Səlahəddin XƏLİlov məHƏBBƏT və İntellekt



Yüklə 2,08 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/30
tarix26.09.2017
ölçüsü2,08 Kb.
#1798
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30

isə təzə bir söz demək, əlbəttə, çox çətindir. Lakin 
məhəbbət  mövzusu  ənənəvi  Şərq  mövzusudur. 
İbn  Sinadan  R.Taqora,  Nizamidən  Hafizə, 
Füzuliyə  və  Cavidə  qədər  bütün  böyük  Şərq 
şairləri  məhəbbət  mövzusuna  müraciət  etmiş  və 
böyük  sənət  abidələri  yaratmışlar.  Düzdür,  bu 
yazılanları hələ fəlsəfə dilinə tərcümə etmək tələb 
olunur,  lakin  hər  halda  müəllif  məhəbbət 
mövzusunda  Şərq  ənənələrini  nəzərə  almaqla  və 
ya  başqa  cür  desək,  iki  müxtəlif  yanaşma  tərzini 
birləşdirməklə  məsələni  xeyli  dərəcədə  fərqli 
müstəvidə nəzərdən keçirməyə çalışmışdır. 
Kitabda  nə  Şərq  ifratçılığı  və  mütləqçiliyi, 
nə  də  ifrat  Qərb  rasinoalizmi  və  proqmatizm 
mövqeyi  qəbul  edilir.  Şərq  mənbələrinə 
münasibətdə  də,  qütbləri  yox,   onlar  arasındakı 
reallığı  araşdırmağa  üstünlük  verilir.  Nə  mə-
həbbəti  yerə  endirən  «Kama-Sutra»,  nə  də  onu 
göylərə  qaldıran  «Leyli  və  Məcnun»,  Füzulinin 
eşq konsepsiyası məqbul sayılır. Fikrimizcə, ilahi 
məhəbbət  hissindən  fərqli  olaraq,  fərdi-insani 
məhəbbət  harada  isə  yer  ilə  göy  arasında 
olmalıdır. Bu baxımdan, düşünmək olardı ki, biz 
daha  çox  Qərb  təlimlərinə  üstünlük  veririk. 
Amma  XX  əsrdə  məhəbbət  mövzusu  artıq 
Şərqdə  də  xeyli  dərəcədə  rasionallaşmış  və 
filosofların  diqqətini  cəlb  etmişdir.  Bizcə,  bu 
7


sırada  böyük  türk  filosofu  Hilmi  Ziya  Ülkenin 
«Eşq əxlaqı» kitabı
1
 xüsusi qeyd edilməlidir.
Müasir  dövrdə  «kütləvi  mədəniyyətin» 
klassik ədəbi-bədii irsi sıxışdırdığı, erotik mövzu-
nun  göylərdən  yerə  endirildiyi  və  kütləvi 
informasiya  vasitələri  ilə  evlərə  daxil  olduğu  bir 
şəraitdə  gənc  nəslin  diqqətinin  bir  daha  platonik 
məhəbbətə,  onun  ülvi  mənasına  yönəldilməsi 
mənəvi  həyatımızın  aktual  vəzifələrindən  biridir. 
Həm  də  müəllif  məhəbbətin  xalis  ideya  kimi 
(Platon,  Füzuli)  və  ya  xalis  fizioloji  hadisə  kimi 
(«Kama-Sutra»,  Z.Freyd)  anlaşılmasından  fərqli 
olaraq  bu  iki  amilin  sintetik  vəhdətindən  çıxış 
edir  və  oxuculara  daha  realistik  bir  təlimin 
əsaslarını  təqdim  etməyə  çalışır.  Bu  mənada, 
əsərin  təkcə  mütəxəssislər  üçün  yox,  həm  də 
geniş oxucu kütləsi, xüsusən gənclər üçün faydalı 
olacağına ümid edirik. 
 
1
  Hilmi  Ziya  Ülken.  Aşk  Ahlakı.  İstanbul, 
«Dünya», 2004, 352 s.
8


Məhəbbət duyğusu 
Məhəbbət insanın özünü
                                                  başqasında tapmasıdır. 
                                                     Hegel
İnsanlar  arasında  ünsiyyət  hələ  heç  də 
Mən-lər arasında ünsiyyət deyil. Qəlblərin təması 
ünsiyyətin ən ali formasıdır. 
İnsan  başqaları  ilə  nitq  vasitəsilə  əlaqəyə 
girir.  Nitq  isə  ancaq  aşkar  şüurun,  təfəkkürün 
ifadəsidir. Yəni insan özü üçün sözlərlə ifadə olu-
nacaq  dərəcədə  aydınlaşmamış  bir  ruhi-mənəvi 
vəziyyəti  başqasına  da,  təbii  ki,  çatdıra  bilməz. 
Daha  doğrusu,  sözlərlə  çatdıra  bilməz.  Görünür, 
məhz bu ehtiyacdan irəli gəlir ki, insan öz qəlbini, 
mənəvi-emosional  vəziyyətini,  keçirdiyi  hissləri, 
təəssüratları qeyri-məntiqi yollarla – şeir, musiqi, 
rəqs və s. vasitəsilə ifadə etməli olur. İnsan qəlbi 
fərdi,  unikal  olduğundan  hər  bir  emosional 
vəziyyətin adekvat ifadə cəhdi – bədii yaradıcılıq, 
bu  prosesin nəticəsi  isə  sənət əsəri  hesab  olunur. 
Hər  bir  sənət  əsəri  dəyərli  olsa  da,  digər 
insanların 
uyğun 
vəziyyətlərdəki 
qəlb 
yaşantılarını  ifadə  etdiyindən,  onlar  üçün  də 
doğma  olur.  Başqa  sözlə,  insanın  xüsusi  bədii 
9


yaradıcılıq  qabiliyyəti  yoxdursa,  o  öz  duyğu-
larının 
analoqunun 
başqalarının 
yaratdığı 
əsərlərdə  axtarır  və  bunu  tapdıqda  xüsusi  bir 
doğmalıq hissi keçirir. Bədii əsər istehlakçı üçün 
öz  mənəvi-emosional  dünyasını  anlamaqda,  qəlb 
aləminə  səyahətə  çıxmaqda  yardımçı  olur,  bir 
bələdçilik edir.
Qarşılıqlı  məhəbbət  yeganə  haldır  ki,  bir 
insan  qəlbi  başqası  üçün  açılmış  olur.  Və  bunun 
üçün  nə  məntiq  və  nitq,  nə  də  hər  hansı  bir 
sənətkarın  vasitəçiliyi  lazım  gəlir.  Bir  qəlbin 
başqa qəlbin dilinə «tərcümə» olunmasına ehtiyac 
qalmır.  Çünki  onlar  genetik  olaraq,  eyni  dildə 
«danışırlarmış».  Bu  yerdə  Bayronun  məşhur 
misraları yada düşür: «Məhəbbət könül səslərinin 
harmoniyası, ürəklərin bir-birini anlamasıdır». 
  Şərqdə   məhəbbətdən  bir  qayda  olaraq 
yüksək poetik pafosla və ya həzin lirikanın dili ilə 
danışılır.  Məhəbbət  adətən  ya  şeir  və  musiqi  ilə, 
ya da dramatik səhnələrlə təqdim olunur. 
Ya  hüdudsuz  sevinc  hissi,  ya  xəfif  kədər, 
ya acı faciə!  
Bir  sözlə,  məhəbbətin  hiss  və  emosiyanın 
bütün  çalarlarında  görüntüsü  qələmə  alınır  və  ya 
nota köçürülür. Amma onun öz daxili quruluşuna 
heç kim toxunmur. Ən başlıcası isə budur ki, ona 
toxunmaq  az  qala  günah  sayılır.  O,  ancaq 
kənardan  seyr  edilməli  imiş.  Onun  öz  real 
dünyasına, iç aləminə nəzər salmaq elə bil ki, bu 
10


ülvi  duyğunun  bakirəliyinə  toxunmaq  qədər 
qəbahətli imiş. 
Bəli,  ənənəvi  Şərq  düşüncəsinə  görə,  mə-
həbbət elə bir aləmdir ki, bura ancaq aşiqlər girə 
bilər, onların da beyni dumanlı olur. Ayıq adamın 
baxışları artıq yad nəzər hesab olunur.  
Məhəbbət  ağlı  başında  olanlar  üçün  əl-
çatmaz  olub  qaranlıq  qaldığından,  sevənlər  üçün 
isə  çox  parlaq  olub  göz  qamaşdırdığından,  onu 
hələ  görən  olmamışdır,   –  deyirlər.  Və  insanlar 
şair  təxəyyülünə  güvənmək  məcburiyyətində 
qalmışlar. Şairlər də təbii ki, məhəbbətin özündə, 
ya  onun  insanı  necə  dəli-divanə  etməsindən, 
vüsala  çatmayan  aşiqlərin  eşq  yolunda  özünü 
necə  fəda  etmələrindən  bəhs  etmiş,  ya  da  vüsal 
səhnələrini,  guya  məhəbbətin  görünən  tərəfləri 
kimi  vəsf  etmişlər.  Məhəbbətin  iç  dünyası  isə 
alınmaz qala olaraq qalmış, mənəvi körpüləri ağlı 
başında  keçmək  mümkün  olmamışdır.  Bu 
baxımdan,  məhəbbət  aləmi  az  qala  «o  dünya» 
qədər  müəmmalıdır.  Sağ  olanlar  onu   görməmiş, 
gedib  görənlər  isə  ağlı  başında  geriyə 
qayıtmamış,  bizə  bir  şey  söyləyə  bilməmişlər. 
Bəs  görəsən,  eşq  xəstəliyinə  mübtəla  olanlar 
sağalandan  sonra  onu  nəql  edə  bilərlərmi? 
Ümumiyyətlə,  bu  xəstəlikdən 
 sağalmaq 
mümkündürmü?  Kimsə  sağaldısa,  onun  eşqi  nə 
dərəcədə həqiqi eşq imiş? 
11


Yüklə 2,08 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə