isə təzə bir söz demək, əlbəttə, çox çətindir. Lakin
məhəbbət mövzusu ənənəvi Şərq mövzusudur.
İbn Sinadan R.Taqora, Nizamidən Hafizə,
Füzuliyə və Cavidə qədər bütün böyük Şərq
şairləri məhəbbət mövzusuna müraciət etmiş və
böyük sənət abidələri yaratmışlar. Düzdür, bu
yazılanları hələ fəlsəfə dilinə tərcümə etmək tələb
olunur, lakin hər halda müəllif məhəbbət
mövzusunda Şərq ənənələrini nəzərə almaqla və
ya başqa cür desək, iki müxtəlif yanaşma tərzini
birləşdirməklə məsələni xeyli dərəcədə fərqli
müstəvidə nəzərdən keçirməyə çalışmışdır.
Kitabda nə Şərq ifratçılığı və mütləqçiliyi,
nə də ifrat Qərb rasinoalizmi və proqmatizm
mövqeyi qəbul edilir. Şərq mənbələrinə
münasibətdə də, qütbləri yox, onlar arasındakı
reallığı araşdırmağa üstünlük verilir. Nə mə-
həbbəti yerə endirən «Kama-Sutra», nə də onu
göylərə qaldıran «Leyli və Məcnun», Füzulinin
eşq konsepsiyası məqbul sayılır. Fikrimizcə, ilahi
məhəbbət hissindən fərqli olaraq, fərdi-insani
məhəbbət harada isə yer ilə göy arasında
olmalıdır. Bu baxımdan, düşünmək olardı ki, biz
daha çox Qərb təlimlərinə üstünlük veririk.
Amma XX əsrdə məhəbbət mövzusu artıq
Şərqdə də xeyli dərəcədə rasionallaşmış və
filosofların diqqətini cəlb etmişdir. Bizcə, bu
7
sırada böyük türk filosofu Hilmi Ziya Ülkenin
«Eşq əxlaqı» kitabı
1
xüsusi qeyd edilməlidir.
Müasir dövrdə «kütləvi mədəniyyətin»
klassik ədəbi-bədii irsi sıxışdırdığı, erotik mövzu-
nun göylərdən yerə endirildiyi və kütləvi
informasiya vasitələri ilə evlərə daxil olduğu bir
şəraitdə gənc nəslin diqqətinin bir daha platonik
məhəbbətə, onun ülvi mənasına yönəldilməsi
mənəvi həyatımızın aktual vəzifələrindən biridir.
Həm də müəllif məhəbbətin xalis ideya kimi
(Platon, Füzuli) və ya xalis fizioloji hadisə kimi
(«Kama-Sutra», Z.Freyd) anlaşılmasından fərqli
olaraq bu iki amilin sintetik vəhdətindən çıxış
edir və oxuculara daha realistik bir təlimin
əsaslarını təqdim etməyə çalışır. Bu mənada,
əsərin təkcə mütəxəssislər üçün yox, həm də
geniş oxucu kütləsi, xüsusən gənclər üçün faydalı
olacağına ümid edirik.
1
Hilmi Ziya Ülken. Aşk Ahlakı. İstanbul,
«Dünya», 2004, 352 s.
8
Məhəbbət duyğusu
Məhəbbət insanın özünü
başqasında tapmasıdır.
Hegel
İnsanlar arasında ünsiyyət hələ heç də
Mən-lər arasında ünsiyyət deyil. Qəlblərin təması
ünsiyyətin ən ali formasıdır.
İnsan başqaları ilə nitq vasitəsilə əlaqəyə
girir. Nitq isə ancaq aşkar şüurun, təfəkkürün
ifadəsidir. Yəni insan özü üçün sözlərlə ifadə olu-
nacaq dərəcədə aydınlaşmamış bir ruhi-mənəvi
vəziyyəti başqasına da, təbii ki, çatdıra bilməz.
Daha doğrusu, sözlərlə çatdıra bilməz. Görünür,
məhz bu ehtiyacdan irəli gəlir ki, insan öz qəlbini,
mənəvi-emosional vəziyyətini, keçirdiyi hissləri,
təəssüratları qeyri-məntiqi yollarla – şeir, musiqi,
rəqs və s. vasitəsilə ifadə etməli olur. İnsan qəlbi
fərdi, unikal olduğundan hər bir emosional
vəziyyətin adekvat ifadə cəhdi – bədii yaradıcılıq,
bu prosesin nəticəsi isə sənət əsəri hesab olunur.
Hər bir sənət əsəri dəyərli olsa da, digər
insanların
uyğun
vəziyyətlərdəki
qəlb
yaşantılarını ifadə etdiyindən, onlar üçün də
doğma olur. Başqa sözlə, insanın xüsusi bədii
9
yaradıcılıq qabiliyyəti yoxdursa, o öz duyğu-
larının
analoqunun
başqalarının
yaratdığı
əsərlərdə axtarır və bunu tapdıqda xüsusi bir
doğmalıq hissi keçirir. Bədii əsər istehlakçı üçün
öz mənəvi-emosional dünyasını anlamaqda, qəlb
aləminə səyahətə çıxmaqda yardımçı olur, bir
bələdçilik edir.
Qarşılıqlı məhəbbət yeganə haldır ki, bir
insan qəlbi başqası üçün açılmış olur. Və bunun
üçün nə məntiq və nitq, nə də hər hansı bir
sənətkarın vasitəçiliyi lazım gəlir. Bir qəlbin
başqa qəlbin dilinə «tərcümə» olunmasına ehtiyac
qalmır. Çünki onlar genetik olaraq, eyni dildə
«danışırlarmış». Bu yerdə Bayronun məşhur
misraları yada düşür: «Məhəbbət könül səslərinin
harmoniyası, ürəklərin bir-birini anlamasıdır».
Şərqdə məhəbbətdən bir qayda olaraq
yüksək poetik pafosla və ya həzin lirikanın dili ilə
danışılır. Məhəbbət adətən ya şeir və musiqi ilə,
ya da dramatik səhnələrlə təqdim olunur.
Ya hüdudsuz sevinc hissi, ya xəfif kədər,
ya acı faciə!
Bir sözlə, məhəbbətin hiss və emosiyanın
bütün çalarlarında görüntüsü qələmə alınır və ya
nota köçürülür. Amma onun öz daxili quruluşuna
heç kim toxunmur. Ən başlıcası isə budur ki, ona
toxunmaq az qala günah sayılır. O, ancaq
kənardan seyr edilməli imiş. Onun öz real
dünyasına, iç aləminə nəzər salmaq elə bil ki, bu
10
ülvi duyğunun bakirəliyinə toxunmaq qədər
qəbahətli imiş.
Bəli, ənənəvi Şərq düşüncəsinə görə, mə-
həbbət elə bir aləmdir ki, bura ancaq aşiqlər girə
bilər, onların da beyni dumanlı olur. Ayıq adamın
baxışları artıq yad nəzər hesab olunur.
Məhəbbət ağlı başında olanlar üçün əl-
çatmaz olub qaranlıq qaldığından, sevənlər üçün
isə çox parlaq olub göz qamaşdırdığından, onu
hələ görən olmamışdır, – deyirlər. Və insanlar
şair təxəyyülünə güvənmək məcburiyyətində
qalmışlar. Şairlər də təbii ki, məhəbbətin özündə,
ya onun insanı necə dəli-divanə etməsindən,
vüsala çatmayan aşiqlərin eşq yolunda özünü
necə fəda etmələrindən bəhs etmiş, ya da vüsal
səhnələrini, guya məhəbbətin görünən tərəfləri
kimi vəsf etmişlər. Məhəbbətin iç dünyası isə
alınmaz qala olaraq qalmış, mənəvi körpüləri ağlı
başında keçmək mümkün olmamışdır. Bu
baxımdan, məhəbbət aləmi az qala «o dünya»
qədər müəmmalıdır. Sağ olanlar onu görməmiş,
gedib görənlər isə ağlı başında geriyə
qayıtmamış, bizə bir şey söyləyə bilməmişlər.
Bəs görəsən, eşq xəstəliyinə mübtəla olanlar
sağalandan sonra onu nəql edə bilərlərmi?
Ümumiyyətlə, bu xəstəlikdən
sağalmaq
mümkündürmü? Kimsə sağaldısa, onun eşqi nə
dərəcədə həqiqi eşq imiş?
11
Dostları ilə paylaş: |