64
Qısa müddətdən sonra məlum oldu ki, dövlətin nəzarəti altına keçən
istehsal sahələrində təsərrüfatsızlıq, vəzifədən sui-istifadə halları və rüşvətxorluq
baş alıb gedir. Bütün bunların nəticəsində əmək məhsuldarlığı xeyli aşağı
düşmüşdür.
Azərbaycan SSR Ali məhkəməsi işlər şöbəsinin müdiri Babaxanovun
imzaladığı Nuxa rayon Xalq Məhkəməsinin ştat cədvəlinin artırılması zərurətindən
bəhs edən sənəd yuxarıda söylənilənləri təsdiq edir. Orada bildirilirdi ki, hal-
hazırda Nuxa rayon Xalq Məhkəməsinin icraatında dövlət əmlakının
mənimsənilməsi ilə bağlı 650 iş var və artmaqda davam edir. Belə işlərlə bağlı
proseslərin sürətləndirilməsinin zəruriliyini və rayonun böyük olmasını nəzərə
alaraq bir hakim, bir katib ştatlarının artırılması, həmçinin büdcədən bu məsələnin
həlli üçün lazımi vəsaitin ayrılması təmin ediləcəkdir.
Fərdi istehsal sahələrinə hücumlar artdıqca əhalinin güzəranı daha da
ağırlaşırdı. Talon vasitəsi ilə verilən ərzaq məhsulları xalqın başlıca həyat
mənbəyinə çevrilmişdi. Acınacaqlı hal bu idi ki, hətta əhalini mümkün zəruri
yeyinti məhsulları ilə təmin olunmasında da fərdi istehsalda çalışanlara qarşı ayrı
seçkiliyə yol verilirdi.
Bu sahədə fəaliyyət göstərənlər yalnız o halda ərzaq talonu ilə təmin
olunurdu ki, iş verənlərlə müvafiq həmkarlar təşkilatları arasında tarif razılaşması
olsun.
Nəinki sosial iqtisadi xarakterli məsələlərdə, habelə milli problemləri
əhatə edən sahələrdə də daha mürtəce mövqe tutulması bir daha sübut edir ki,
bolşevik rejimi milli məsələlərlə bağlı ziddiyyətləri islah etmək əvəzinə daha da
dərinləşdirmək xətti götürmüşdür.
Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin nəzdində milli azlıqlar
şöbəsinin rəhbəri Sərkisovun çıxışı deyilənləri təsdiq edir. Sərkisov həmin
çıxışında xüsusilə vurğulayır ki, Qaxda kənd sovetinin sədri ingiloy, gürcü
olmasına baxmayaraq işlər türk dilində aparılır. Vartaşendə də əhalinin əksəriyyəti
erməni olsa da (?) türk dili işlərin aparılmasında aparıcı mövqeyə malikdir.
60
Bax, bu artıq milli dilin sıxışdırılmasına açıq çağırış idi. Həm də bu çağırış
rəsmi hakimiyyət səviyyəsində edilirdi.
Bolşevik rejimi kütləvi kollektivləşmə prosesini həyata keçirmək üçün
yeridilən aqrar siyasətin nöqsanlı cəhətlərini etiraf etsə də məhz həmin siyasətdən
narazı qalan xalq kütlələrinə qarşı cəza tədbirlərini genişləndirmək, xalqın maddi
və mənəvi sıxıntılarını dərk edərək ona münasibətdə humanist mövqe tutan, bəzi
hallarda haqlı tələbləri müdafiə edən partiya və dövlət hakimiyyət orqanlarının
ayrı-ayrı nümayəndələrinə divan tutmaq xətti götürdü.
60
Şəki arxivi. f. 13, siyahı 1, saxlama vahidi 81
65
Lakin dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırılan zorakılıq, inzibati amirlik
metodları SSRİ adlanan nəhəng imperiyada nə sosial-iqtisadi xarakterli, nə də milli
səciyyə daşıyan problemləri həll edə bilmədi. Həll edə də bilməzdi. Çünki bu
problemlərin çözülməsini təmin edən qanunauyğunluqlara, elmi metodoloji
vasitələrə arxa çevrilmişdi. Əbəs yerə deyil ki, 70 il sonra ölkəni minimum ərzaqla
təmin etmək üçün ərzaq proqramı qəbul edildi.
Xalqların milli maraqlarının nəzərə alınmaması isə onunla nəticələndi ki,
imperiyanın ömrünü uzatmaq üçün yenidənqurma adı ilə həyata keçirilən islahat
onun çökməsinə səbəb oldu.
Bolşevik quruluşu xalqımızın xislətindəki bəşəri fəzilətləri məhv etməyə
çalışmaqla onun xarakterini mənfi istiqamətə dəyişmək kimi iyrənc bir niyyətə
düşmüşdü.
Fikrimizin təsdiqi üçün M.C.Bağırovun rəsmi tribunadan etdiyi çıxışlardan
birini xatırlamaq yerinə düşər. O demişdi ki, biz elə etməliyik ki, xalq özü
məscidləri dağıtsın və bu işdə bizdən kömək istəsin.
İnsanları öz dini-mənəvi dəyərlərinə qarşı çıxmağa, doğmalarına,
yaxınlarına xəyanət etməyə vadar etmək elə bu niyyətdən xəbər vermirdimi?! Qan
qohumlarını üz-üzə qoymaqdan, hətta oğulu ataya qarşı qaldırmaqdan böyük
rəzalət təsəvvür etmək mümkün idimi?!
Deməli, Şəki üsyançılarının bolşevik rejiminə qarşı apardığı dava yalnız
sosial-iqtisadi və siyasi hüquqsuzluğa qarşı deyil, ən başlıcası milli əxlaqi, milli
xarakteri hifz edib saxlamaq üçün qaldırdığı milli qeyrət davası idi.
Şəki üsyanı guya xalqımızın daxilən azad olmaması, bolşevik rejiminin
törətdiyi rəzalətlərə müticəsinə itaət etməsi, ümumiyyətlə, itaətkar xislətə malik
olması haqqında söylənilən iftiraların ifşası deməkdir. Bu üsyan 20-ci illərin
axırları, 30-cu illərin əvvəllərində nəinki Azərbaycanda və Qafqazda, habelə bütün
SSRİ məkanında qolçomaq qiyamları kimi təqdim edilən müqavimət hərəkatları
içərisində ən kəskini idi.
Nəhayət, Şəki üsyanı milli dövlətdən məhrum edilmiş, məhz buna görə də
maddi və mənəvi sərvətləri üzərində sərəncam vermək hüququ əlindən alınmış,
vətəni və özü bolşevizmin apardığı rəzil təcrübələr obyektivinə çevrilmiş
Azərbaycan xalqının apardığı istiqlal savaşının şanlı bir səhifəsi idi.
66
ƏLAVƏLƏR
NUXA HÜRRİYYƏTİ MAARİF CƏMİYYƏTİNİN 1917 SƏNƏSİ BİR
APRELDƏN 1919 SƏNƏSİ BİR MARTA QƏDƏR MƏDAXİL VƏ
MƏXARİC HESABI (2 SƏNƏLİK FƏALİYYƏTİ MÜNASİBƏTİLƏ).
Rusiya mənhus istibad hökumətinin yıxılıb, hürriyyət alınması münasibəti
ilə millətimizin maarifcə geridə qaldığı nəzərə alınaraq, Nuxa ziyalı
cavanlarımızdan bir neçəsinin təşəbbüsilə Nuxada 1917 sənə mart ayının
axırlarında «Hürriyyəti Maarif Cəmiyyəti» naminə bir bilgi cəmiyyəti təşkil
olundu. 30 nəfər üzvün vücudilə ictimai ümumiyyətlərə intixab olundu. İdarə
fəaliyyətə başlayıb, təzə üzvlər cəlb edib, ianələr topladı, teatrolar vermək üçün
dram heyəti təsis edib, teatro və müsamirələri verdi. O zaman Nuxa şəhəri
qəzasında bərbad halda bir neçə rus və müsəlman məktəbindən savayı, milli
məktəblərimiz olmadığından Cəmiyyət ən əvvəl ibtidai milli məktəblərin küşadına
iqdam etdi, ancaq həmin məktəblər üçün müəllimlər yoxluğunu nəzərə alaraq, yay
mövsümündə müəllimlər kursu açmağa qərar verdi. Müfti və şeyxülislam
həzrətlərinin Şəkiyə vücudunda idarə onlara bu fikrini bəyan etdi. Fikir hüsni-
rəğbətlə qəbul olundu və müşar ileyhanın təşviqilə tarixi bir gecədə şahnişin
otağında doqquz min manat həmin məqsəd üçün para toplandı, lakin həmin paralar
Cəmiyyətə verilməyib, kursa və Cəmiyyətə biganə bir neçə ağaların təsərüfünə
keçdi. Hər nə qədər Cəmiyyət bu paranın kursa verilməsinə çalışdısa da, nəticədə
«maariflə məşğul olaraq zamanı deyil», - deyə cavablar aldı. Hərçənd Cəmiyyət
bu üzdən böyük müşkülata uğradısa da, fəqət yenə məqsədindən əl çəkmədi. Şəhər
və bütün kəndlərə kurs açılacağını xəbər verdi və raüqtədir müəllimlər dəvət edilib,
1917 sənə iyun ibtidasında kurs açıldı və dərslər başlandı. Nuxa qəzasının hər
küncündən, hətta Şamaxı və Qaryagin kibi uzaq guşələrdən altmışa qədər tələbə
toplandı. Tələbələr imtahan ilə qəbul olunaraq, dərsə şüru etdilər. Kursda
fünundan, ədəbiyyatdan, təlim və tərbiyə üsullarından hər növ dərs verilərək, bir də
tədris üslunu təcrübə ilə göstərmək üçün kursun cənbində bir nümunə ibtidai sinif
təsis olundu. Cəmiyyət tələbələrin qeyri ehtiyaclarını da nəzərə alaraq, onlar üçün
yatacaq və möhtaclarına aylıq maaş verdi. Həmçinin ərzaq komitəsindən onlar
üçün ucuz qiymətlə ərzaq alıb verdi. Tələbələrə zamanın iqtizasına görə hərb
təlimini öyrətmək üçün bir zabit də dəvət olundu. Üç ay müttəsil təlim tədrisindən
sonra imtahanlar verilərək, 35 nəfər tələbəyə ibtidai məktəblərə müəllimlik
əhliyyətnaməsi verildi. Müəllim hazırladıqdan sonra Cəmiyyət milli məktəblər
açmağa şüru etdi. O zaman vaxtı ilə şəhərin ən küzidə məktəblərindən olan ikinci
Cümə Məscidi çənbindəki vətən məktəbi bərbad bir halda idi. Müəllim və maaş
yoxluğundan məktəb dağılıb, uşaqlar küçələrə tökülmüşdü. Cəmiyyət bu məktəbə
təcrübəli və yeni çıxan müəllimlərdən dəvət edərək, onları maaş cəhətindən təmin
edib, məktəbi nizama saldı. Bir az vaxtın içində iki yüzə qədər uşaq küçələrdən
Dostları ilə paylaş: |