90
gün müdrik sözünə daha çox ehtiyac duyulur. Sonra
da düşünürsən ki, bəlkə, cəmiyyətin pozulmasına
peyğəmbər kimi tanıdığımız Adəm və onun həyat
yoldaşı Həvva səbəb olub? Kini də, xəyanəti də, qar-
daş qanı tökməyi, oğurluğu, etdiklərini ört-basdır et-
məyi də biz insanın əcdadı sayılan Adəm və onun
ailəsindən öyrəndik. Bəlkə də, bu əfsanə insanın ma-
yasında nələrin olduğunu, nə ilə yoğrulduğunu gös-
tərmək üçün yaradılıb və “sən daxilən bu cürsən” –
deyə yaradanın bizə mesajıdır?!
Əsərin ən maraqlı tərəfi isə insanın eşşəklə müqa-
yisəsidir. Niyə it yox, at yox, meymun yox, məhz “Ki-
tab yüklü eşşək”? Çünki Şərq-Türk mədəniyyətində
bütün insanlar ən qaba, mədəniyyətsiz, avam, dünya-
dan bixəbər, tənbəl, özündənrazı adamları eşşəyə
bənzədirlər. Hətta bu işgüzar və insanın bütün əzab-
larına daima boyun əyən heyvanın adını çəkəndə qar-
şı tərəfdən üzr də istəyirik. Bəlkə də, bu üzrü kimisə
eşşəyə bənzətdiyimiz üçün eşşəkdən istəməliyik? Eş-
şək yeganə varlıqlardandır ki, insanla dostluğunun
tarixi bilinmir. Həmişə, hər yerdə insana gərəkli olan
bu heyvan, sadəliyinə və təvazösünə görə daima tən-
qidə və təhqirə düçar olur. Ədib eşşəyi bu səbəbdən
seçmiş olmasın?
Digər tərəfdən əsərin adındakı ironiya çox maraq-
lıdır. Bəlkə də, bu adı
seçməkdə müəllif elmlə, dünya-
görüşlə, şüurla əhatə olunmuş insanı leksikonumuz-
da özünə xüsusi bir məna daşıyan eşşəklə müqayisə
edir. Nə qədər məlumatlı və ağıl sahibi olsa da, insa-
nın şüursuz, savadsız, gördüklərini dərk etməyən,
yaxşılıqla pisliyi dəyərləndirməyi bacarmayan bir eş-