zabit “çay hazırdır, icazə verin gətirim”, - deyib əli padnoslu içəri keçdi. Divara
söykəndilmiş çox da böyük olmayan stolu nazirin çarpayısına yaxınlaşdırdı. Səməd
bəy
mütəkkəni kənara qoyub, çarpayıda oturdu. Çay gətirən gənc zabit dərhal
dabansız ev ayaqqabılarını cütləiyb onun ayaqlarının yanına qoydu. Səməd bəy
mehribanlıqla zirək zabitə baxıb ürəyində “afərin” - dedi. Üzü pörtmüş gənc zabit
stəkanlara çay süzüb, stolun qırağındakı çayrıikin üstünə qalın dəsmal tutdu. “İcazə
verin mürəxxəs olum”. Nazir hələ də xoş təbəssümlə onun hərəkətlərini izləyirdi.
General Həbib bəy:
- Azadsan, - dedi. Amma uzaq getmə...
Gənc zabit çıxan kimi Səməd bəy onun davranışını, səliqəli geyimini və əsl
zabit yaraşığını təriflədi:
- Bəzi rus şovinistləri
təkidlə deyirlər ki, siz müsəlmanlardan hərbçi olmaz.
Buyursun, baxsın, belə yaraşıqlı zabiti rus ordusunda çıraqla da axtarsan
tapmazsan. İlyarımlıq fəaliyyəti dövründə ordumuzda qabiliyyətli zabit yetişibsə,
rus ordusu kimi üç yüz il yaşı olsaydı gör nələrə qadir olardıq.
O dərindon köks ötürdü:
- Qoyurlar ki. Yağlı tikə olan Azərbaycana hərə bir cayrıaq atır. Denikin
rədd olub getdi. İndi də bu bic bolşeviklər cənuba qoşun yeritmək həsrətilə minbir
oyundan çıxarırlar. Dağıstanda, Şimali Qafqazda kazaklarla dağlıların arasına
təfriqə salıb toqquşdururlar. Bu, “ayır-buyur” siyasətinin ən bariz nümunəsidir.
- Səməd bəy, Sizcə Denikin yenidən Qafqazda peyda ola bilərmi? -
qubernator Xosrov
bəy Sultanov çəp gözlərilə
12
Səməd bəyə baxıb soruşdu.
- Yox, heç vaxt! Bolşeviklər artıq onun mahnısını oxudular... Denikinin işi
bitdi. - Üzündə təbəssüm yox olan Səməd bəy sonra nifrət hissiylə əlavə elədi:
Bolşeviklər elə toxumdur ki, onlar hara yerisələr orda yüz il ot bitməz. Bu saat
Volqa boyunda və Sibirdə vətəndaş müharibəsi aparan Kolçak cənablarını da belə
bir tale gözləyir.
- Əsir aldığımız ermənilər deyirlər ki, sizə qarşı ağqvardiyaçı Denikinlə
birləşmək istədik, baş tutmadı - polkovnik Bəhram bəy Nəbibəyov söhbətə
qoşuldu. - Gec-tez bolşeviklərlə əlbir olub Azərbaycan adlı müstəqil respublikaya
divan tutacağıq. Keşişkənd uğrunda qanlı döyüşlər
gedəndə ermənilərin çoxusu
sərxoş idi. Podpolkovnik Rəfibəyovun və polkovnik Levestamın əsir götürdüyü
ermənilər də bu barədə çox sayaqladılar.
Səməd bəy Mehmandarov:
- Bolşeviklər Bakıda yaşayıb işləyən rus fəhlələri və müsəlman bolşevikləri
arasında güclü təbliğat aparıb Azərbaycan milli hökumətinə və bu hökuməti
istəyənlərdə nifrət hissi yaratmağa çalışırlar. Bu gün də içimizdən təmizləyə
bilmədiyimiz agent və şpionların sayəsində. Bir həftə əvvəl Gəncədə agent
Smıslovun təxribatçı qrupunu həbs etdik. Bu dəstədə kimlər vardı? Bakıda Baş
Qərargahda çalışan, adını çəkmək istəmirəm - bir nəfərin zövcəsi Nelli Çernışova,
Stanislav Zuber və başqaları. Hamısı bizim əleyhimizə işləyib. Görünür,
bizim əks-
kəşfiyyat və daxili orqanlar zəif fəaliyyət göstərir, mürgüləyirlər...
12
1917-ci ildə Bakıda məhşur bir ağanın qoçusu ilə mübahisədən sonra bir-birinə güllə atıblar. Qoçu Xosrov bəy
Sultanova sol gözündən xətər yetirib. Bundan sonra gözü çəp qalıb – Ş.N.
Mənim aldığım məlumata görə bolşeviklər Ermənistanda başqa cür təbliğat
aparır. Onlar ermənilərə canıyananlıqla bildiriblər ki, Siz nə Azərbaycansınız, nə
də Gürcüstan. Siz İran, Türkiyə və Azərbaycan kimi müsəlman ölkələri arasında
boğulursunuz. Biz Sizə Türkiyə və Azərbaycandan
torpaq qopartmaqla ərazinizi
böyüdüb tam dövlət müstəqiliyinizə zəmanət veririk. Görürsünüzmü, bolşeviklər
özlərinin ikiüzlü, xəbis siyasətlərilə Şimali Qafqazı və Dağıstan dağlılarını fəth
edib, indi də murdar əllərini bizə - cənuba tərəf uzadırlar.
General Həbib bəy Səlimov ikrah hissi ilə:
- Rusların bu ikiüzlü siyasəti bizi təngə gətirib - dedi. - Siz ötən həftə
Gəncədə olanda müavininiz general Şıxlinskiyə ermənilərin Qarabağdan qovub
çıxartmaqla arxayınlaşmamaq barəsində bir məlumat göndərmişdim. Yəqin ki,
Sizə çatdırıb. Şuşa və Xankəndikdəki Cavanşir alayının, Quba alayının,
bir də
Tatar süvari alayının sayını artırmaq şərtilə qvardiyanın da sayını çoxaltınalıyıq.
Çünki, əsir alınan ermənilər desə də, deməsə də daşnaklar Qarabağ iştahı ilə
yaşayırlar. Mənim zənnimə görə onlar mütləq bolşeviklərlə birləşib məhz
Qarabağa hücum edəcəklər.
Yorğun və əsəbi Səməd bəy Mehmandarov:
- Məncə, - dedi - hələlik Şəki və Ərəş alaylarını da burada saxlamalıyıq.
Polkovnik Seyfulla Qacarın alayını isə Qazağa göndərin. Ordan da həyəcanlı
xəbərlər gəlir. Əmir xan Xoyskinin məlumatma görə ermənilər sərhəd kəndi
Kəmərliyə və Tatlıya hücuma hazırlaşırlar.
Dostları gedəndən sonra Səməd bəy yata bilmədi. Yuxusu ərşə çəkilmiş
nazir oturduğu yerdə xeyli fikrə getdi. Gərgin düşüncələr onu ağır məngənə kimi
sıxırdı. Günorta üstü polkovnik Bayram bəyin batareyasında
olan şən əhval-
ruhiyyəsindən elə bil onu illər ayırınışdı. Dirsəyini mütəkkəyə söykədi, göz
qapaqlarını yumdu ki, bəlkə yuxuya gedə, mümkün olmadı. Həyəcandan boynunun
damarları, əlləri titrəyirdi. Durub pəncərənin qabağına gəldi. Aşağılarda, Ərimgəldi
təpəsindəki evlərdə təkəmseyrək işıqlar yanırdı. Uzaqdan qəfil güllə səsi eşidildi.
İtlər dərhal ağız-ağıza verib hürüşdülər. Səməd bəy pəncərəyə yanakı durub
Mehmandarovların dədə-baba mülkünə baxmaq istədi. Heç nə görə bilmədi.
Birdən xatırladı ki, o, tamara başqa səmtdədir. “Sabah mütləq ora gedəcəm”, -
deyə fikirləşdi. “Mütləq, yoxsa atam Sadıq bəyin, babam qatırçı Muradın ruhu
məndən inciyər. Ya qismət, bir də nə yaxt gələcəm, Şuşaya allah bilir”... Fikir-
xəyal ona aman vermirdi. İllah ki, bolşeviklərin Azərbaycana soxulmaq iddiası. –
Dünyanın
işinə bax ki, Bakıda yaşayan rus fəhlələri özlərini şəhərin mütləq sahibi
kimi aparırlar. Onların hamısına malçişka Əlheydər dil verir. Cəfər Babayev
kimisini Qusara göndərib alayda bolşevik təbliğatı apartdırır. Kimin fitvası ilə? -
Mikoyan kimi daşnakın. Niyə bolşeviklər bu millətə sərbəst, müstəqil yaşamağı
günah hesab edir? Qayıdan kimi belələrini həbs elətdirib ciddi rejim altında
saxlamaq barədə sərəncam verməliyəm. Yoxsa... Əlheydər kimi bolşeviklər rus
fəhlələrini öyrətməklə, özümüzün bəzi nadanlarımızı da başdan çıxarır. Bu da fitilə
od vurmaq kimi bir şeydir. Mübarizə aparmalıyıq.
Kim gəlir gəlsin, qabağına
silahla çıxmalıyıq. Döyüşməliyik, vəssalam!”