Şəmistan Nəzirli

işi görməklə mən gündə 20 qəpikdən artıq pul qazana bilmirdim. Moskvaya inadlı 
müraciətlərimdən sonra, məni nəhəng kompleks olan Qazaxıstan Maqnitkası 
tikilən  Temir-Tau şəhərinə, öz  ixtisasım üzrə  işləməyə göndərdilər. 
 
 
TEMİR-TAU. QAZAXMETALTİKİNTİ 
(1952-1958-ci illər) 
 
 
Burada  İMK-da (İstehsalat müəssisələri kombinatı) cürbəcür tapşırıqları 
yerinə yetirınək üçün mənə mühəndis vəzifəsi verdilər. Hər ehtimala qarşı  mənə 
çatdırdılar kı, mən buraya “həmişəlik” göndərilmişəm. Atalar sözündə deyildıyi 
kimi, hər anın bir hökmü var; mən Temir-Tauda həmişəlik qalmadım, ancaq 
ömrümün yeddi ilini orada keçirməli oldum. Nəhəng miqyaslı tikinti şəraitmdə 
mexaniki-konstruktor işləri görməkdə lazım gəlirdi. Mən orada olduğum müddətdə 
bir neçə irihəcmli işləri  yerinə yetirdim, o işlərə görə dəfələrlə mükafatlandırıldım, 
təşəkkürnamələr ilə təltif olundum. 
Dəmir-beton hissələr hazırlayan sexə mexaniki betonyığan tələb olunurdu. 
Bu, mənim ilk işlərimdən biri oldu. Bu betonyığanı    Rusiyanın hər hansı bir 
şəhərindən almaq mümkün olmadı. Onu hazırlamaq üçün 1 və ya 1,5 il vaxt 
verilirdi, bu da tikinti işlərini poza bilərdi ki, ona yol vermək olmazdı. Onu 
özümüz hazırlamalıydıq - Betonyığanı layihələşdirdim, trestin emalatxanaları isə 
onu qurdular. Bizim ümumi səyimiz müvəffəqiyyətlə  nəticələndi; betonyığan 
bütün ili dayanmadan işlədi. Soyuq qış günlərində, o, açıq havada, buxarvermə 
kameranın üstündə buz bağlayırdı, buna görə onu Çelyuskinə yürüş etmiş 
gəmilərin  şərəfinə “Çelyuskenli” adlandırırdılar. Beləliklə, mənim köməyimlə 
böyük bir məsələ həll edilmişdi. Tikilməkdə olan beton qatışıq qovşağının təchizatı 
zamanı da ikinci böyük bir çətinliklə rastlaşdım. Bu, hündürlüyü 30 metrə yaxın 
olan üçmərtəbəli bir tikinti idi. Avtomobillərlə daşınıb zirzəmilərə yığılmış sement 
onun yuxarı  mərtəbəsinə verilməli idi. Binadan kənarda yerləşmiş zirzəmilərdə 
olan sement, yuxarı  mərtəbəyə pnevmatik üsul ilə verilməli idi. Bina tikilmişdi, 
pnevmatika isə yox idi. Onu yalnız 2 ildən sonra verməli idilər. Bu müddət 
dözülməli deyildi. Vəziyyətdən çıxmaq üçün mənə xüsusi tapşırıq verildi. Sementi 
yuxarı  mərtəbəyə vermək üçün mexaniki qurğu hazırlamalı idim. Məsələni çox 
mürəkkəb bir şəraitdə  həll etmək lazım idi. Mən, 70 yaşlı bir qoca, 30 metr 
hündürlüyə qalxıb, lazım olan ölçünü götürməli olurdum. Bu məsələ  də 
müvəffəqiyətlə həll edildi. Yuxarı mərtəbəyə sement vermək üçün istifadə edilməli 
qurğunun çertyojunu hazırladım, onun layihəsi verildi. Bu, tikinti üçün böyük 
nailiyyət kimi qiymətləndirildi. Mənim üçüncü diqqətəlayiq işim, taxtakəsən sexlə 
əlaqədar oldu. Həmin sexdə - böyük məhsuldarlıqla taxtakəsən dəzgah üç 
“Bomender” işləyirdi. Çoxlu taxta kəpəyi  əmələ  gəlirdi, təmizləmək çoxlu vaxt 
aparırdı  və bu işlə adətən qadınlar məşğul olurdular. Hər bir iclasda bu işin 
yüngülləşdirilməsi məsələsi ortada qoyulurdu. Bu iş  də pnevmatik görülməli idi, 
lakin məsələ açıq qalmışdı. Bu məsələni də həll etmək mənə tapşırıldı. Bu da çox 
çətin iş idi. Pnevmatik nəqliyyatın layihələşdirilməsi xüsusi bilik tələb edırdi. Bu 
işlə Leninqrad Politexnik İnstitutunun professoru, gərək ki, Şemyakin məşğul 

---

olurdu. Mən kömək üçün ona müraciət etməyi qərara aldım. Professor cavabında 
mənə bildirdi ki, onun kitabı çox kiçik tirajla buraxılmış, tez satılmış, hətta onun 
üçün bir nüsxə belə qalmamışdır. Eyni zamanda o, mənə məsləhət gorürdü ki, çox 
ehtiyatlı olum, hesablamalar düzgün aparılmasa, mən böyük müvəffəqiyyətsizliyə 
uğraya bilərəm. Lakin, nə isə etmək lazim idi. Mən bir neçə kitab, o cümlədən də 
bir ensiklopedik lüğət tapa bildim, həmin lüğətdə  bəzi hesablamaların forınulları 
var idi. Öz düşüncəmə  və bu forınullara  əsasən mən pnevmatik taxta kəpəkləri 
yığan mexanizmin layihəsini hazırladım. Mən müvəffəqiyytə əmin olmadığımı baş 
mühəndisə bildirdim, bununla mən üzərimə düşən məsuliyyəti onunla bölüşmək 
istəyirdim.  İxtisasca inşaatçı  gənc oğlan baş mühəndis məsuliyyətə  mənimlə 
birlikdə cavabdeh olacağını söyləməklə, məni daha da ruhlandırdı. Ancaq 
mexanizmi işə salarkən sexdəki işçilər ona sualla müraciət etdikdə cavab verirdi ki, 
bu işdən o, xəbərdar deyildir. İşi bu təcrübəli, qocaman şəxs həyata keçirir o da 
müvəffəqiyyətə nail olmalıdır. Baş mühəndisin məsuliyyəti mənimlə bu cür 
“bölməyi” mənim kefimi pozurdu. Mən hiss edirdim ki, vəziyyətdən tək çıxmalı 
olacağam. Lakin tale mənə yar oldu, qurğu müvəffəqiyyətlə  işləməyə başladı. 
Rəhbərlik mənə  təşəkkürünü bildirdi. Qadınlar bu ağır işdən azad olmuşdular.  
Ancaq, onların narazı  qalmaları mənim təəccübümə səbəb oldu. Onları əvvəlkidən 
də  ağır bir sahəyə keçirınişdilər. Bir az sonra onlar boyunlarına aldılar ki, iş 
həqiqətən də çox ağır imiş, lakin onlar əmək haqqlarının artmasını  tələb etmək 
niyyətmdə imişlər, mənim belə bir qurğu yaratmağım onlara böyük zərər 
gətirınişdi. Buna görə  də onlar məni “lənətə  gəmıiş qoca” adlandırırdılar. Temir-
Tau  şəhərində  mənim dördüncü işim ağackəsən maşının bünövrəsinin 
möhkəmləndirilməsi oldu. Bu aqreqatı quraşdırarkən suxurun vəzjyyətini nəzərə 
almamışdılar. Suxurun möhkəm olmamasına görə maşın möhkəmliyini itirirdi. 
Ağackəsən dəzgah laxlamağa başlamışdı. Möhkəmlətmək üçün onu bünövrədən 
çıxarmaq və yenidən quraşdırmaq lazım idi. Bu da işin uzunmüddət dayanması 
demək idi. Mən təklif etdim ki,  onu sökmədən, bünövrəni möhkəmlətməklə bu 
çətinlikdən çıxmaq olar. Maşına lazım olan möhkəmliyi vermək üçün bünövrə salı 
ilə birləşdirilmiş  və sement qatışığı ilə üstü örtülmüş metal konstruksiyasının 
layihəsini hazırlamalı olduq. Bütün əməliyyatı bir həftə  ərzində yerinə yetirdik. 
Beləliklə, mən Timur-Tauda yeddi  illik  sürgündə  olduğum  illər ərzində  bir neçə  
əmək qələbəsinə nail ola bildim. Rəhbərlik mənim işimi qiymətləndirirdi, bu haqda 
şəhər və vilayət qəzetlərində yazılar çap edilirdı. 1958-ci ildə ittifaqda siyasi 
şəraitdə olan dəyişikliklər ilə  əlaqədar olaraq mən vətənə qayıtmaq hüququ əldə 
etdim. Bu zaman Qazax-metal tikinti trestində mənə iş təklif etdilər və söz verdilər 
ki, ailəli yaşamaq üçün lazım olan hər bir şəraitlə təmin edəcəklər. Lakin, bu vaxtı 
Bakıda Bağırov və  məni həbsdə saxlamağa çalışan onun əlaltıları artıq həbs 
edilmişdilər. Gələcəkdə  mən bəraət qazana bilərdim, ona görə  də evə qayıtmaq 
qərarına gəldim. 
 
BAKIYA QAYIDIŞ 
 
Vaxtı ilə  mənimlə birgə  işləmiş  və  məni yaxşı tanıyan mərhum  Bədəlov 
Kamal Dəmir oğlu Temir-Tauya məktub yazır və  təkid edirdi ki, mən Bakıya 

---