiq 
göstəricilərinin  sadəcə  cəmi  kimi  təyin  edilə  bilməz  (belə  ki, 
qurbanların  yaratdıqları  məhsulun  müəyyən  hissəsi  qrupun 
özündə  istehlak  edilir).  Sadə  halda  (əgər  qrupda yalnız  birinci 
və  ikinci  sülalə  konsumentlər  mövcuddursa,  həm  də  bütün 
yırtıcılar  yalnız  öz  cəmiyyətinin  qurbanları  ilə  qidalanırlarsa) 
“real” P
b
 aşağıdakı tənlik üzrə hesablana bilər: 
 P

= P

– С
х 
+ P
х



Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə