Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları D ə r s v ə s a i t i
58
qaydalarının dəyişdirilməsi və təkmilləşdirilməsi barədə fikirlər
səslənməkdə idi. Çünki bu qaydalarla beynəlxalq dəniz daşımaları
əməliyyatlarının əsas iştirakçıları arasındakı münasibətlərin
tənzimlənməsində qeyri-mütənasiblik var idi, yəni yük alanlar
üçün sərfəli olmayan, əvəzində isə, gəmi sahibləri və daşıyıcılar
üçün əlverişli şərait mövcud idi. Hazırda dünya ölkələrinin, xüsusi
ilə dəniz ölkələrinin çoxu köhnə konvensiyadan istifadə edirlər.
Bir sıra Asiya və Afrika dövlətləri Hamburq qaydalarından
istifadəyə üstünlük verirlər. Bu qaydalara görə, daşıyıcının
naviqasiya səhvi barədə məsuliyyətdən azad edilməsi haqqında
qaydalar nəzərdə tutulmur, onun üzərinə yükün salamat
daşınmasına görə düşən məsuliyyətin həddi artırılır və s.
5.4. Beynəlxalq avtomobil yükdaşıma müqaviləsi
haqqında Konvensiyalar
Məlumdur ki, beynəlxalq yükdaşımalarda çoxlu sayda
qaydaların nizamlanması lazım gəlir. Bu sahədə yükdaşımaların
həcminə, əhatə dairəsinə görə avtomobil nəqliyyatının rolu
böyükdür. Bu baxımdan XX əsrin II yarısından başlayaraq,
beynəlxalq
avtomobil
yükdaşımaları
üzrə
prosedurların
təkmilləşdirilməsi və qaydaların nizamlanması zərurət kimi ortaya
çıxmışdı.
Bu sahədə əsas sənəd kimi-Beynəlxalq yükdaşıma müqaviləsi
haqqında Konvensiyanı qeyd etmək olar. Həmin Konvensiya 19
may 1956-cı ildə Cenevrədə (İsveçrə) qəbul olunmuş və 2 iyul
1961-ci ildən qüvvəyə minmişdir. Qeyd edək ki, Avropa
dövlətlərinin əksəriyyəti bu Konvensiyaya qoşulmuşdur və 2000-
ci ildən etibarən Azərbaycan Respublikası da bu Konvensiyanın
iştirakçısıdır.
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları D ə r s v ə s a i t i
59
Konvensiyanın beynəlxalq avtomobil nəqliyyatı əməliyyatları
zamanı və yükdaşımalar üzrə əsas sənədi kimi SMR qəbul
olunmuşdur və çox vaxtı bu Konvensiyanı elə SMR də
adlandırırlar. SMR-in məzmunu 8 fəsil və 51 maddədən ibarətdir.
Bu sənəd üzrə avtomobil daşınması zamanı yük sahibi və
daşıyıcının əsas hüquq və vəzifələri, zəruri tənzimləyici
prosedurlar, mübahisəli məsələlər barədə qaydalar nizamlanır.
Beynəlxalq avtomobil yükdaşımaları zamanı digər mühüm sənəd
isə, avtomobil qaimələridir və bu qaimədən beynəlxalq yükdaşıma
üzrə müqavilənin mövcudluğunu təsdiqləyən sənəd kimi
xarakterizə olunur.
Beynəlxalq nəqliyyat sistemindən avtomobillə yükdaşımalar
üzrə mühüm Konvensiyalardan biri də “Gömrük Konvensiyası”
dır və bu Konvensiyanın əsas sənədi TİR-dir (Transport
İnternational Routine). Bu sənəd beynəlxalq avtomobil
daşımalarında kitabça kimi istifadə edilir və birdəfəlik vahid
beynəlxalq təminat sənədi kimi nəzərdə tutulur.
5.5.
Beynəlxalq
hava
daşımalarında
Varşava
Konvensiyası
Beynəlxalq yükdaşımalarında hava nəqliyyatının rolu spesifik
xarakter daşıyır. XX əsrin II dekadasından başlayaraq, dünyada
hava nəqliyyatının formalaşması ilə bağlı bu sahədə qaydaların
nizamlanması vacib zərurət kimi ortaya çıxmışdır.
Ilk beynəlxalq sənəd kimi - yük və sərnişin daşıma şərtləri
“Beynəlxalq hava daşımalarına aid bəzi qaydaların unifikasiyası
üçün konvensiya” 12 oktyabr 1929-cu ildə Varşavada qəbul
olunmuş və həmin konvensiya Varşava konvensiyası
adlandırılmışdır. Bu konvensiyaya dünyanın 120-dən çox ölkəsi
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları D ə r s v ə s a i t i
60
qoşulmuşdur və Azərbaycan Respublikası da 1999-cu ildən bu
Konvensiyaya daxil olmuşdur.
II dünya müharibəsindən sonrakı dövrlərdə beynəlxalq hava
nəqliyyatları üzrə əməliyyatlar xeyli intensivləşmiş və bu
baxımdan Varşava Konvensiyasının təkmilləşdirilməsi məsələsi
ortaya çıxmışdı. Nəhayət, 28 sentyabr 1955-ci ildə Hollandiyanın
Haaqa şəhərində Varşava Konvensiyasına düzəlişlər haqqında
protokol imzalanmış və bu sənədə Haaqa protokolu da deyilir.
Haaqa protokolu Varşava Konvensiyasını tam əvəzləyən sənəd
deyildir və bu protokolun qəbulu Konvensiyadakı hüquqi
boşluqları tənzimləmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd edək ki,
1999-cu ildə Azərbaycan Respublikası bu protokola qoşulmuşdur.
Digər bir beynəlxalq hava nəqliyyatı üzrə tənzimləmə sənədi
kimi, Qvadalaxara konvensiyasını göstərmək olar. Belə ki,
Varşava Konvensiyasında çarter daşımalrı və hava gəmilərinin
icarəsi haqqında qaydalar nəzərdə tutulmamışdı və bu istiqamətdə
tənzimləmə mexanizmləri 18 sentyabr 1961-ci ildə qəbul edilmiş
Qvadalaxara konvensiyası ilə nizamlanmışdır. Bu Konvensiyanın
qəbulundan sonra,Varşava konvensiyası, Haaqa protokolu və
Qvadalaxara konvensiyasının birlikdə məzmununu əks etdirən
beynəlxalq
tənzimləəmə
sənədi
kimi-Varşava
sistemi
adlandırılmışdır. Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan
Respublikası 1999-cu ildən bu konvensiyaya qoşulmuşdur.
5.6. Dəniz və avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin daşımaları
üzrə beynəlxalq Konvensiyalar
Beynəlxalq sərnişin daşımalarında dəniz və avtomobil
nəqliyyatının rolu xüsusi ilə fərqlənir. Dünyada sərnişin
Dostları ilə paylaş: |