99
düşən az oldu, tez bir zamanda susduruldular. Vərəsə də
şəraitin ziyanımıza işlədiyini bildiyi üçün gizləndi, yeni-
dən güclənməyi gözlədi. Həmin o zaman yetişib artıq. Biz
planlaşdırılan missiyamızı yerinə yetirməli, təmiz qanı
daşıyanları maarifləndirməliyik.
Nəzərində olsun ki, sənin komandada başqa məqsəd-
lə olmağını yoldaşlarının heç biri bilməməlidir. Gizlin ola-
raq komandanın rəhbəri sənsən, amma dostların səni adi
bir hərbçi kimi biləcək, oğul.
11
Komandir xəritəni diqqətlə nəzərdən keçirdi. Yaşa-
dıqları acı faciə onları çox sarsıtmışdı. Nə edəcəklərini, elə
bil, unutmuşdular. Özünü toparlayıb: Cənuba doğru ge-
dirik, – dedi, – yolu uzatmaq olmaz. Kolatağ istiqamətin-
də yola düşürük.
Arslan marşrutu komandirlə birgə hazırladıqların-
dan necə gedəcəklərini bilirdi. Bunun üçün də soruşdu: –
Axı biz Vəngli istiqamətində getməliydik. Niyə istiqamə-
ti dəyişirik?
– Çünki mən belə məsləhət görürəm, – deyərək, ko-
mandir sərt cavab verdi. Heç bir izaha ehtiyac duymadı.
Amma xəritəyə baxanda Çıldıran kəndinin cənub hissəsi
ilə Kolatağ istiqamətinin daha düzgün olduğunu qətiləş-
dirmişdi. Onu bu qərarı verməyə Vəngli istiqamətindəki
çılpaq sıldırım qayaların təhlükəli olacağı sövq etmişdi.
O, internetdən yükləyərək çap etdiyi rəsmlərə bir də bax-
dı. Arslanın sualı onu düşünməyə vadar etmişdi. Sıx me-
şələri gördükdə bir daha verdiyi qərarın düzgün olduğu-
nu təsdiq etdi.
100
Arslan əsəblərin gərildiyi bu məqamda mübahisə
etməyi lazım bilmədi. Məhəmmədin məlum hadisədən
daha gərgin olduğunu düşünərək onu özü ilə götürdü.
“Elçinlə sən isə bizim arxamızca gəlirsiniz”, – deyib yola
düzəldi.
Sıx meşələr onlara bir az əziyyət verirdi. Çürümüş
torpaq bəzən ayaqları altından qaçıb onları ləngər vurma-
ğa məcbur edir, irəliləməyə mane olurdu. Havanın qaral-
ması isə şəraiti daha da çətinləşdirirdi. Məhəmməd qarşı-
sını kəsən kolları düşməni tapdalayırmış kimi əzib keçir-
di. Özündən ixtiyarsız addımlarını sürətləndirir, burnu-
nun deşiklərindən püskürən havanın səsini belə eşidə bil-
məyəcək dərəcədə iri addımlarla addımlayırdı. Komandir
isə soyuqqanlı olmağı özünə borc bilən adamlar kimi gu-
ya sakit idi. O, Məhəmmədin arxasınca getdiyi üçün yolu
bir az asan hiss edirdi. Ağzındakı moruq saplağını dur-
madan dişlərinin arasına keçirməkdən dilini yara etmişdi.
Hərdən də dodağını dişləyir, sanki ordakı ağrıdan zövq
alırdı. Dişləməkdən dodağının suluğunu çıxarmışdı. O,
adətən, əsəbi olanda özünü bu cür sakitləşdirirdi.
Elçin isə Vənglidən keçə bilmədikləri üçün çox bikef
idi. Tarixi abidələrin araşdırılması ilə xeyli məşğul olmuş-
du. Onun üçün də Alban Xaçın knyazlığının mərkəzi şə-
həri olan Vəngli kəndini görə bilməyəcəkdi. Sənətini, pe-
şəsini sevənlər həmişə bu cür olur. Nəinki ailələrini, bə-
zən sənət üçün vətənlərini belə qurban verə bilirdilər.
Çünki sevdikləri və inandıqları yeganə şey sənətdir.
Xaçın çayının sol sahilində uca dağların zirvəsində
Qafqaz Albaniyasının ən görkəmli abidələrindən biri olan
məşhur Gəncəsər qalasının, Xudavəng monastrının qalıq-
larını görə bilməyəcəkdi. Onun sirlərini daşlardan oxuya
101
bilməyəcəkdi. Bəlkə də, ona təskinlik verən arzunun – bu
torpaqların azad edilməsindən sonra burada aparacağı ar-
xeoloji qazıntıların planlarının qaralamasını edə bilməyə-
cəkdi. Xristian türklərin qədim yurdu olan Vənglini görə
bilmək onun ən böyük arzularından idi.
Ermənilərin Artsak adlandırdığı qədim türk tayfaları
olan Ər Saklar ölkəsinin hökmdarı, geniş vilayətin çarı,
Böyük Həsənin nəvəsi, Vaxtanqın oğlu, Həsən Calalüd-
dövlə və anası Xorişə xatun tərəfindən 1216-1238-ci illər-
də inşa edilmişdir. Vəng qədim türk dilində “abidə”,
“möhkəm abidə” mənasını verirdi. Azərbaycanın bir çox
bölgələrində bu toponimdən istifadə edilir. Adətən, bu
cür qalalar relyef əsasında formalaşan möhkəm quruluşlu
qayaların üstündə salınırdı. Naxçıvanda Araz çayının ya-
xınlığında yerləşən Qızıl Vəng, Şərur – Dərələyəz qəzasın-
da yerləşən Qara Vəng, Qıpçaq Vəng, Ordubad ərazisin-
dəki Vəng monastrı və sairə kimi adlar bu adın qədim
türklərə aid olduğunu birmənalı sübut edir. Düzdür, ya-
lançı etimologiyaya görə, “vəng”in inilti mənasında oldu-
ğunu söyləyənlər də var. Bunu “ənilti” sözünün təhrif
olunmuş mənası kimi izah edirdilər. Hətta itin vəngiltisi
ifadəsini də buna arqument olaraq gətirənlər az deyildi.
Amma bunun yalançı etimologiya olduğunu Elçin birmə-
nalı bilirdi. Bunu hətta Kamal Abdullanın “Unutmağa
kimsə yox...” əsərində oxuyanda da qəbul etməmişdi. Axı
onun gördüyü ərazilərdə yerləşən Vəng adlı məkanlar,
doğrudan da, möhkəm sərt qayalardan ibarət idi.
Elçin qədim tarixi araşdırdıqca ərəblərə nifrəti böyü-
yürdü. Ona görə, əgər ərəb ordusu qədim OdƏr torpaqla-
rını işğal etməsə idi, türkləri İslamlaşdırmasa idi, bu gün
erməni tarixçilərin dünyaya onların sələfi olduğunu bar-
102
bar bağırdıqları Alban-Ağvan kilsələri bu torpağın tək sa-
hiblərinin kimlər olduğunu göstərəcəkdi. Hətta bəzi er-
mənilərin belə qədim türklər olduğu iddia edilir. Çünki
bir çox erməni adında və soyadında hələ də türkmənşəli
sözlərin yaşadığı danılmaz fakt idi: Ərman, Ərtun, Altun-
yan, Koçaryan, Dəmirçiyan, Balayan və s. Amma onlar
sonradan bu ərazilərə koçürülən “hay”larla qarışaraq türk
millətindən qopmuşlar. Bu acı tarixin baş verməsinin ən
böyük səbəbkarı dinlər, o cümlədən də İslam dini olmuş-
dur. Dünyada xristian milləti və müsəlman milləti olaraq
qruplaşmalar bəzi xalqların kökündən ayrılmasına səbəb
olan amillərdəndir. O cümlədən də, türklərin. Bu gün də
gözümüzün qabağında qaqauzlar əriyib gedir, onlara
türk deməyə artıq dilimiz gəlmir. Necə ki, bolqarlar, ma-
carlar türklükdən çıxmışdılar. Çünki onları milli varlıq,
genetik kod birləşdirsə də, məqsədli yaradılmış din ideo-
logiyası onları bizə yad etmişdi. Bütün bu öyrəndikləri El-
çinin beynini daima məşğul edirdi.
Arslan isə bu uca dağların fövqündə idi. Təskinliyi
Dədə Əfəndini xatırlamaqla tapırdı. Ayxan kimi bir əri
kor bir güllə ilə itirmələri onu daha çox ağrıdırdı. Əgər
Ayxan döyüşərək ölsə idi, bir neçə düşməni məhv etsəy-
di, heç onun ölümünə üzülməzdi də. Axı Ayxana bu cür
ölüm yaraşmırdı. Dəfələrlə idman zalında 4-5 əsgərin güc
gələ bilmədiyi bu igid, necə olurdu ki, belə sakitcə gözlə-
rini dünyaya yumurdu. Axı bu ölüm ona yaraşmırdı...
O, damarında cəsur, döyüşkən türk qanı axan bu igi-
din ölümünü unuda bilmir, dəfələrlə hadisəni gözü önün-
də müxtəlif cür canlandırır, “belə etsəydik o ölməzdi, elə
etsəydik, heç olmasa yaralı qurtara bilərdik” və s. kimi
Dostları ilə paylaş: |