Selçuklu ve osmanli anadolu’sunda



Yüklə 240,5 Kb.
səhifə3/4
tarix07.08.2018
ölçüsü240,5 Kb.
#60975
1   2   3   4

SONUÇ YERİNE

Toplumsal ve ekonomik kökeni Ahi birliklerine dayanan ve geleneksel üretim ilişkilerini temsil eden lonca sistemindeki çözülüşü yalnızca dış etkenlere bağlı olarak değerlendirmek gerçekçi değildir. Ülgener’in işaret ettiği gibi çözülüşte iç ve dış etkenleri birlikte değerlendirmek gerekmektedir. Osmanlı loncalarını Batıdaki gelişmeler karşısında zayıf duruma düşüren iç siyasal gelişmelerin başında merkezin aleyhine genişleyen feodal unsurlar, aynı oranda dağınık ve güvensiz para rejimleri, tahmin dahi edilemeyen harç, vergi gibi kararsız, ittiradsız masraf ve maliyet unsurları gelmektedir.104 16. yüzyıla değin Filistin’le İtalyan kentleri arasındaki ticaret yolunu elinde tutan Osmanlı Devleti coğrafi keşifler ve ticaret yollarının değişmesiyle büyük darbe almıştı. Amerika’nın keşfiyle Avrupa’ya akan gümüşün para arzını çoğaltması zaman içinde Osmanlı topraklarını ham ve yarı mamul alım, mamul madde satım sahası haline getirdi.105 16. yüzyılda İmparatorluğun dünya ekonomisi içindeki konumu, zengin bir hammadde alıcısı olan Avrupa’yla çok bol ve ucuz işlenmiş mal satıcısı olan Doğu arasında bocalayan bir aracı durumundaydı.106 Sanayi devrimi ve yeni üretim teknikleri bir zaman önce Doğulu rakipleriyle aynı üretim tarzına sahip Avrupalı esnafın önündeki sınırların kaldırılmasına ve kitlesel üretime dayanan kapitalist üretim tarzına yol açarken, Osmanlıda dış ticaret imkanlarının daralmasıyla tüccarlar ve tarım kesimindeki güvensizlik ortamında topraklarından kopan köylüler esnaf zümresini çoğaltmış, esnaf ise kişi başına düşen gelirin azalmasını önlemek için sınırlandırmaların sürdürülmesi konusunda diretmişti.107 Öte yandan devletin loncalarla ilgili uygulamaları çözülme sürecini hızlandırıyordu. Birlik yönetiminin tayinle atanmaya başlanması teşkilat içinde güvensizlik yaratmış, 1587 tarihli fermanla yeniçerilere esnaflık hakkının tanınması lonca düzenini sarsmıştı. 18. yüzyıl sonrasında gediklerin mülkleşmesi, ihtisap örgütünün baskısı, sanayi organizasyonunun kısıtlamaları gibi nedenlerin zorlamasıyla esnafın yeniçerileşmesi olayı yaşandı. Geleneksel üretim yapısını sarsan bununla birlikte geniş imtiyazlara sahip olan yeniçeriler karşısında esnaf, “asame tezkiresi” alarak bu ocağa giriyor böylece yeniçerilerin imtiyazlarını kazanıyordu.108

Loncalarda ve dolayısıyla Ahi geleneğinde çözülüş sürecinde en belirgin değişim esnafın ahlak ve zihniyet dünyasında yaşanıyordu. Eksik ve hileli tartma, ham maddeden kısma, yalan yemin ve sahte teminatla müşteri ayartma, sabit ham maddeye karşı emek artışının kendi aralarında neden olduğu niza ve ihtilaflar gerek halk gerekse yüksek zümrenin şikayetlerine neden oluyordu.109 Kimi abartmalara rağmen 17. yüzyıl Osmanlı sosyal yaşamına dair önemli bilgiler aktaran Evliya Çelebi’nin “müşterileri füruh edeceği zaman alim Allah deyü ikna ederler. Her pabucu beş akça kâr ile satmaya razı değil bir alay bıyığı tıraş, gözleri sürmeli bilinsaf kavimdir...Açmaz ol besmelesiz dükkanı Aldatır bulsa veli şeytanı!..beyti güya bunların hakkında söylenmiş, akçe hibasında müşteriye kan ağlatır şeytan gibi çarpar!” sözleriyle aktardığı ahlaki çözülüş 18. yüzyıl sonrasında Sünbülzade Vehbi’nin dizelerinde daha belirgin bir hal alır. Daha sözün başında “bazı esnaf ider amma rahat/ Hiç çekilmez hele züll-i hirfet!” demekten kendini alamayan şair şu dizelerle gelişmeleri hicveder;

Sınıf-ı esnafta yoktur insaf,

Yani nadir bulunur sinesi saf

İderek hileye sarf-ı mechud

Anların aklı olur akl-ı yahud

Bezl ider mel’anete makduru

Ustadan öyle alır düsturu

Kizbı sermaye idüp hileyi kâr

Düşürür dâmene enva-i şikar

Nazarı dirhem-ü dinardadır

Çıkacak iki gözü kârdadır!”110

Şair Vehbi’nin dizelerinden anlaşılan o ki 18. yüzyılla birlikte lonca geleneği içinde ahlaki ve üretim ilkelerini tespit eden Ahilik geleneğinin dayandığı temelleri sarsılmış, hatta tam tersi bir anlayış teşkilat içinde hakim duruma gelmişti. Önceki yüzyıllarda daha çok Gazâli’nin formüle ettiği ilkeleri aynen benimseyen esnaf arasında egemen olan Fütüvvet ahlakı, kazanç peşinde koşmayı, gereğinden fazla kazanmayı etik olarak eksiklik olarak sayıyordu. Rekabet, kâr hırsı klasik sistemi sarsıp, yıkacak bir suç gibi algılanıyordu. Hirfet üyeleri fazla zenginleşeni aralarından çıkarıp tüccar sınıfından sayarken tüccarın kazancı spekülasyon ürünü, kanun dışı kazanç olarak değerlendiriliyordu. Oysa 18. yüzyıl gelişmeleri klasik yapıları tamamen sarsmış ve yeni bir dönemin habercisi olmuştur.

Yüzyılın ikinci yarısından itibaren esnaf devletin kendine tanıdığı haklardan hareketle piyasa fiyatlarını tekelleri altına aldı ve bu durum fiyatların yükselmesine yol açtı. Giderek dışarıya kapanan ve ekonomik yaşama zarar vermeye başlayan tekellerin fiyatları narhların üzerine çıkınca III. Selim zaruri gıda maddeleri dışındaki esnaf tekellerinin lağvedilmesi hakkında ferman çıkarak devletin dışa açık esnaf sistemini oluşturmak yolundaki ilk adımı atmış oldu. 19. yüzyılın modernleşme sancıları içindeki Osmanlı toplumunda siyasal ve ekonomik nitelikli tüm geleneksel kurumlar yeniden anlamlandırılmaya çalışılıp, düzenlenirken Ahilik geleneği kapitalizme eklemlenme mücadelesinden yenik çıktı. Avrupa kaynaklı fabrikasyon imalatla rekabette zayıf kalan, çoğunlukla iç pazara yakın çevreye yönelik faaliyette bulunan esnaf teşkilatı dağılırken Ahilik ananesi çözüldü.111

II. Mehmet’in merkezi bürokratik imparatorluk projesini yaşama geçirmesine kadar olan dönemde Anadolu’da şehirciliğin gelişiminde, üretim ilişkilerinin organizasyonunda ve ticari canlanmada önemli katkıları bulunan Ahilik teşkilatı zamanla siyasi gücünü yitirerek, esnaf örgütlenmesi biçimine bürünmüştür. 17. yüzyıldan sonraki dönemde lonca ya da gedik adlarıyla varlığını sürdürmüşse de Osmanlı ekonomisinin dönüşümüne paralel olarak güç kaybetmiştir. Bununla birlikte gerek Tanzimat sonrasında gerekse Cumhuriyet döneminde esnafla ilgili örgütlenme çabalarında ananevi bir kurum olarak sembolik değerine daima atıfta bulunulması köklü bir tarihsel geçmişe dayanmasından ileri gelmektedir.



KAYNAKÇA

Abdurrahman Cami, Nefahatü’l Üns, Marifet Yayınları, İstanbul 1977

Ahmet Refik, Onaltıncı Asırda İstanbul Hayatı, İstanbul 1935

Aksarayi, Müsameret’ül Ahbar, çev. Nuri Gençosman, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara 1943

Aktepe, Münir M; Osmanlı Türkleri’nin Rumeli’ye Yerleşmeleri, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Zümresi, İstanbul 1949

Amedroz, H. F./ Margoliouth, D. S.; The Eclipse of the Abbasid Caliphate, Oxford University Press 1921,

Ahmed Aşıki, Aşıkpaşazade Tarihi, neş. Ali Bey, İstanbul 1332

Arnakis, G. G., “Futuwwa Traditions in the Ottoman Empire: Akhis, Bektashi Dervishes and Craftsmen” Journal of Near Eastern Studies, vol. XII, no. 4, October 1953, s. 232-247

Ateş, Ahmed; “Fütüvvet”, Türk Dili, Ankara 1952, c. 1, sa. 12, s. 8-12

Ateş, Ahmed; “Kuşeyri”, md. İA., Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1967, c. 6, s. 1035-1037

Ateş, Ahmed; “Mesnevi’nin Onsekiz Beytinin Mânası”, Fuad Köprülü Armağanı, DTCF. Yayınları, Ankara 1953, s. 37-50

Ateş, Süleyman; Tasavvufta Fütüvvet, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1977

Ateş, Toktamış; Osmanlı Toplumunun Siyasal Yapısı, Filiz Yayınları, İstanbul 1991

Azamat, Nihat; “Evhadüddin-i Kirmani”, md. DİA., İstanbul 1995, c. 11, s. 518-520

Barkan, Ömer Lütfi; Kolonizatör Türk Dervişleri, Hamle Yayınları, İstanbul 1992

Bayram, Mikail; Ahi Evran Tasavvufi Düşüncenin Esasları, TDV. Yayınları, Ankara 1995

Bayram, Mikail; Ahi Evran ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Konya 1991

Bayram, Mikail; Evhadüddin Kirmani ve Evhadiyye Tarikatı, Damla Yayınları, Konya 1993

Bayram, Mikail; Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rum, Damla Ofset, Konya 1994

Cahen, Claude; Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992

Cahen, Claude; “Sur les Traces des Premes Akhis”, Fuad Köprülü Armağanı, DTCF. Yayınları, Ankara 1953, s. 81-92

Cahen, Claude; Pre-Ottoman Turkey, Sidgwick&Jackson Press, London 1968

Cahen, Claude; Anadolu’da Türkler, çev. Berna Moran, E Yayınları, İstanbul 1979

Çağatay, Neşet “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”, İFMD., II. Kısım, c. 1, sa. 2-3, s. 59-84

Çağatay, Neşet; “Fütüvvetçilikle Ahiliğin Ayrıntıları”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Yayınları, CLIX/159, Ankara 1976 s. 423-488

Çağatay, Neşet; Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997

Çetin, Osman; “Osmanlı Devletinin Kuruluşunda Ahiler”, Osman Gazi ve Dönemi, Bursa 1992, s. 105-115

Danişmend, İsmail Hami; Osmanlı Tarihi, Türkiye Yayınları, İstanbul 1974, c. 1

Doğru, Halime; 16. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, Afa Yayınları, İstanbul 1992

Ekinci, Yusuf; Ahilik ve Meslek Eğitimi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1990

Eren, Meşkure; Evliya Çelebi Seyahatnamesi Birinci Cildinin Kaynakları Üzerinde Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1960

Ergin, Osman Nuri; Mecelle-i Umur-ı Belediyye, Büyük Ş ehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 1995, c. 2

Erken, Veysi; Bir Sivil Örgütlenme Modeli Olarak Ahilik, Seba Yayınları, Ankara 1998

Derviş Muhammed Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Orhan Şaik Gökyay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996

Furat, Ahmet Suphi; Arap Edebiyatı Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1996, s. 58-59

Genç, Mehmet; Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000

Genç, Mehmet; “Osmanlı Esnafı ve Devletle İlişkileri”, Ahilik ve Esnaf, İstanbul 1986, s. 113-124

Giese, Friedrich; “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Meselesi”, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Ed. Oktay Özel/ Mehmet Öz, İmge Yayınları, Ankara 2000, s. 149-175

Gölpınarlı, Abdülbaki; Mevlana’nın Mektupları, Remzi Kitabevi, İstanbul 1959

Gölpınarlı, Abdülbaki; Tasavvuf, Gerçek Yayınları, İstanbul 1969

Gölpınarlı, Abdülbaki; “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, İktisat Fakültesi Mecmuası, XI/1-4 (1949-1950), İstanbul 1950, c. 2, s. 3-354

Gölpınarlı, Abdülbaki; Melamilik ve Melamiler, Türkiyat Enstitüsü Yayını, İstanbul 1931

Gül, Muammer; Anadolu’da Moğollar, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005

Güllülü, Sabahattin; Sosyoloji Açısından Ahi Birlikleri, Ötüken Yayınları, İstanbul 1992

Gürata, Mithat; Unutulan Adetlerimiz ve Loncalar, Tisa Yayınları, Ankara 1975

Hamidullah, Muhammed; İslam Peygamberi, İrfan Yayınları, İstanbul 1991, c. 1

Huart, Clement; Arap İslam Edebiyatı, Ankara 1971

İbn Battuta, Tuhfetu’n-Nuzaar fi Garelbi’l-emsar ve Acaibil- Esfar, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1993

İbn Bibi, El-Evamiru’l Alaiye Fi’l-Umuri’l Alaiye, çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997

İnalcık, Halil; The Ottoman Empire, Phoenic Press, London 1973

İnalcık, Halil; “Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış”, Osmanlı, Ed. Kemal Çiçek/ Cem Oğuz, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, c. 1, s. 37-132

İnalcık Halil; “How to Read Aşık Paşazade”, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Menage, Ed. C. Heywood/ C. Imber, Isıs Press, İstanbul 1994, s. 139-154

Jennings, Ronald C.; “Gazi Tezi Üzerine Bazı Düşünceler”, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Ed. Oktay Özel/ Mehmet Öz, İmge Yayınları, Ankara 2000, s. 429-441

Kal’a, Ahmet; “Esnaf”, md. DİA., İstanbul 1995, c. 11, s. 423-430

Kal’a, Ahmet; “Fütüvvet ve Ahiliğin Doğuşu”, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul 1990, sa. 65, s. 273-282

Kaymaz, Nejat; Muiniddin-i Süleyman, DTCF. Yayınları, Ankara 1977

Kazıcı, Ziya; “Ahilik”, md. DİA., İstanbul 1990, c. 1, s. 540-542

Keykavuz, Kabusname, çev. Orhan Şaik Gökyay, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1944

Köprülü, Mehmed Fuad; Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1959

Köprülü, Mehmed Fuad; Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Matbaa’i Amire, İstanbul 1918

Köprülü, Mehmed Fuad; Anadolu’da İslamiyet, İnsan Yayınları, İstanbul 1996

Kuşeyri, Risalat al-Kuşayri, çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul 1978

Kütükoğlu, Mübahat S.; Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Yayınları, İstanbul 1989

Langer, William L.;-Blake, Robert P.; “Osmanlı Türklerinin Doğuşu ve Tarihsel Arkaplanı”, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Ed. Oktay Özel/ Mehmet Öz, İmge Yayınları, Ankara 2000, s. 220-223

Lewis, Bernard; Haşişiler: Ortaçağ İslam Dünyasında Terörizm ve Siyaset, çev. Ali Aktan, Sebil Yayınları, İstanbul 1995

Melikoff, Irene; Sur Les Traces Du Soufisme Turc Recherches Sur L’Islam Populaire En Anatolie, ISIS Press, İstanbul 1992



Menakıb-ı Evhadüddin Hamid b. Ebi’l-Fahr Kirmani, Tahran 1347

Merçil, Erdoğan; Türkiye Selçukluları’nda Meslekler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000

Muir, William; The Caliphate: Its Rise, Decline and Fall, John Grant, Edinburgh 1924

Nicholson, Reynold A.; “The Perfect Man”, Studies in Islamic Mysticism, Cambridge University Press, 1978, s. 77-142

Ocak, Ahmet Yaşar; “Fütüvvet”, md. DİA., İstanbul 1996, c. 13, s. 261-263

Ocak, Ahmet Yaşar; “Fütüvvetname”, md. DİA., İstanbul 1996, c. 13, s. 264-265

Ocak, Ahmet Yaşar; “Türkiye’de Ahilik Araştırmalarına Eleştirel Bir Bakış”, Türk Sufiliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, s. 169-190

Ocak, Ahmet Yaşar; Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı, Dergah Yayınları, İstanbul 1995

Ortaylı, İlber; Türkiye İdare Tarihi, TOAİE. Yayınları, Ankara 1979

Önge, Yılmaz; “Ahi Evran Zaviyesi”, md. DİA., İstanbul 1998, c. 1, s. 530-531

Pamuk, Şevket; Osmanlı Türk İktisat Tarihi 1500-1914, Gerçek Yayınları, İstanbul 1993

Soykut, Refik; Orta Yol Ahilik, Güneş Matbaacılık, Ankara 1971

Sülemi, Mukaddime Fi’t-Tasavvuf, Sülemi’nin Risaleleri, haz. Süleyman Ateş, Ankara 1981

Şahin, İlhan; “Ahi Evran Zaviyesinin Hususiyetine Dair Bazı Mülahazalar ve Vesikalar”, Ahilik ve Esnaf: Konferanslar ve Seminer, İstanbul 1986, s. 159-174

Şahin, İlhan; “Ahi Evran”, md. DİA., İstanbul 1988, c. 1, s. 529-530

Tabakoğlu, Ahmet; “Türk Çalışma Hayatında Fütüvvet ve Ahilik Geleneği”, Kaynaklar, Ankara 1984, c. 2, s. 30

Taeszcher, Franz; “İslam Ortaçağında Futuvva”, İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1954, çev. Fikret Işıltan, c. 15/1-4, s. 3-32

Taeszcher, Franz; “İslam’da Fütüvvet Teşkilatının Doğuşu ve Meselesi ve Tarihi Ana Çizgileri”, Belleten, çev. Semahat Yüksel, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972, 36/142, s. 203-235

Taeszcher, Franz; “Nasır Lidinillah”, md. İA., Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1964, c. 9, s. 92-94

Tietze, Andreas; Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Simurg Yayınları, İstanbul 2002, c. 1, A/E,

Torun, Ali; Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvet-Nameler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998

Trimingham, J. Spencer; The Sufi Orders in Islam, Oxford University Press, 1973

Turan, Osman; “Selçuklular Zamanında Türkiye”, Selçuklular ve İslamiyet, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1978, s. 40-41

Turan, Osman; Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1965

Turan, Osman; Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1995

Uludağ, Süleyman; “Fütüvvet”, md. DİA., İstanbul 1996, c. 13, s. 259-261

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995, c. 1

Ülgener, Sabri; “14. Asırdan Beri Esnaf Ahlakı ve Şikayeti Mucip Bazı Halleri”, İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1950, c. 2, s. 388-396

Ülgener, Sabri; İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, Der Yayınları, İstanbul 1981

Yücel, Yaşar; Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991



 Yrd. Doç. Dr., İ.Ü. İktisat Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü.

1 Claude Cahen, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992, 57 s.

2 Ahmet Yaşar Ocak, “Türkiye’de Ahilik Araştırmalarına Eleştirel Bir Bakış”, Türk Sufiliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, s.183

3 Ahmed Ateş, “Fütüvvet”, Türk Dili, Ankara 1952, c.1, sa.12, s. 8-12

4 Süleyman Uludağ, “Fütüvvet”, md. DİA., İstanbul 1996, c.13, s.260

5 Uludağ, age., s. 259

6 Ahmet Yaşar Ocak, “Fütüvvetname”, md. DİA., İstanbul 1996, c.13, s.264

7 Süleyman Ateş, Tasavvufta Fütüvvet, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1977, s.24-95

8 Sülemi, Mukaddime Fi’t-Tasavvuf, Sülemi’nin Risaleleri, haz. Süleyman Ateş, Ankara 1981, s. 92-93

9 Kuşeyri ve adı geçen eseri hakkında derli toplu bir değerlendirme için bkz. Ahmed Ateş, “Kuşeyri”, md. İA., Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1967, c.6, s.1035-1037

10 Kuşeyri, Risalat al-Kuşayri, çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul 1978, s. 362-369

11 Keykavuz, Kabusname, çev. Orhan Şaik Gökyay, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1944, s. 377

12 Ahmet Yaşar Ocak, “Fütüvvet”, md. DİA., İstanbul 1996, c. 13, s. 261

13 Bu anlayışın kökeni ve gelişim süreciyle ilgili geniş bilgi için bkz. Reynold A. Nicholson, “The Perfect Man”, Studies in Islamic Mysticism, Cambridge University Press, 1978, s. 77-142

14 İslam’dan önce 6. yüzyıl sonlarında yaşamış olan bir Arap şairidir. An-Nabiga’nın çağdaşı olan şair cömertliği ve konukseverliğiyle meşhurdu. Şiirlerinin büyük bölümü cömertliğe övgü temasını taşıdığı gibi al-Cavad ya da al-Acvad olarak anılırdı. Halk arasında birinin cömertliği övülürken acvad min Hatim denirdi. Clement Huart, Arap İslam Edebiyatı, Ankara 1971, s. 32, ayrıca bkz. Ahmet Suphi Furat, Arap Edebiyatı Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1996, s. 58-59

15 Franz Taeszchner, “İslam Ortaçağında Futuvva”, İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1954, c. 15, s. 5-7

16 Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, İrfan Yayınları, İstanbul 1991, c. 1, s. 51-52

17 Hamidullah, age., s. 55 vd.

18 Bayram Mikail, Ahi Evran ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Konya 1991, s. 17-18

19 Neşet Çağatay, “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”, İFMD., Ankara 1952, c. 1, sa. 1, s. 62-63

20 Bu durum siyasal teoriyi de derinden etkilemişti. Halifenin gücü valiler lehine daralırken teorisyenler de buna meşruiyet kazandıracak çözümler üretiyorlardı. Bunlardan en bilineni ise hiç şüphesiz el-Maverdi ve Al-Ahkamu’s Sultaniye adlı eseriydi.

21 Neşet Çağatay, age., II. Kısım, c. 1, sa. 2-3, s. 61 vd. ayrıca bkz. Hüseyin Kayhan, Irak Selçukluları, Çizgi Yayınları, Konya 2001, 362 s. Ali Sevim, Suriye ve Filistin Selçuklu Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989, 292 s.

22 Abbasi çözülüşü ve bunun siyasal sonuçları hakkında bkz. H. F. Amedroz- D. S. Margoliouth, The Eclipse of the Abbasid Caliphate, Oxford University Press 1921, Bernard Lewis, Haşişiler: Ortaçağ İslam Dünyasında Terörizm ve Siyaset, çev. Ali Aktan, Sebil Yayınları, İstanbul 1995

23 Franz Taeszchner, “Nasır Lidinillah”, md. İA., Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1964, c. 9, s. 92-93, Ahmet Kal’a, “Fütüvvet ve Ahiliğin Doğuşu”, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul 1990, sayı 65, s. 273-282

24 Aslında Abbasiler baştan itibaren politik kaygılarla farklı mezhepleri benimsemekten çekinmemişlerdi. İlk zamanlarda Abbasiyye denen ve Şia’nın aşırı gidenlerinden olan fırkaya dayanarak halifeliği elde ettikleri halde sonraları Sünni, Şii ve Mutezile inançlarına da temayül göstermişlerdi. Örneğin Me’mun 815’te İmam Aliyy’ür-Rıza’yı kendisine halef tayin etmiş, ona beyat etmiş ve Abbasilerin resmi rengi siyahı kaldırmış yeşil rengi kabul etmişti. Ancak bazı çevrelerin yerine siyahı kaldırmış yeşil rengi kabul ettirmişti. Ancak bazı çevrelerin yerine İbrahim b. Mehdi’yi halife yapma teşebbüsleri üzerine imam Rıza’yı zehirleterek tekrar Sünni inanca ve siyah renge dönmüştü. Muntasır b. Mütevekkil ise bu tür kaygılardan ötürü İmamiye mezhebini benimsemişti. Abdülbaki Gölpınarlı, Tasavvuf, Gerçek Yayınları, İstanbul 1969, s. 121 vd.

25 Mehmed Fuad Köprülü, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1959, s. 87

26 Neşet Çağatay, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997, s. 31-32

27 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1995, s. 297-298, ayrıca bkz. agy., Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1965, s. 254-255

28 J. Spencer Trimingham, The Sufi Orders in Islam, Oxford University Press, 1973, s. 34-35, ayrıca Turan, age., İstanbul 1965, s. 330 vd., William Muir, The Caliphate: Its Rise, Decline and Fall, John Grant, Edinburgh 1924, s. 592-595

29 Franz Taeschner, “İslam’da Fütüvvet Teşkilatı”, Belleten, çev. Semahat Yüksel, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972, c. 36, sa. 142, s. 227-228

30 Kaynaklarda bir isimle beraber kullanılması durumunda Ahi kelimesi hep başta gelir. “Ahı Hurdek-i hurde-fürüş derlerdi, sühteyidi, miskiynidi, evini tekye eylemişdi.” Ferec 855/ 1451 v. 244a’dan aktaran Andreas Tietze, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Simurg Yayınları, İstanbul 2002, c. 1, A/E, s. 117, ayrıca Mehmed Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Matbaa’i Amire, İstanbul 1918, s. 275

31 Abdurrahman Câmî, Nefahâtü’l Üns, Marifet Yayınları, İstanbul 1977, s. 288

32 Sabahattin Güllülü,

Yüklə 240,5 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə