Şəmistan Nəzirli

Biz sayı yüzdən artıq olan çertyojlara əsasən ümumi görünüşünün  ətraflı  işləyib 
hazırlanmasına keçdik. Böyük əhəmiyyətə malik olan bir iş gördüyümüzdən sanki 
qanadlanaraq işə başladıq. Birdən, gözləmədiyim bir halda, elə bil ki, mənim 
başımın üstündə məni şaşırdan bir ildırım çaxdı. Nazirlik Duvanlı daş karxanasının 
ləğv edilməsi haqqında qərar verdi: guya ki, orada daş azalmışdı. Daş istehsalı 
özünü ödəmirdi. Bu qərar ilə təkcə bizim hazirladığımız layihə deyil, həm də çox 
baha başa gəlmiş və həm də hec istifadə edilməmiş kanat yolu məhv edilmiş oldu. 
Nə üçün bu qərar bu qədər xərc çəkiləndən sonra qəbul edilmişdi, eləcə  də 
naməlum qaldı. 
 
 
DAŞKƏSƏN VƏ YIĞAN 
KOMBAYN 
 
Və nəhayət, bir daha lazımi tədbiri həyata keçirmək cəhdi. Bu, daş kəsən və 
yığan kombayrı yaratmaq cəhdi idi. Məsələ həmin məsələ idi, daş kəsən maşının 
altından daşların götürülməsi və onların tikintilərə çatdırılması üçün maşınlara 
yığılması  əl ilə yerinə yetirilirdi. Bu, çox ağır fiziki əmək idi və bu iş zamanı 
daşların çoxu yararsız hala düşürdü. Kubiklərin iti bucaqları  sınır, onların zahiri 
görkəmləri dəyişir bu da divar tikilərkən bir sıra çətinliklərə səbəb olurdu. Mən bu 
sahədə də öz gücümü sınamaq istədim. Boynuma almalıyam ki, məsələ çox çətin 
idi. Gənc mühəndislərlə birlikdə dostcasına qarşıya qoyulan problemin bir neçə 
variantmı verdik. Mən bu variantlardan birinin üzərində durdum və onu təcrübəli 
mühəndislərin, mexaniklərin, Bakının ali məktəblərində  dərs deyən müəllimlərin 
müzakirəsinə verdim. Təkliflərimizi onların  əlavələri ilə  zənginləşdirərək 
çertyojları hazırlamağa başladıq. Yaradıcılığımızın bəhrəsini “daşkəsən kombayrı” 
adlandırdıq. O SM-89M adlı daşkəsən maşın idi və aşağıdakı işləri yerinə yetirirdi: 
1) hazır daşın quyu dibindən qaldırılması; 2) süxurun çat olmasından əmələ gələn 
yaramaz daşların seçilməsi; 3) hər birində müəyyən sayda daş olan daş qalaqlarının 
formalaşdırılması; 4) daş qalaqlarının maşınlara yığılacaqları yerlərə daşınması; 5) 
daşların yonulması zamanı  əmələ  gələn xırda daşların iş sahəsindən 
uzaqlaşdınlması. Bütün bu əməliyyatlar SM-89M maşınının çərçivəsinə 
bərkidilmiş xüsusi hissələrlə yerinə yetirilməli idi. Bu formalaşdırına üçün heç 
olmasa maşının qabaritmi uzatmaq əsas  şərt idi. Biz bütün bu tələbləri ödəməyə 
çalışdıq. Hazırlanmış texniki sənədlərin həcmi böyük idi. Tam komplektm 
çertyojlarının sayı 400 vərəqdən artıq idi. Ədalətlə desək, mən bu işin üzərində çox 
əziyyət çəkmişdim, onu əməyimin bəhrəsi hesab etməyə haqqım var idi. Onu 
harada və necə hazırlamaq məsələsi meydana çıxdı. Bunu hazırlamaq üçün 
institutun layiqli laboratoriyası yox idi. Bu işi özünü o qədər də yaxşı tanıtmamış 
Vorovski zavoduna tapşırınaq da ümidverici deyildi. O  bizim nazir, məni yaxşı 
tanıyan  Ələkbərov Mehman Salman idi. Mən ona bu mürəkkəb maşının 
hazırlanması zamanı meydana çıxacaq çətinliklərdən danışdım və təklif etdim ki, 
bu iş üçün təcrübəli işçilərdən ibarət xüsusi qrupa yaradılsın. Lakin, Mehdi 
Salmanoviç işə ciddi yanaşmadı. O, kömək edəcəyinə söz verdi və həmin dəqiqə 
də verdiyi sözü unutdu. Mən isə daima işə nəzarət etmək və bizim sifarişin yerinə 

---

yetirilməsində  iştirak etmək üçün bizim mühəndislərdən birini həmin zavoda 
göndərdim. Nazirlikdə daş karxanalarında bu maşının labüdlüyü və 
əhəmiyyətmdən çox söhbət aparılırdı, əslində isə heç bir kömək göstərilmirdi. Heç 
bir xüsusi işçi qrup yaradılmadı. Hazırlanmış detalların keyfiyyəti ilə heç kəs 
məşğul olmurdu. Hazırlanmış detallar yenidən işlənərək eybəcər hala salınırdı. 
Zavoda ezam edilmiş bizim mühəndis orada daima boşbekar gəzir, işçiləri tez-tez 
başqa işə cəlb edirdilər. Zavodun texniki şöbəsində demək olar ki, açıq ziyankarlıq 
etdilər. Biz ora səliqə ilə  yığılmış  hər birində 1200 vərəqə olan 400 çertyoj 
komplekti təqdim etmişdik. Texniki şöbədə bütün komplektlər qatıb-qatışdırılmış 
və lazım olan çertyoju tapa bilməmişdilər. Sonra isə bütün çertyojları yük maşınına 
yükləyib bizə göndərdilər ki, lazım olan çertyoj orada tapılmır. Bu, ağ yalan idi, 
çünki çertyojları bizim baş mühəndis komplektləşdirınişdi və mən özüm də orada 
iştirak etmişdim. Texniki şöbənin bu xuliqancasına hərəkəti cəzasız qaldı. Zavodda 
qaydasız halda hazırlanmış hissələr, daş karxanasının laboratoriyasına daşınırdı ki, 
maşını orada yığsınlar. Laboratoriya bu işi çox da həvəslə qarşılamırdı, onlar 5 il 
bundan öncə müvəffəqiyyətsizliyə  uğradıqlarının səbəbini XKB-də görürdülər. 
Maraqlı odur ki, işin çətinliyindən gecə-gündüz bar-bar bağıran karxanalar da 
kombayrıın hazırlanmasına biganə yanaşırdılar. Fəhlələr də  işə başlamaq 
istəmirdilər. Məsələ aydın idi; ağır  əl  əməyini görmək üçün başqa kəndlərdən 
işləmək üçün gəlmiş  təsadüfi  şəxslərdən istifadə edilirdi. Yaxşı pul alan bu 
müvəqqəti işçilər pullarını alıb çıxıb gedirdilər. Bu cür külli miqdarda pul ilə 
əməliyyat aparmaq karxananın müdiriyyəti üçün də  əlverişli idi. Beləliklə, 
kombayrıın ətrafinda yaradılmış mühit onu məhvə gətırirdi. Yarıya qədər yığılmış 
kombayrı daş karxanası laboratriyasının bir küncündə atılıb qaldı. Mən bütün 
bunlar üçün dərin həyəcan, ürək ağrısı keçirsəm də, əlimdən heç bir iş gəlmirdi. 
Kombaynın taleyi haqqında düşünərkən, mən öz günahlarımı da boynuma 
almaliyam. Mən şəraiti nəzərə almamış və kombaynın qurulması  üçün  lazım  olan 
təşkilat  işini  qura bilməmişdim. 
Çertyojları birdən zavoda göndərmək lazım deyildi - onlar işin həcmindən 
qorxdular və ondan canlarını qurtarınağa çalışdılar Gərək hər bir hissə ayrılıqda 
hazırlanaydı  və ayrıca sınaqda” keçiriləydi. Bu, işi asanlaşdırardı  və 
konstruksiyada  əlavələr, düzəlişlər verməyə imkan verərdi. Ancaq bu cür 
yoxlamadan keçirilmis hissələr vasitəsilə maşını  yığmaq olardı. Bu, mənim işdə 
buraxdığım böyük səhvdir və mən bunu özümə heç vaxt bağışlamyacağam. Ancaq 
onu da demək lazımdır ki, ətrafdakıların bu işə olan laqeyd münasibəti ilə yenə də 
mən çox çətin yaxşı nəticə qazana bilərdim. Lakin, bu etiraf da mənim günahlarımı 
yüngülləşdirınir. Kombayrıın məhv edilməsindən artıq on il keçmişdir. Mən bu 
müvəffəqiyyətsizlikdən sonra on il ömür etsəm də, həyatımın son günlərində belə 
bu ağrılı itki hissi bir an belə məni tərk etmir. 
 
Faris bəy Vəkilov  
1977-ci il. 
  
GENERAL HƏBİB BƏY SƏLİMOV 
 

---