ŞƏKİ Üsyanlari



Yüklə 0,79 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/35
tarix14.04.2018
ölçüsü0,79 Mb.
#38232
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   35

58 

 

vergi  qoyulması  yollarını  axtarmağı,  xutorları  ləğv  edib  kənd  əhalisini 



mərkəzləşdirməyi,  kolxoz  sahələrindən  kolxozçuların  şəxsi  mal-qarası  üçün  yem 

yığılmanı qadağan etməyi qərara alır. Göründüyü kimi, kəndli siyasətində növbəti 

yanlış addım atılır...

54



   Beləliklə 1930-cu il hərəkatının obyektiv səbəbləri haqqında: 

   1.  Kəndlini  həyatının  başlıca  şərti  olan  torpaqdan  və  əməyinin  nəticələri 

üzərində sahiblik hüququndan məhrum edilməsi. 

   2.  İnsan  mənəviyyatının  ayrılmaz  tərkib  hissəsinə  çevrilmiş  dini 

dəyərlərin, yüz illərin sınağından çıxmış adət-ənənələrin dövlət səviyyəsində təqibə 

məruz qalması. 

   3.  Xüsusi  mülkiyyətə  daxil  olan  hətta  kustar  istehsal  sahələrinin  ləğv 

edilməsi hesabına istehsal vasitələri üzərində dövlət inhisarının yaradılması. 

   4.  Dövlətin  inzibati  metodlara,  ağır  vergi  sisteminə  əsaslanan  iqtisadi 

siyasəti  nəticəsində  fərdi  kəndli  təsərrüfatlarının;  azad  sənətkarlığın  və 

manufaktura istehsalının iflasa uğraması. 

   5. Bütün bunların nəticəsində xalq kütlələrinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin 

ağırlaşması. 

   6.  Sosial-iqtisadi,  siyasi  və  mənəvi-psixoloji  zülmün,  xalqa  edilən 

sitəmlərin  dövlət  müstəqilliyinin  itirilməsindən  irəli  gəldiyinin  dərk  olunması  və 

xilas yolunun Milli dövlətin bərpa edilməsində axtarılması. 

  Hakimiyyət nümayəndələrinin üsyana rəvac verən səbəblər haqqında tərtib 

etdikləri  sənədlərdə  öz  əksini  tapmış  fikirlər  bəsit,  yarımçıq  xarakter  daşıyır  və  o 

dövrün reallıqlarını təhrif etməyə xidmət göstərir. 

  Elliklə  kollektivləşmə  və  bu  zəmində  qolçomaqların  bir  sinif  kimi  ləğv 

edilməsi haqqında kommunist partiyasının qəbul etdiyi qərarların ayrı-ayrı yerlərdə 

pozulması  halları  üsyanın  başlıca  səbəbi  kimi  göstərilir.  Həm  də  bu  pozuntu 

hallarının baş verməsinə görə partiya və hakimiyyət orqanlarına soxulmuş düşmən 

ünsürlər günahlandırılır. 

  İttihad  partiyasının  istiqamət  verdiyi  din  xadimlərinin  apardığı  təbliğat 

üsyanın geniş miqyas almasını şərtləndirən əsas amil kimi göstərilir. 

  Eyni zamanda kollektivləşməni həyata keçirərkən hakimiyyət orqanlarının 

tələskənliyə yol verdikləri və əyintilərin olduğu etiraf edilir. Gözləmədikləri halda 

üsyanda  iştirak  edən  ortabab  və  yoxsul  kəndlilərin  çoxluq  təşkil  etməsini  üsyan 

rəhbərlərinin həmin əyintilərdən istifadə etmələri ilə izah edilir. 

  Bəli, bu sənədləri tərtib edənlər üçün insanlar sanki düşüncə və hisslərdən 

məhrum  olan  cansız  mexanizmlərdir.  Elə  bil  ki,  üsyançıların  bütün  hərəkətləri 

kənardan  idarə  olunmuşdur.  Sanki  insanlar  daşdan  yonulduqlarından  on  illik 

mənəvi-psixoloji  sıxıntıları  yaşamamışlar.  Baş  verən  üsyanın  səbəbi  nədə  desən 

                                                           

54

 Cəmil Həsənov. Ağ ləkələrin qara kölgəsi, Bakı, Gənclik, 1991, s. 122-123 




59 

 

axtarılır,  lakin  üzərində  illərdən  bəri  sosial-iqtisadi  və  mənəvi-psixoloji 



eksperiment aparılan xalqın əzmi, iradəsi nəzərə alınmır. 

  Kollektivləşməni  həyata  keçirənlər  başa  düşmək  istəmirdilər  ki, 

kolxozlaşma  zamanı  yol  verilən  nöqsanlar  deyil,  bu  aqrar  siyasətin  özü  xalq 

tərəfindən qəbul edilmir. 

  Yuxarıda qeyd etmişdik ki, üsyan iştirakçılarının sayı bolşevik rəhbərliyini 

təəccübləndirmişdir. 

  Ümumiyyətlə  Şimal  Qərbi  Azərbaycanın  Qax,  Balakən,  Əliabad 

rayonlarında  üsyançıların  sayı,  sosial  mənşəyi,  ictimai  təbəqələrin  hər  birinin, 

üsyanda  neçə  faizlə  təmsil  olunmaları  barədə  rəsmi  məlumat  olduğu  halda  Şəki 

üsyançıları barədə bu qəbildən məlumat yoxdur. 

  MTN-nin arxiv materiallarına istinad edən C.Qasımov «Yaddaşın bərpası» 

kitabında  bu  faktorları  ictimaiyyətin  nəzərinə  çatdırır.  Həmin  kitabdan:  «Qax, 

Balakən,  Car,  Əliabad  rayonlarında  baş  vermiş  üsyanda  5  kənddən  244  nəfər 

iştirak etmişdir. Nuxa və Vartaşen rayonları üzrə məlumat yoxdur. 

  Qabaqçöl-Balakən üsyanının 139 nəfər fəal iştirakçısı aşağıdakı kateqoriya 

və təbəqələrə bölünür: 

1 Komsomolçular -  8 nəfər, onlardan 1 nəfər AK(b)P-namizəd. 

2. Keçmiş komsomolçular -  2 nəfər. 

3. Kənd sovetinin üzvləri -  10 nəfər. 

4. Ordudan tərxis olunmuş qızıl əsgər -  11 nəfər. 

5. Nuxa-Zaqatala BSİ-nin zərbəçiləri -  7 nəfər. 

6. Qulluqçular -  5 nəfər. 

7. Molla -  5 nəfər. 

 

Sinfi təbəqələr üzrə: 



1. Qolçomaqlar -  25 nəfər və ya 17,98% 

2. Ortabab kəndlilər -  91 nəfər və ya 65,47% 

3. Kasıblar -  23 nəfər və ya 16,65% 

 

  Üsyan  yatırıldıqdan  sonra  Car-Əliabad,  Nuxa-Vartaşen,  Balakən  və  Qax 



rayonlarının üsyançılarından 2755 silah-sursat götürülmüşdür.

55

 



  Bolşevik rejiminin  üsyan hərəkatından çıxardığı  nəticələr,  yeritdiyi  yanlış 

sosial-iqtisadi  siyasətə  münasibəti,  vəziyyəti  düzəltmək  üçün  həyata  keçirmək 

istədiyi  tədbirlər  və  nəhayət  üsyançı  zümrənin  taleyinə  dair  düşüncə  tərzi  maraq 

doğurur. 

  Bu  baxımdan  AK(b)P  Zaqatala-Nuxa  dairə  komitəsinin  AK(b)P  MK-ya 

verdiyi  geniş  hesabat  səciyyəvidir.  Hesabatda  dairə  partiya  komitəsinin  özünə 

                                                           

55

 C. Qasımov. Yaddaşın bərpası. Bakı, «Mütərcim», 1999, s. 120



 


60 

 

bəraət  qazandırmaq  və  üsyanın  səbəblərini  təhrif  etmək  cəhdləri  açıq  aydın  hiss 



olunur. 

   ...Üsyan  hərəkatına  yoxsulların  cəlb  edilməsi  aşağı  partiya  orqanlarının 

onların  arasında  zəif  iş  aparması  ilə  izah  olunur.  Kəndlilərin  üsyana  qoşulması 

Sovet  orqanlarının onların ehtiyaclarına  lazımı səviyyədə  diqqət  yetirilməməsi də 

mühüm rol oynamışdır. 

  Partiya  təşkilatları  üsyandan  xəbərdar  ola  bilməmiş  və  üsyan  ehtimalını 

nəzərə  almamışlar.  Nuxa  partiya  və  komsomol  təşkilatları  biabırçı  qorxaqlıq 

göstərmişlər.  Zaqatala  kommunistləri,  həmçinin  komsomolçuları  isə  ön  sırada 

olmuş və mübarizənin ağırlığını öz çiyinlərində daşımışlar. 

   ...Aydınlaşdırılıb  ki,  partiya  bileti  gəzdirənlər  içərisində  üsyançıların 

tərəfinə keçənlər olub. 

  Təbliğat  işi  aparmaq  və  hərəkatın  səbəblərini  aydınlaşdırmaq  üçün 

Zaqatala-Nuxa mahalına 30 nəfər məsul partiya işçisi göndərilib. 

  Partiya,  təsərrüfat,  sovet,  həmkarlar  aparatlarının  möhkəmləndirilməsi  və 

istehlak,  kredit  kooperasiyaların  işinin  yaxşılaşdırılması  haqqında  qərar  qəbul 

olunub. 


   Qax, Balakən, Nuxa və Əliabad partiya aparatları bərpa edilib. 

   Əhali  qarşısında  silahların  təhvil  verilməsi  və  insanları  üsyana  təhrik 

edənlərin təslim edilməsi tələbi qoyulub. 

56

 



  Dövlət siyasi idarəsi isə təklif edir ki, bu idarənin Nuxa-Zaqatala şöbəsinin 

bütün  aparatı  təzələnməlidir.  Az  DSİ-nin  mərkəzi  aparatının  seçilmiş 

əməkdaşlarından  ibarət  iki  mahal  şöbəsinin  -    Nuxa  və  Zaqatala  şöbələrinin 

yaradılması üçün dərhal təşkilati tədbirlər görülməlidir. 

  Ayrı-ayrı  partiyaçıların  və  hətta  bütöv  özəklərin,  xüsusən  Nuxa-Vartaşen 

rayonunda  üsyançılara  qarşı  müqavimət  göstərilməsi,  bəzi  hallarda  quldurlarla 

birlikdə  üsyanda  iştirak  etməsi  ayrı-ayrı  özəklərin,  hətta  rayon  partiya 

təşkilatlarının buraxılması üçün təşkilati işlər görülməsini zəruri edir. 

57

 

  Üsyandan  sonra bolşevik  üsul idarəsi  yalnız zorakı  metodlarla deyil, həm 



də təbliğatla, ideoloji vasitələrlə özünün aqrar siyasətini həyata keçirməyə çalışırdı. 

Buna  bariz  nümunə  «Məhsul  və  kollektivləşmə  günü»(?)  münasibəti  ilə  1930-cu 

ilin  noyabrında  Qəzənfər  Musabəyovun  imzası  ilə  Şəkiyə  göndərilən  direktiv 

xarakterli  sənəd  də  sübut  edir.  Orada  qeyd  olunmuşdur  ki,  «Məhsul  və 

kollektivləşmə  günü»  kollektiv  təsərrüfatın  xırda  dağınıq  təsərrüfatlardan 

üstünlüyünü və bu yolda qazanılan uğurları nümayiş etdirən gün olmalıdır. Həmin 

gün  şərqilər  oxunmalı,  istehsalat  ekskursiyaları  təşkil  olunmalıdır.  Kolxozçularla 

fərdi  təsərrüfatçıların,  işçilərlə  kəndlilərin  görüşləri  keçirilməlidir.  Qabaqcıl 

kolxozçular  və  fərdiyyətçilər  aşkara  çıxarmalı,  onlara  mükafat  verilməlidir.  Yeni 

                                                           

56

 Baş Arxivlər İdarasi. f. 255, s. 1, iş 56. v, 38-47 



57

 C. Qasımov. Yaddaşın bərpası. Bakı, «Mütərcim», 1999, səh. 123 




Yüklə 0,79 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   35




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə