Şəmistan Nəzirli

qayıdım. Ömrün  18 ilini müxtəlif cəza yerlərində keçirdikdən sonra vətən məni 
yaxşı qarşıladı. Bu zaman Kamal Dəmir oğlu Sovnarxozun nəzdində olan tikinti 
materialları idarəsində  rəis müavini vəzifəsində  işləyirdi. O, idarənin bütün 
işçilərini topladı  və  mənə Qazaxmetaltikintidə verilmiş xasiyyətnaməni onlara 
oxudu. Yoldaşlar məni öz kollektivlərinə götürmək arzularını  bildirdilər. Məni 
Tikinti Materialları  və Qurğuları Elmi Tədqiqat  İnstitutunun direktoru yoldaş 
Məlik-Yeqanova Tura xanım idi. Məlik-Yeqanova yüksək səviyyəli işçilər sırasına 
daxil idi. Dərin, parlaq zəkaya malik olan bu qadın, öz mənəvi cəhətlərinə görə də 
başqalarından kəskin surətdə  fərqlənirdi. Onun yaratdığı  şəraitdə  işləmək özü də 
böyük xoşbəxtlik idi. Onun daxili aləmi ruhən kübar qadının aləmi idi. Hamı ilə 
əlaqə saxlayan, dil tapan bu qadın yanındakılardan seçilirdi. Onun mənə qarşı olan 
münasibəti, başqalarına qarşı olan münasibətdən seçilirdi. Mən onunla olan şəxsi 
söhbətlərimdə heç bir vaxt  18 il cəza yerlərində olduğum illər haqqında söhbət 
açmırdım. Ancaq buna baxmayaraq hiss edirdim ki, o, mənə qarşı olan ədalətsizliyi 
yaddan çıxartmır və çalışır ki, institutda işlədiyim  şərait mənə keçmişləri yaddan 
çıxartmağa kömək etsin. Bütün bunları yaxşı başa düşərək mən institut üçün 
yaddaqalan, xüsusi əhəmiyyət kəsb  edən bir iş görmək  istəyirdim.  Çox təəsüüflər 
olsun ki, bu mənə, müyəssər olmadı  və institutda ışlədiyim 8 il mənim üçün 
peşimanlıq illərinə döndü. Məni 80 yaşın da, böyük hörmət və  məhəbbətlə 
pensiyaya çıxartdılar. Mən ozümü bu şərəfə layiq bilmədiyim üçün əhəmiyyət kəsb 
edən ışlərimi yada salıb məmnum olurdum. Ancaq sonuncu mərhələdə mən heç bir 
yadda qalan iş görmədən orqanı  tərk etməli oldum. Mən   Məlik-Yeqanovanın   
ümidlərini   boşa   çıxartmış,   onun gözlədiyi fəaliyyəti doğrultmamış olduğumu 
düşündükcə, çox ağır bır hiss keçirirdim.  
 
 
DAŞÇIXARINA LABARATORİYASININ 
DAŞYIĞAN MAŞINI 
 
Mənə institutda tikinti materiallarının hazırlanması prosesində lazım olan 
maşınların və qurğuların çertyoilarını  işləyib hazırlayan xüsusi konstruktor 
bürosuna (XKB) rəhbərlik etmək tapşırılmışdı. XKB-nin birinci işi institutun 
nəzdində olan daşçıxartma laboratoriyasının təklifinı  işləyib hazırlamaq oldu, bu 
işi xatirladıqca mən dərin bir peşimançılıq hissi keçirirəm. Süxurlardan daş 
kubikləri yonularkən, bu kubiklərin maşınların altından yığılması çox ağır işdir. Bu 
iş bir əl ilə yerinə yetirilirdi. Bu işi mexanikləşdirınək lazım idi. Laboratoriyanın 
işçilərindən biri Politexnik İnstitutunun üçüncü kurs tələbsi Qabrielyan kəsilmiş 
kubikləri yığan maşın düzəltmək istəmişdi. O bu maşının  şəklini çəkmiş, 
laboratoriyaya təqdim etmişdi. Lakin bu maşın üzərində  dərindən düşünmək və 
maşınqayırma zavodlarında istifadə edilə bilən elmi çertyojlar hazırlamaq lazım 
idi. Bu tapşırığı Şmidt zavodunun konstruktorlarına vermək istəyirdilər. Bu eskizlə 
tanış olduqdan və onun çox savadsız tərtib edildiyini müəyyən etdikdən sonra 
Şmidtçilər onu işləyib, hazırlamaqdan imtma etdilər. İnstitutun nəzdində XKB-nin 
açılmasını  eşidən laboratoriya ilk növbədə  həmin tapşırığı yerinə yetiriləcəyinə 
əmin idi. XKB-nin yarandığı ilk günlər idi, təklifı  rədd etmək olmazdı. Mən 

---

direktoru işin çətinliyindən, eskizin çox savadsız olmasından xəbərdar etdim, eyni 
zamanda ona çatdırdım ki, bu işdən imtina etmək lazımdır. İşə başlamağa məcbur 
olduğumu gördükdə, xahiş etdim ki, Qabrielyanı da layihələşdirınə  işinə  cəlb 
etsinlər. Fikirləşdim ki, onun özünün iştirakı ilə, onun müəlliflik hüququna 
toxunmadan layihədə lazım olan dəyişilikləri edərik. Aqreqatın üzərində nə qədər 
çalışsaq da onu lazım olan tələblərə cavab verməli hala gətirə bilmədik. Mən bu 
haqda təkcə öz direktorumuza deyil, eyni zamanda Sovnarxozun Tikinti 
Materialları  İdarəsinin rəisinə  də  məlumat verdim. Xahiş etdim ki, idarəyə 
gəlsinlər və çertyojlar ilə tanış olsunlar. Rəhbərlik həmin maşını qurınaq qərarına 
gəldi. Onu qurdular, zavodda sınaqdan da keçirdilər. Zavodda elə bil ki, yaxşı 
nəticə alındı, lakin daş karxanasında,  əsl iş  şəraitmdə, o işə yaramırdı. 
Laboratoriyanın təşəbbüsü iflasa uğradı. Təklifin müəllifləri, o cümlədən də demək 
olar ki, maşınqayırma işindən tamamilə  xəbərsiz olan laboratoriya müdiri 
Qarbulov özü müvəffəqiyyətsizliyi XKB-da gördülər. Onların fikrincə guya XKB 
bu işi “bacarınamış”, ya da ki, bu təklifin  həyata keçirilməsinə “biləbilə” - 
maneçilik törətmişdir. Bu uzunu   XKB-ya  pis   münasibətlənirdi.  Bir istiqamətdə 
işləməli iki orqan arasındakı bu münasibət müsbət nəticə verə bilməzdi. 
 
DUVANLI KARXANASININ 
KANAT YOLU 
 
Maraqlı  və  əhəmiyyətli iş axtararkən mən Duvanlı daş karxanasında 
düzəldilmiş kanat yolu üzərində dayandım. Bu yolun əsas məqsədi yüksəklikdə 
olan karxanasından yonulmuş daşları yüksəkliyin  ətəyində olan dəmir yoluna 
çatdırınaq idi. Yolun layihələşdirilməsi və tikilməsi Gürcüstanda olan kanat 
nəqliyyatı qurğuları hazırlayan təşkilat tərəfindən vermə yetirilmişdi. Bir neçə yüz 
metr uzunluğunda olan, çox savadlı  şəxslər tərəfindən çəkilən bu yol, çox baha 
başa gəlmişdi. Dəqiq rəqəmlər yadımda qalmamışdır.  Əsas vardı ki, həmin xərc 
işin hesabına ödəniləcəkdi. Çox təəssüf ki, belə olmadı. Məsələ onda idi ki, yolun 
istismarı bir sıra əlavələr tələb edirdi; karxanadan çıxan daşları hərəkət edən kanat 
(yuxarı stansiyada) tutmalı  və konteynerə  yığmalı, aşağıda stansiyada isə 
konteyneri boşaltınalı idi. Köməkçi qurğular müvəffəqiyyət qazana bilməyən başqa 
təşkilatda layihələşdirilirdi. Lazım olan vasitələrlə  təmin olunmamış yol təyinatı 
üzrə istismar edilə bilmirdi. Bizim XKB təşkil olunan zaman, kanat yolu artıq bir 
neçə ay idi ki, işləmirdi. Mənim beynimə kanat yolunu təkrarən işləyib hazırlamaq 
və bu bahalı, mədəni yoldan istifadə etmək fikri düşdü. Mən öz fikrimi institutun 
direktoruna və nazirliyin rəhbərliyinə çatdırdım. Daş karxanasının baş mühəndisi 
Saxno idi. Mənim fikrim bəyənildi. Bu tədbiri həyata keçirmək üçün çoxlu xərc 
tələb olunurdu, buna görə  də  mən  əvvəlcə  işin iqtisadi tərəfini öyrənməyə 
başladım. Məhz bu iş üçün karxanaya iqtisadçı dəvət etdirdim, o mənim təklifimi 
təhlil etməyə başladı.  İqtisadi hesablamalar ümidverici nəticələr verdi. Biz 
konteyner nəqliyyatı üçün bütün vasitələrin layihələrini verdik, bu zaman biz bütün 
əməliyyatları avtomatlaşdırınağa çalışırdıq. Bizim çertyojların hamısı hazır 
olandan sonra mən yenə  də bu işlə  əlaqədar istehsalatda işləyənləri dəvət etdim, 
bizim işimizlə onları tanış etdim. Onlar işi bəyəndilər, öz təkliflərini əlavə etdilər. 

---