İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
23
qavranılmasını asanlaşdırmaq məqsədilə fayda ver-
sin. Muğanna, 27.01. 2013”.
7
Gördüyümüz kimi, müəllif xronoloji baxımdan
“Məhşər”i birinci yazsa da, məhz onu “Karvan” silsi-
ləsinin başlanğıcı kimi qeyd etsə də, öz sağlığında
“Hədəf” nəşrlərində Şəmil Sadiqin redaktorluğu ilə
çap olunan son əsərlərində “Məhşəri” ideya baxım-
dan “İdeal”ın izləyicisi hesab edir.
İsa Muğanna əsərlərinin yazılma və nəşr tarixini
araşdırarkən xeyli problemlərlə qarşılaşırıq. Bu, əl-
bəttə ki, müəllifin bir əsərə dəfələrlə yenidən qayıt-
ması, yenidən qayıdandan sonra həmin əsəri artıq
yeni bir əsər kimi təqdim etməsindən irəli gəlir. Bu-
nu “İdeal” romanının nəşr tarixlərini araşdırarkən də
görürük, sonrakı əsərlərində də. Ehtimalımıza görə
“İdeal” əsərinin üzərində müəllif 6 dəfə dəyişiklik
etmişdir. İlk dəfə “Yanar ürək” adı ilə 1956-cı ildə
yazılan əsər 1965-ci ildə nəşr edilərkən, 1979-cu ildə
yenidən nəşr edilərkən, 1984-cü ildə “İdeal” adı ilə
ilk dəfə çap edilərkən, 1997-ci ildə “Peyğəmbərin
möhürü” hissəsi əlavə edilərək çap edilərkən (bu va-
riantda heç bir nəşr ili və ya nəşriyyat göstərilmə-
mişdir. Yəqin ki, Peyğəmbərin möhürünə verilən
yeni yozumun yarada biləcəyi narahatlıqdan qay-
naqlanır. Hətta əsərdə hansısa bir redaktor və ya
tərtib edən də yoxdur. Məhz bu baxımdan nadir
nəşrlərdən hesab edilir və çox da tapılmır), 2009-cu
ildə “Avrasiya” nəşriyyatında 6 cildlik seçilmiş əsər-
ləri çap edilərkən və ən nəhayət, 2013-cü ildə redak-
7 İsa Hüseynov, İdeal, Bakı: Yazıçı, 1986, s 8.
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
24
torluğumla hazırlanan nəşrlərdə. Özünün də qeyd
etdiyi kimi son nəşr mükəmməl və bitmiş nəşrdir.
Çünki nöqtə-vergülünə qədər yenidən baxıb, “EySar
Çarmıxda” adlı bölməni əlavə edərək nəşrə təqdim
etmişdir. Hətta əvvəlki bölmələrin arasına xeyli
əlavələr də etmişdi. “İdeal” romanından sonra həm
yazılma tarixi, həm də ideoloji cəhətdən “Qəbiristan”
romanı gəlir. Bu əsərin əmələ gəlməsi də mənim
bioqrafiyamla bağlıdır. L.N.Tolstoy deyir: “Lamartin
yazır ki, yazıçı yaşadığı mühitdən yazır.” Doxsan
beşinci ildə mən arada infarkt keçirsəm də, demək
olar ki, gözlənilmədən ağır xəstələnib reanimasiyaya
düşdüm. Beyin işemiyası nəticəsində yaddaşımı itir-
mişdim. Çox uzun – doqquz dəqiqə sürən klinik ölü-
mün nə olduğunu bildim. Mərhum atam ölümündən
qırx üç il sonra ətrafında beş nəfər adamla ağ geyim-
də palataya gəldi, divar dibində, kresloda oturub
gözlərini mənə dikdi. Mən, demək olar ki, heç nə
hiss etmirdim. Yalnız onu fikirləşdim ki, əlli üçüncü
ildə öldürüləndə qırx üç yaşı olan atamın, hesabla,
indi səksən beş yaşı olsa da, sifətində, qədd-qamə-
tində heç bir dəyişiklik yoxdur. Gözlərini mənə diksə
də, dodaqları tərpənmədi. Səssiz təlqinli ünlə dedi
ki, yanımdakılar əmilərindi. Biz OdAğÜz Bağ-
OdƏrdən heç yana çıxmamışıq. Hamımız canlı insan
qədər canlı işıqdan ibarətik. Sənin beynini sağalt-
mağa, yaddaşını bərpa eləməyə, klinikadan çıxandan
sonra təzə roman yazmaq üçün kömək eləməyə gön-
dərilmişik. Sən EyƏr planetində bizim BağÜn Ev-
Ərimizsən (Bağ Ünü – Ev işığımızsan). “İdeal”
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
25
romanında SafAğ elminin əsasını yazmısan, amma
hələ kifayət qədər geniş izahını verməmisən. Buna
görə də romanın davamını “Qəbiristan” adında ro-
manda yazmalısan”.
8
Özünün qeydinə görə bu ha-
disə 1995-ci ildə baş vermişdir. Lakin “Qəbiristan”
romanının yazılma tarixini son nəşrində
9
2004-2005
yazdı. Diqqət çəkən məqamlardan biri də bu əsərin
yazılma tarixini və xronoloji ardıcıllığını fərqli
göstərməsidir. Biz “Məhşər” romanını “İdeal”dan
sonra oxunmasını tövsiyə etməsində də görmüşdük
bu cür yanaşmanı, halbuki “İdeal” romanından daha
öncə yazılmışdır. “Həyatımdan səhifələr” adlı bib-
lioqrafiyasında isə biz görürük ki, “GurÜn” və
“Cəhənnəm” romanları “Qəbiristan romanından ön-
cə yazılmışdır. Yəqin burda da müəllif sonradan işlə-
diyi variantı nəzərdə tutaraq bu cür qeyd etmişdir.
“Qəbiristan” romanından sonra mən 1993-cü ildə
“Dünya” jurnalında çap etdirdiyim “GurÜn” və “Cəhən-
nəm” əsərlərini yenidən işləməyə başladım. Daha sonra
köhnə əsərlərə yenidən qayıtmaq vərdişimi davam etdirə-
rək “Doğma və yad adamlar” romanının da yeni varian-
tını yazıb adını da dəyişdirdim: “İsahəq, Musahəq” adlan-
dırdım.
10
Gördüyümüz kimi, həm 93-cü ildə ilk va-
riantı çap olunan “GurÜn” və “Cəhənnəm” romanla-
rını, həm də 93-cü ildə yenidən üzərində işlənməsinə
baxmayaraq, hələ 1958-1960-cı illərdə “Doğma və
yad adamlar” adı ilə yazılan “İsahəq, Musahəq” ro-
manlarını xronoloji ardıcıllıq baxımından birinci Qa-
8
İsa Hüseynov, İlan dərəsi, Bakı: Hədəf nəşrləri. 2013, s 90.
9
İsa Muğanna, Qəbiristan, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2013, s 6.
10
İsa Hüseynov, İlan dərəsi, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2013, s 92.
Dostları ilə paylaş: |