ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MİLLİ ORDU QURUCULUĞUNDA
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 12 olan sözlərin deyilişləri türkcəyə uyğunlaşdırılıbdır; məsələn, v ə q t l ə r, t ə b i b l ə r, v ə z i f ə l i (evqat, ətibba, müəzzəf yerinə) və sairə…”. Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Əliheydər Orucovun “Ə.Şıxlinskinin bir əlyazması haqqın- da” məqaləsindən: “Yaşının ötməsinə, səhhətinin pozulmasına baxmayaraq, ge- neral Əli ağa Şıxlinski həyatının son günlərinə qədər dilimizin vəziyyəti, terminologiya, orfoqrafiya, lüğətçilik məsələləri ilə maraqlanırdı. Onu tez-tez Lüğətlər İnstitutunda, həmin institu- tun direktoru Heydər Hüseynovun yanında görmək olardı. Heydər Hüseynov Əli ağa Şıxlinskiyə dərin hörmət və həssas münasibət bəslərdi. İnstitutun hazırladığı lüğətlərlə onu tanış edər və bu barədə fikrini bilmək istərdi. Onun 1940-cı ildə aka- demik Heydər Hüseynova 49 səhifədən ibarət göndərdiyi “Qeydlər”dən göründüyü kimi, ana dili ilə bərabər, klassik ədə- biyyatımızı, xüsusən, folklorumuzu çox gözəl bilirmiş. Əli ağa Şıxlinski indi ədəbi dildə işlənməyən, buna görə də müasir lüğət- lərə düşməmiş, amma bəzi dialekt və şivələrimizdə işlənməkdə davam edən sözləri yada salmaqla onların yazılı dilə (lüğətlərə) keçirilməsini məqsədəuyğun hesab edir. Bu baxımdan onun özünün yeni söz və formalar yaratmaq təşəbbüsü təqdirəlayiqdir. Bugünkü şəraitdə daha böyük əhəmiyyət qazanmış bu məsələ, görünür, hələ o zaman Əli ağa Şıxlinskini düşündürmüş və fürsətdən istifadə edərək, yazdığı “Qeydlər” vasitəsilə fikrini lüğətçilərin nəzərinə çatdırmışdır”. O vaxtdan illər keçdi. General Əli ağa Şıxlinskinin ilk vəsait olan hərbi lüğəti bir daha işıq üzü görmədi. Totalitar sovet rejimi azərbaycanlı generalın elmindən bəhrələnməyi öz millətinə ya- saq etdi. Az tirajla nəşr olunmuş bu kitabın nadir nüsxələri qalıb. Bu gün zaman, dövr dəyişib. Yeni yaranan ordumuz üçün həmin lüğətin əhəmiyyəti, şübhəsiz ki, əvəzsiz olardı. Ona görə də nəşriyyatlarımız böyük hərb alimi Şıxlinskinin lüğətinin yeni nəşri barədə təşəbbüs göstərməlidir.
Şəmistan Nəzirli 13
Əlli ildən çox nizami orduda qüsursuz xidmət edən Əli ağa Şıxlinski həmişə birincilər sırasında olmuşdur. O, beş müha- ribənin şahidi, dördüncünün iştirakçısı olub: 1900-1901-ci illərdə Çin hərbi yürüşündə (tarixə “Boksyor üsyanı” kimi düşüb), 1904-1905-ci illərdə Port-Artur, 1914-cü il Cahan müharibəsində, 1918-1920-ci illərdə isə torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda daş- nak Ermənistanına qarşı döyüşüb. Böyük Vətən müharibəsinin şahidi olan qoca general yenə də fəaliyyətini dayandırmamışdır. O, “Xatirələrim” kimi qiymətli hərbi memuarını diktə edib yaz- dırmışdır. Bu, Azərbaycan hərb tarixində ilk və yeganə hərbi me- muardır. İnqilabdan əvvəl və inqilabdan sonrakı dövrlərlə məş- ğul olan hərb elminin elə bir alimi yoxdur ki, həmin kitabdan qidalanmasın, bir qiymətli mənbə kimi ondan istifadə etməsin. Görkəmli sərkərdə Əli ağa Şıxlinskinin xalqımız üçün ən bö- yük xidmətlərindən biri də 1917-ci ilin noyabrında olmuşdur. Həmin ayın on beşində Qafqaza qayıdan Şıxlinski ilk dəfə Tiflisdə azərbaycanlılardan ibarət milli korpus yaratmışdır. Bu- nunla da o, Milli Azərbaycan Ordusunun təməl daşını qoymuş- dur. Bu barədə general “Xatirələrim” hərbi memuarında daha dəqiq məlumat verir: “Tiflisə qayıtdıqda, müvəqqəti olaraq mənə korpus koman- danlığı həvalə olduğu barədə əmri oxudum. Öz xalqımın, baş verə biləcək xarici təzyiqlərdən və daxili qarışıqlıqlardan özünü qorumasına xidmət etmək arzusu ilə korpus təşkil etməyi qət edib, Tiflisdə öz qərargahımı düzəltməyə başladım… 1 Dekabrın otuz birində mən öz qərargahımın ilk heyəti ilə Gən- cəyə getdim ki, orada hissələrin təşkil edilməsilə məşğul olum. Korpus hissələrinin təşkilində böyük əngəllərə rast gəlirdik”. 1 Qərargah Tiflisdəki “London” mehmanxanasının birinci mərtəbə- sində yerləşirdi. İkimərtəbəli mülk indi də qalır. Bu sətirlərin müəllifi 1999-cu ilin aprel ayında Tbilisidə yaradıcılıq ezamiyyətində olanda həmin binanı axtarıb tapmışdı – Ş.N.
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 14 “Açıq söz” qəzeti 1918-ci il 7 yanvar tarixli nömrəsində nizami müsəlman əsgəri qüvvələrinin yaranması haqqında belə bir xəbər yaymışdı: “Yanvarın üçündə Mərkəzi Müsəlman Zaqafqaziya Komitə- sinin üzvü, Mərkəzi Komitə sədri Fətəli xan Xoyski müsəlman əsgəri dəstələri təşkilatı haqqında məruzədə bulunmuşdur. Məruzədən anlaşıldığına görə 1917-ci il dekabrın on birində Za- qafqaziya Komissarlığı Zaqafqaziya müsəlmanlarından nizami ordu təşkil etməsi qətnaməsini çıxarmışdır. Nizami ordu üçün lazımi qədər könüllü cəm edilməsi Zaqafqaziya Mərkəzi Müsəlman Komitəsinə həvalə edilmişdir. Nizami ordu təşkil edildikdən sonra müsəlmanlardan alınan əsgəri verginin ləğv edilməsi haqqında Zaqafqaziya Komissarlığı tərəfindən dekret veriləcəkdir. Zaqafqaziya Komissarlığının qətnaməsinə əsasən dekabrın on doqquzunda beşinci və yeddinci Qafqaziya nişançı firqələrindən ibarət olan altıncı ordu korpusunun Müsəlman Ni- zami ordusu ilə əvəz edilməsi haqqında Qafqaziya cəbhəsi qo- şunlarının baş komandanı tərəfindən “Əmrnamə” verilmişdir. Həmin əsgər dəstələrini milliləşdirmək işlərinin nəzarəti general Əli ağa Şıxlinskiyə həvalə edilmişdir. General Şıxlinski öz vəzifəsinin ifasına başlamışdır”. 1918-ci il fevralın iyirmisində general Əli ağa Şıxlinski Gən- cədə yeni yaratdığı Milli Azərbaycan Korpusunun əsgərləri qar- şısında çıxış edərək demişdir: “Azərbaycanlılar həmişəlik yadda saxlamalıdırlar ki, doğma ordu xeyriyyə evi deyildir və ondan ötrü mövcud deyil ki, hər bir azərbaycanlı orada özünə xeyirli olan yeri tutsun. O, Vətənin dayağıdır və ora ölkənin ən yaxşı qüvvələri daxil olmalıdır. Özünün xırda şəxsi maraqlarını doğma diyarın və öz xalqının maraqlarından üstün tutan adamların qiyməti çox deyil və ordu təəssüf etmədən onlarla vidalaşır. Özlərini düşünən mənasız adamlar ordunun işini artırmasınlar. Belə insanların heç bir dövlət xidmətində faydası olmayacaq”. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|