ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
70
əvvəl də Şəkidə qaçaqlar mövcud idi. Ancaq onların sayı barmaqla sayılacaq qədər az olmuşdur. Qaçaqlardan biri Abbas, digəri Xudu İbrahim, üçüncüsü Vartaşenin Muxas kəndinin sakini Tapdıq, dördüncüsü bideyizli Cəfər və nəhayət üsyan ərəfəsində DSİ-nin Şəki şöbəsinin müvəkkili Qasımovun hədə qorxusundan sonra qaçaq düşmüş göynüklülər Yunus və Kərim idilər. Üsyan hərəkatının məğlubiyyətindən sonra qaçaqların sayı dəfələrlə artmış, fəaliyyətləri isə daha çox siyasi məzmun kəsb etmişdir. Hüquq mühafizə orqanlarının tərtib etdikləri sənədlərdə tez-tez işlədilən «siyasi quldur» ifadəsi də sübut edir ki, onların əməllərində ölçülü-biçili siyasi xarakterli fəaliyyət üstünlük təşkil etmişdir. Qaçaqlar hətta bir sıra kəndləri yenidən nəzarət altına almağa müvəffəq ola bilmişdilər. Bu isə rejim nümayəndələrini xeyli əndişələndirmişdir. L. Beriyanın Tiflisdən teleqraf vasitəsilə M.C.Bağırova verdiyi göstərişlər hakimiyyət yetkililərinin keçirdiyi təşviş hissini təsdiq edir. «Gələn məlumatlardan bəlli olur ki, Zaqatala-Nuxa dairəsində üsyançılar partizan hərəkatına keçərək hərəkət edən hərbi hissələrin arxasından şəhər və kəndləri ələ keçirirlər. Üsyançıların partizan hərəkatı formasında fəaliyyəti ona görə mümkün olur ki, onlardan geri alınan kəndlər möhkəmləndirilmir və ordu getdikdən sonra müdafiəsiz qalır. Hesab edirəm ki, üsyançılardan təmizlənmiş rayonlarda yerli kommunardan, aşağı sovet aktivlərindən ibarət döyüşə qabil dəstələr yaradılmalıdır. Onlar üsyançılardan alınan və əhalidən müsadirə edilən silahlarla təchiz edilməlidirlər”. 61
Qısa müddətə üsyançıların nəzarəti altına keçən yaşayış məntəqələrindən biri də Dəhnə kəndi idi. Ora daxil olan dəstə əsasən qaçaqlardan ibarət olmuşdur. Qonağı açıq qabaqla, gülər üzlə qarşılamağa adət etmiş kişilər Qaçaq Abbası, Samuxlu Məmmədqasımı, Harunu, Hidayəti Əşrəfi, İsmayılı, Sarı Laçını, Xudu İbrahimi və digərlərini xalq adət-ənənələrinə uyğun şəkildə qəbul etmişdilər. Az sonra kəndə gələn cəza dəstəsi bu kişiləri amansızcasına cəzalandırdı. 1930-cu il aprelin 17-də Mola Sübhan Yusif oğlu, Hacı Məhəmməd Sadiq oğlu, Həbillah Mustafa oğlu, Hacı Hümmət Hacı Qasım oğlu, Məmmədhəsən Cəlil oğlu, Hacı İbrahim, Mustafa Salman oğlu və Osman Cəlil oğlu - cəmi 8 nəfər elə kənddəcə güllələndilər. Onların gorgahı əvvəldən qazılmış bir çala oldu. Bu qardaşlıq qəbri az sonra ziyarətgaha çevrildi. Canı ağrıyan, dərdlə üzləşən, fəlakətə tuş gələn bu ziyarətgaha pənah gətirirdi. İyirmi üç nəfər Dəhnə sakini isə həbs edilib gedər-gəlməz sürgünlərə göndərildi. Budur o kişilərin adları:
1. Məhəmməd Mikayıl oğlu 61 Baş Arxivlər idarəsi. f. 1, s. 231, iş 52, v. 2 71
2. Zülqədər Musa oğlu 3. Əli Hacı Qasım oğlu 4. Hüseyn Süleyman oğlu 5. Zəkəriyyə Kazım oğlu 6. İsgəndər Kazım oğlu 7. Hacı Quzu Sadiq oğlu 8. Mahmud Hacı Quzu oğlu 9. Məhəmməd Musa oğlu 10. Abdurahman Abdulla oğlu 11. Qaffar Löyman uğlu 12. İsaq Löyman oğlu 13. Muxtar Məmməd oğlu 14. Yusif Məmməd oğlu 15. Əliəşrəf İbadullah oğlu 16. Camal İbadullah oğlu 17. Əyri İbadulla oğlu 18. Ziyad Cəlal oğlu 19. Hacı Yusif Kümcüzadə 20. Hamil Cəmaləddin oğlu 21. Nəsrullah Məmməd oğlu 22. Maqsud Qədir oğlu 23. Əziz Cəmil oğlu
O zamandan etibarən şübhəli şəxslər kimi daim nəzarətdə saxlanılan Məmməd Müttəlib oğlu, Ağasəf İbadullah oğlu, Həbillah Musa oğlu, Musa Həbillah oğlu və İsmayıl Məmmədhasil oğlu 1937-ci ildə həbs edildilər. Bəli, qaçaqla hər hansı təmas hakimiyyət orqanlarının xəbər tutduğu təqdirdə qeyd-şərtsiz ölüm demək idi. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə «Şənbə gecəsinə gedən yol» kitabında bu mətləbdən bəhs edərək yazırdı: «Üsyan yatırıldı, üsyançıların bir hissəsi həbs edilib dərhal güllələndi, bir hissəsi isə dağlara çəkilib qaçaq oldular. Bizim evimiz şəhərin «Yuxarı baş» məhəlləsində, dağın döşündə, meşənin içində yerləşdiyindən qaçaqlar gecələr qapımızı döyür, bizə və yaxud qonşularımıza pənah gətirirdilər. Səhər açılana qədər xurcunlarını ərzaqla doldurub yenidən dağlara, meşələrə çəkilirdilər. Qaçaqlara yardım edən düşmən elan edilib dərhal cəzalandırılırdı. O zaman Şəkidə milis rəisi Zahidov adında bir qan içən idi. Onun hər şeyə səlahiyyəti çatırdı. Qaçağa çörək verdiyinə görə Zahidov neçə-neçə kəndlini məhkəməsiz, sübutsuz güllələmişdir. Onlardan ikisi atamın yaxın dostları idi. Qaçağa yardım göstərmək üstündə güllələnənlərdən biri də şəhərin ən hörmətli ağsaqqallarından Hacı Yusif Əfəndi idi. Atam onun haqqında danışırdı ki, üzünə 72
güllələnmə oxuyanda o Zahidovdan bir rükət namaz qılmağa icazə istəmişdir. Torpaqla dəstəmaz alıb üzünü Zahidova tutmuşdur: - Bir xahişim var, Məni sinəmdən vurun. Dediyi kimi eləyirlər. Qaçağa yardım bəhanəsi ilə həbs olunanlardan biri də atam Mahmudağa oldu...”. 62
Qorxulu zamanın məntiqi bu idi ki, başını sağ salamat saxlamaq istəyirsənsə onlardan gen gəzməlisən. Nəinki uzaq olmalısan, hətta o zaman deyildiyi kimi «banditizm qalıqları»nın ləğv edilməsinə hakimiyyət orqanlarına yardım göstərməlisən. Üsyan yatırıldıqdan sonra DSİ-nin təlimat xarakterli sənədlərindən birində qaçaqlara qarşı mübarizənin gücləndirilməsi üçün zəruri hesab edilən tədbirlərdən bəhs olunurdu. «Banditizm qalıqları və onların köməkçiləri ilə mübarizənin gecikdirilməsi yol verilməzdir, üsyançılara və onların himayədarlarına qarşı fövqəladə tədbirlər görmək yolu ilə cəza siyasətinin yüksəldilməsi zəruridir. DSİ-nin Nuxa-Zaqatala şöbəsinin bütün aparatı təzələnməlidir. Azərbaycan DSİ-nin mərkəzi aparatının işçilərindən seçmə yolu ilə iki mahal şöbəsinin - Nuxa və Zaqatala şöbələrinin yaradılması üçün dərhal təşkilati tədbirlər görülməlidir». 63
tədbirləri ilə yanaşı bir sıra məkrli əməliyyat planları hazırlayıb həyata keçirirdilər. Xüsusi xidmət sistemi bu işdə qaçaqlarla dostluq, qohumluq əlaqələri olan adamlara daha çox önəm verirdi. Onları öz yaxınlarına, doğmalarına xəyanətə təhrik etməklə insanı hisslərdən, mənəvi dəyərlərdən imtina həddinə qədər bir heçliyə yuvarlayırdılar. Qaçaq
həyatının əzab-əziyyətlərindən cana doyub hakimiyyət nümayəndələrinin vədlərinə sadəlövhcəsinə inanan qaçaqlardan da ipə-sapa yatmayanlara qarşı istifadə halları mövcud olmuşdur. İxtiyar yaşlı kişilərin bir çoxunun üst-üstə düşən söhbətlərindən bəlli olur ki, Daxi adlanan qaçaq da Aşağı Göynük kəndinin milis rəisi (indiki anlamda sahə müvəkkili) Hacıağanın toruna düşür. O üzə çıxmış Daxinin vasitəsi ilə Yunus və Kərimi də qaçaq həyatından imtina etməyə razı sala bilir. Hacıağanın qurduğu əməliyyat planına uyğun olaraq Daxi, Yunus, Kərim və Babaratma kəndindən olan milis işçisi Həsənbala Qudula kəndində dəllək Adıgözəlin evinə düşürlər. Burada əməliyyatın son mərhələsi həyata keçirilir. Yunus və Kərim öldürülürlər.
62 Bəxtiyar Vahabzadə. Şənbə gecəsinə gedən yol. Bakı, Azərnəşr, 1991, s. 258-259 63 C. Qasımov. Yaddaşın bərpası. Bakı, «Mütərcim», 1999, səh. 123
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|