İki gənc - Yelena Yefimovna və İbrahim
ağa Paşa ağa oğlu bir-birini
sevirlər. Lakin onların birgə səadətlərinə din ayrılığı mane olurdu. Azərbaycanlı
İ.Vəkilov islam, Y.Yerınolayevna isə pravoslav dininə məxsus idi. Rusiya
imperiyasının o vaxtı qanunlarına görə kəbin kəsdirmək üçün ikisindən biri öz
dinindən imtina etməli idi. Ancaq onların heç biri tərbiyə olunduqları dini
ehkamlara qarşı çıxa bilmir. Belə olduğu halda mənim babam İbrahim ağa Vəkilov
imperatora müraciət edir. Əla-Həzrətdən xahiş edir ki, onların dinlərini
dəyişdirmədən kəbin kəsdirınələrinə icazə versin.
Uzun çəkişmələrdən sonra bu
icazə verildi. Lakin Rusiya imperiyasının qanunlarına görə belə kəbindən sonra
dünyaya gələn uşaqlar pravoslav dinində tərbiyə almalı idilər.
Beləliklə, Yelena Yefimovna hər üç uşağını - qızı Reyhanı, oğlanları Boris
və Qlebi xaç suyuna salır. Lakin atalarının, dost və qohumlarının təsiri ilə uşaqlar
islam dininə daha çox meyl və rəğbət göstərirlər. Analarını çox sevən hər üç uşaq
böyüyəndə ondan xahiş edirlər ki, onların müsəlman dininə keçmələrinə razılıq
versin.
Məhz bu səbəbə görə də mənim nənəm onu üzən “nə etməli?” sualı ilə
“xristian dininin vicdanı” sayılan yazıçı Lev Tolstoya müraciət etməyə məcbur
olur.
Lev
Tolstoy dörd səhifəlik, geniş məktubla nənəmə cavab yazır. Həmin
məktubdan bəzi parçaları Siz qəzetmizin yeddinci nömrəsində - dosyedə dərc
etmisiniz.
Tolstoyun məktubundan sonra Yelena Yefimovnanın və İbrahim ağa Paşa
ağa oğlunun uşaqlarının üçü də müsəlman dinini qəbul edir. Oğlanları adlarını belə
dəyişirlər - Boris Faris, Qleb isə Qalib olur.
Yelena Yefimovna bütün həyatını sadiq ərinə və sevimli uşaqlaırna sərf
etmişdir. Hərbi vəzifəsinə görə ərinin hara göndərilməsindən asılı olmayaraq
(babam qərargah generalı rütbəsinə qədər yüksəlmişdir) nənəm həmişə onu
müşayiət etmişdir. O, çox savadlı qadın olmuş, bir neçə dil bilmiş, ədəbibədii
tərcümələrlə məşğul olmuş, maraqlı xatirələr yazmışdır. Nənəm 1923-cü ildə
Tiflisdə vəfat etmişdir.
Mənim babam və onun hər iki oğlu öz xalqına,
Vətəni Azərbaycana böyük
inam və sadiqliklə qulluq etmişlər. Xüsusilə, 1918-20-ci illərdə Azərbaycan
Demokratik Respublikasının qurulmasında onların əvəzsiz xidmətləri olmuşdur.
Babam Ibrahim ağa hərbi topoqraf idi. O, İran, Türkiyə və Zaqafqaziyanın
xəritəsini yaratmışdı. Azərbaycanın ictimai həyatında görkəmli yer tuturdu.
Azərbaycanda Demokratik Respublika olduğu zaman o, Gəncənin general-
qubernatoru idi. Türk, İran və rus ordenləri ilə təltif olunmuşdu.
Atam Qalib bəy İbrahim ağa oğlu Vəkilovun hərbi-texniki təhsili vardı.
Birinci dünya savaşında iştirak etmişdi. Hərbi xidmətlərinə görə bir sıra ordenlərlə,
o cümlədən müqəddəs Georgi xaçı ilə təltif olunmuşdu.
Əmim Faris bəy İbrahim ağa oğlu isə ixtiralarına görə bir sıra patent
qazanmış istedadlı mühəndis idi.
Təəssüf ki, bizim ailəmiz də siyasi təzyiq
tədbirlərindən kənarda qalmadı.
1931-ci ildə atam birinci dəfə həbs olundu, sonra səhhətinə görə həbsdən
azad edildi. 1937-ci ildə onu ikinci dəfə həbs etdilər və günahsız olmasma
baxmayaraq, keçmiş çar və müsavat zabiti kimi güllələdilər...
Əmim isə on səkkiz il Karaqanda, Maqadan və Sibir sürgunü çəkmişdi.
Atamdan xatirə olaraq məndə yalnız onun (ölümündən sonra) bəraət alması
həqqında olan arayışlar qalmışdır.
Sizin dosyenin səhifsində adını çəkdiyiniz Y.Y.Vəkilovanın ailəsi haqqında
mənim demək istədiyim bunlar idi.
“Hə, bir neçə kəlmə də özüm haqqında demək istəyirəm. Mən-Leyla Qalib
qızı Vəkilova
- pedaqoji elmlər doktoru, M.F.Axundov adına Pedaqoji rus dili və
ədəbiyyatı Institutunun professoru, Azərbaycanın ali və orta məktəbləri üçün rus
dili üzrə bir sıra dərsliklərin müəllifiyəm. Bütün şüurlu həyatımı gənclərin
tərbiyəsinə və təhsilinə sərf etmişəm.”
QÜRBƏTDƏN GƏLƏN MƏKTUB
General-topoqraf İbrahim ağa Vəkilovun ailəsində iki qardaşın yeganə bacısı
Reyhan xanım idi. Atasından və əmisindən fərəhlə danışan Leyla xanım bibisi
haqqında heç bir məlumat vermir. Əlbəttə, bu səbəbsiz deyil. 1919-cu ildə
Azərbaycan nümayəndəsi kimi Fransada işləyən Abbas bəy Ataməlibəyov
həyat yoldaşı Reyhan xanımı da özü ilə aparmışdı. 1920-ci
il aprel çevrilişindən
sonra onlar geri qayıtmadılar. Şübhəsiz ki, Reyhan xanım “Vətən” deyib,
bolşevik-daşnak rejimilə yaşayan o vaxtkı Azərbaycana qayıtsaydı, bəy nəsilli,
müsavat generalının qızına da yaxşı məlumdur. Otuz yeddinin qara, məşum
günlərində doqquz yaşlı uşağa on bir il həbs cəzası kəsən, ata-anasını, hətta uzaq
qohumlarını güllələdən sovet totalitar hakimiyyətmə etibar edib qayıtmaq
mümkünmü idi? ƏJbəttə yox. Bütün bunları - sürgün və güllələmələri onlar
okeanın o tayında yaşasalar da, bilirdilər.
Yadımdadır, yetmişinci illərdə Faris bəylə tez-tez
görüşəndə bir neçə dəfə
bacısı Reyhan xanımın adını çəkib ağladı.
- Faris bəy, bacınız sizdən böyük idi, yoxsa kiçik? - deyə soruşdum.
- Ailəmizin ən kiçiyi idi, - dedi. - Şən, şıltaq bircə bacımız vardı. O, 1896-cı
il iyunun 20-də Tiflisdə anadan olmuşdu. İki oğuldan sonra dünyaya gələn bacımın
şərəfinə atam bir qoç qurban kəsdi. Bacım ilk təhsilini Tiflisdəki Nücabə qızlar
məktəbində almışdı. 1917-ci ildə onun toyu oldu. Əri Abbas bəy Ataməlibəyov
əslən Şamaxıdan olan, lakin çoxdan Bakıda yaşayan Seyfulla bəyin oğlu idi. Onlar
varlı-dövlətli, həm də ali dərəcədə ziyalı bir nəsil idi. Abbas bəy Üzeyir bəyin
qardaşı Ceyhun bəy Hacıbəyli, Əlimərdan bəy Topçubaşovla yaxın dost idi. Onlar
Fransaya
da birgə getdilər, bir daha qayıtmadılar. Atamın sağlığında, qardaşım və
mən həbs olunmamışdan əvvəl məktublaşırdıq. İndi isə nə öldüsündən, nə də
qaldısından xəbərimiz yoxdur...
Nə az, nə də çox, yetmiş yeddi ildən sonra general ailəsinin yeganə varisi
Leyla xanım Amerikadan məktub və fotoşəkil aldı. Məktub və fotoşəkli ona bibisi
oğlu Qalib göndərib. Təbii ki, belə məktubu oxumaq
nə qədər sevindirici olsa da,