Ş.Ə.ƏHMƏdov, Ş.İ. MƏMMƏdova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Ekoloji monitorinqin prioritet istiqamətləri
- Cədvəl 1.1 Monitorinqin prioritet istiqamətləri
- Monitorinq obyekti Yüksək prioritet
- Cədvəl 1.2 Prioritetlik siniflərinə görə çirkləndirici maddələrin prioritetlik təsnifatı
BBT – buraxıla bilən tullanrı; BBA – buraxıla bilən axıntı; BBTY – buraxıla bilən texnogen yüklənmə; BBK – buraxıla bilən konsentrasiya; BBS – buraxıla bilən səviyyə. 1.2. Ekoloji monitorinqin prioritet istiqamətləri Təbii mühitə təsirin amilləri və mənbələrinin tədqiqində monitorinq obyektlərinə görə bir sıra prioritetlər müəyyən edilmişdir (cəd. 3). Prioritetlərin müəyyən edilməsi çirkləndiricilərin xüsusiyyətlərinə və müşahidələrin təşkili imkanlarına əsaslanır və aşağıdakı meyarlar üzrə aparılır: - insanın sağlamlığı və rifahına, iqlimə və ya ekoloji sistemə göstərilən faktiki və ya mümkün effektin ölçüsü; - ətraf təbii mühitdə tənəzzüllüyə, insan və qida dövrələrində toplanmaya meyllik; - fiziki və bioloji sistemlərdə kimyəvi transformasiya imkranları, hansı ki, nəticədə ikinci (törəmə) maddələr daha zəhərli və ya zərərli ola bilər; - çirkləndirici maddələrin hərəkətliyi, çevikliyi; - ətraf mühitdə və (və ya) insanda konsentrasiyanın faktiki və ya mümkün tendensiyaları; - təsirin tezliyi və (və ya) qiyməti; - ölçmələrin mümkünlüyü; - ətraf mühitin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi meyarı Cədvəl 1.1 Monitorinqin prioritet istiqamətləri - qlobal və ya subregional proqramlarda bərabər paylanmış dəyişikliklərin ümumilikdə yayılması nötqeyi- nəzərindən yararlılığı. Sadalanmış meyarlar üzrə çirkləndirici maddələrin qiymətləndirilməsi mühit və ölçmə proqramının növü göstərilməklə siniflərə bölünürlər (cəd. 4). Ekoloji monitorinqin digər prioritet istiqaməti fon (baza) monitorinqidir ki, onu biosfer qoruqlarında həyata keçirirlər. Stansiyalar şəbəkəsi Yerdəki bütün bioloji monitorinqin hər bir növünü əhatə etməlidir. Tələb edilən stansiyaların ümumi sayı 20-40-a kimi dəyərləndirilir. Vacib və istənilən meyarlara əsasən (cəd. 5) elə qoruqlar seçilir ki, onlardan potensial surətdə qlobal fon monitorinqinin keçirilməsi üçün istifadə edilə bilər. Monitorinq obyekti Yüksək prioritet Şəhərlər Su hövzələri, içməli su təchizatı obyektləri 1. Ərazi Balıqların kürüləmə yeri Atmosfer havası 2. Mühit (ekoloji sistemin komponenti) Şirin su hövzələri 3. Çirklənmə inqrediyentləri: hava üçün Toz, kükürd iki oksidi, ağır metallar (civə), azot oksidləri, azot oksidləri, karbon oksidləri, benz(a)piren, pestisidlər su üçün Biogen məhsullar, neft məhsulları, fenollar 4. Çirklənmə mənbələri (şəhərlərdə) Avtomobil nəqliyyatı, istilik elektrik stansiyaları, əlvan metallurgiya müəssisələri Qlobal fon monitorinq stansiyalarında müşahidələr kompleks xarakter daşıyır və vahid proqram üzrə yerinə yetirimək mümkün olsun (cəd. 6). 1.3. Ekoloji monitorinqin texniki və texnoloji məsələləri Hal-hazırda xaricdə xüsusi və universal nəzarət-ölçmə və analitik texniki, nümunəvi vasitələrin, analizin aparılması texnologiyaları, nəzarət, qiymətləndirmə, informasiyanın emalının böyük parkı yaradılmışdır. Bu planda ekoloji monitorinqin texniki-texnoloji təminat məsələsi, müşahidə və nəzarət üçün ekoloji monitorinqin normativ bazası əsasında Cədvəl 1.2 Prioritetlik siniflərinə görə çirkləndirici maddələrin prioritetlik təsnifatı Prioritetlik sinfi Çirkləndirici maddə Mühit Ölçmə proqramlarının növü Kükürd iki oksidi + asılmış hissəciklər Hava İ, R, Q 1 Radionuklidlər (90Sr + 137Cs) Qida İ, R Ozon Hava İ, Q (stratosferdə) DDT və digər xlor-üzvi birləşmələr Biota, insan İ, R 2 Kadmium və onun birləşmələri İnsan qidası, su İ Nitratlar, nitrirlər İçməli su, qida İ 3 Azot oksidləri Hava İ Civə və onun birləşmələri Qida, su İ, R Qurğuşun Hava, qida İ 4 Karbon iki oksidi Hava Q Karbon oksidi (dəm qazı) Hava İ 5 Neft karbohidratları Dəniz suyu R, Q 6 Fluoridlər Təzə su İ Asbest Hava İ 7 Arsen İçməli su İ Mikrotoksinlər Qida İ, R Mikrobiooloji çirklənmə Qida İ, R 8 Reaktiv karbohidrogenlət Hava İ Qeyd: Q- qlobal, R- regional, İ- impakt monitorinq. müxtəlif müəssisə və idarələr tərəfindən istehsal edilən kütləvi texniki vasitələrin optimal komplektinin seçilməsindən ibarət olur. Ekoloji monitorinqin nəticələri ƏMM-nin (ətraf mühitin mühafizəsi) informasiya bazasını (məlumatlar bankı) təşkil edir ki, bu da EHM-lərindən informasiyanın toplanması, saxlanması, emalı və analizi üçün istifadə etməyə imkan verir. ƏMM-nin informasiya təminatı öz növbəsində, təbiəti mühafizə fəaliyyətinin idarə edilməsinin, ehtiyatların qorunma siyasətinin yerinə yetirilməsinin əsası sayılır. Monitorinqin informativliyi əhəmiyyətli dərəcədə texniki vasitələrin səviyyəsindən (xidmətin təchizat dərəcəsindən) asılıdır, ona görə də cihazlar parkının komplektləşdirilməsində nəzarətin bütün normativlər kompleksi göstərici kimi götürülməlidir – həcmi, periodikliyi, tələb edilən dəqiqlik və həqiqiliyi, tam dəyərliyi. Tələb edilən informativlik təminatının vacib şərti EHM-dən və onun əsasında monitorinq vasitələrinin istifadə edilməsidir. Ekoloji monitorinqin müəssisə xidməti ətraf mühitin çirklənməsinin bütün əsas parametrlərini nəzarət etmək üçün lazım olan bütün texniki vasitələrin tam komplektinə malik olmalıdır. Adətən havanın, suyun, torpağın çirkləndiricilərinin tərkibi kifayət qədər dəqiqliklə proqnoz edilir (azot oksidlər, karbohidrogenlər və s.), ona görə də ekoloji nəzarət məsələsi məlum çirkləndiricilərin konsentrasiyalarının miqdarca təyin edilməsindən ibarət olur. Bunun üçün ekoloji nəzarətin müəssisə xidmətlərini havanın, suyun, torpağın keyfiyyətinin analizi məqsədi ilə kompleks səyyar laboratoriyalarla təchiz etmək kifayətdir. Ekoloji xidmətin təşkili, onun texniki təchizatı hər hansı bir müəyyən ərazinin, onun üzərindəki texnogenez mənbələrinin nəzarətindən əvvəl mümkün çirklənmələrin tədqiqi və proqnoz edilməsindən ötrü elmi-tədqiqat işləri Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|