Şəmistan Nəzirli

xatirələr” adlı sanballı yazısı  dərc olunmuşdur. 1955-ci ildə Berlində Sovet 
çekistlərinin əlilə qətlə yetirilmişdir. 
 
Polkovnik MEHDİ BƏY EYNALl OĞLU SULTANOV - 
1880-ci ildə  Gəncədə anadan olub. Altıncı Göyçay piyada polkunun 
(Bayılda yerləşirdi - Ş.N.) komandiri. 1920-ci ildə bolşevik istilasından sonra 
Azərbaycan diviziyasında üçüncü alayın komandiri olmuşdur. 1926-cı ildə 
Gəncədə gizli fəaliyyət göstərən müsavat hərbi təşkilatının üzvü olduğuna görə on 
il müddətinə Solovetsk həbs düşərgəsinə sürgün edilmişdir. 
1937-ci il iyulun 26-da Azərbaycan Xalq Daxili Işlər Komissarlığı xüsusi 
üçlüyünün qərarı ilə güllələnmişdir. 
 
Polkoynik   HÜSEYNQULU   İSKƏNDƏR   XAN   OĞLU XOYSKİ - 
1912-14-cü illərdə üçüncü Qafqaz atıcı alayında kapitan rütbəsində xidmət edib. 
1917-ci ildə  Gəncədə cavanlardan ibarət “Zelyonaya qvardiya” adında  əsgəri 
təşkilat yaratmışdı. 1919-20-ci illərdə Gəncə şəhər qubernatorunun müavini olub. 
Iyirminci ildə bolşevik-daşnak təzyiqindən mühacirətə getmişdir. 1955-ci ildə 
İstambul şəhərində vəfat etmişdir. Atası İskəndər xan Xoyski imperiya ordusunda 
general-mayor rütbəsində xidmət etmişdir.  İskəndər xan 1820-ci ildə  Şəkidə 
anadan olmuşdur. 
 
Polkovnik  ŞAHZADƏ  SƏDRƏDDİN BƏHMƏN MİRZƏ  OĞLU 
QACAR - 1918-19-cu illərdə Bakı qəzasının hərbi rəisi. 1919-cu ilin sonlarından 
bolşevik çevrilişinə  qədər hərbi Nazirliyin dəftərxana rəisi oiub. 1920-ci ilin 
aprelində bolşeviklər güllələyib. 
Birinci Dünya Müharibəsindəki xidmətləri dərəcəli “Müqəddəs Stanislav və 
üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna ordenlərilə qiymətləndirilib.  Şuşada  şahzadə 
Bəhmən Mirzənin ailəsində anadan olub.   
Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, müğənni Sürəyya Qacarın atasıdır. 
Sürəyya xanım atasını belə xatırlayırdı: “Atam Sədrəddin Qacar hərbi qulluqçu 
olsa da, yaxşı skripka çalırdı. Peterburqda təhsil alanda öyrənmişdi. Notları hələ də 
qalır. Pəsdən zümzümə etməyi də yadıma gəlir. Anam Günəş xanım 
Tağıbəyovanın da hərdən bir oxumağı vardı. Ev işləri görəndə zümzüməsi 
kəsməzdi. Atam güllənəndən sonra ailəmiz Şuşadan Bakıya köçdü...” 
1993-cü ilin iyun ayında Çingiz xanım və sonuncu Krım xanı Şahin Gərayın 
nəslinin davamçısı əlahəzrət şahzadə Cezar Gəray dədə-baba vətəni Krımda olanda 
“Moskovskiye novosti” qəzetinin müxbirinə verdiyi müsahibəsində demişdir: 
.. .Sülaləmizin Rusiyada qalan hissəsinə  gəldikdə isə, vətəndaş müharibəsi 
və inqilab zamanı bolşeviklər bizim ailənin bir neçə üzvünü öldürmüşdülər. 
Qvardiya zabiti, Qafqaz canişinin müavini, senator, Sultan Şahzadə Krım Gəray 
Nikolay Aleksandroviç (1886-1921) ingilis qızı ilə evlənmişdi. Vətəndaş 
müharibəsi vaxtı o, Petroqradda acından öldü. Ailəmizin digər üzvü, inqilabdan 
əvvəl imperiya ordusunun generalı, Birinci Dünya Müharibəsində “Dikaya 
diviziya”nın komandirlərindən biri general-leytenant Sultan Şahzadə Klıç Gəray 
(1893 - 1947) bolşeviklərə qarşı vuruşmuş, sonra mühacirətə getmişdi.  İkinci 

---

Dünya Müharibəsində o, kazak qoşunlarının komandiri olmuş, ağqvardiaçı general 
P.N.Krasnovla birlikdə bolşeviklərə qarşı vuruşmuşdu. Sonra tutularaq Avstriyaya 
gətirilmiş  və SMERŞ-ə verilmişdi. Moskvada isə gizli məhkəmə  tərəfindən 
mühakimə edilmiş və 1947-ci il yanvarın on yeddisində edam olunmuşdu. 
 
*        *        * 
 
1994-cü ildə “Voennaya istoriya jurnalının yeddinci sayında  
B.A.Enqelqartın “Kamertajın xatirələri məqaləsi dərc olunmuşdu. Məqalədə 
həmyerlimiz, dünya şöhrətli  şərqşünas-alim Mirzə Kazım bəyin nəvəsi Lev 
Aleksandroviç Kazım bəyin (1876-?) istedadlı  rəssam, həm də döyüşkən zabit 
olmasından söhbət açılır. 1896-cı ildə Peterburqdakı Paj hərbi korpusunu bitirən 
Lev Kazım bəy imperatriça Aleksandra Feodorovna alayının Ulan leyb-
qvardiyasında  ən yaxşı zabitlər sırasında xidmət etmişdir. Müəllif onun Birinci 
Dynya myharibəsindəki fəaliyyəti haqda yazır:   
“ ...Bir başqa oğlan yaxınlaşdı. Bu bir az monqol tipini xatırladan solğun 
bənizli, balaca Lev Kazım bəy idi. O, ətrafindakılardan yaş yarım böyük 
olduğundan onlara bir az saymamazlıqla yanaşırdı. O, həm də çox dalaşqan idi. 
Uşaq vaxtı biz onunla çox dalaşardıq. 
Lakin bu təkcə bizim korpusun divarları arasında deyil, lap saçlarımız 
ağardıqdan sonra belə dostluq əlaqələrimizin saxlanılmasına mane ola bilmədi. 
Kazım bəy qeyri-adi rəssam ola bilərdi. Bu qiyməti ona bizə rəsmdən dərs deyən, 
professor Aleksandr Novoskoltsev vermişdi. Lakin ilk əvvəl çılğın qvardiya 
süvariliyi, sonra isə ailənin maddi təlabatını ödəmək üçün məcburi xidmət Kazım 
bəyin rəssam kimi özünü sınamasına və istedadının inkişafina imkan vermədi. 
Müharibə başlanarkən, o Reveldə (indiki Tallin şəhəri) kəndli bankının şöbə 
müdiri idi. Lev Aleksandroviç dözə bilmədi, mundir geyinərək qırx yaşlı kornet 
kimi bütün müharibəni birlikdə keçdiyi doğma alaya qayıtdı. Cəbhələrdə süvari 
zabiti kimi ad-san qazandı. Onun döyüş xidmətləri ordenlərlə təltif olundu.  
Bolşeviklərə xidmət etmək istəməyən kornet Lev Kazım bəy 1920-ci il fevralın 2-
də Novorossiyskdən “İrtış gəmisində ailəsilə birlikdə zadəgən qüruru ilə Rusiyanı 
tərk edib xaricə getdi. 1923-cü ildə yaranmış mühacirlər təşkilatında - 
mladorusların monarxiya ittifaqına rəhbərlik etdi. Qaçqın rusların arasında onun 
soyadı çox məşhur idi. Onun oğlu da mladorusların liderlərindən idi. 
 
Podpolkovnik  LƏTİF BƏY MƏMMƏDLİ  OĞLU  İBRAHİMBƏYLİ  - 
Bakı realnı  və Tiflis üç illik hərbi məktəblərini bitirib. Birinci Dünya 
Müharibəsində yüz əlli üç saylı Bakı alayının tərkibində zabit kimi vuruşub. 
Kapitan rütbəsində Qars vilayətinin komendantı olub. Döyüş xidmətlərinə görə 
orden və medallarla təltif olunub. 1884-cü il dekabrın iyirmi doqquzunda Salyanda 
anadan olub. Müsavat ordusunda Bakı Qala batalyounun komandiri idi. 
 
Şahzadə-kapitan  FİRİDUN MİRZƏ SEYFULLA OĞLU QACAR - 
Birinci Dünya Müharibəsi illərində general Doxturovun komandanlıq etdiyi altmış 
altıncı Butırsk süvari alayında xidmət edib. 1916-cı ildə döyüşlərdə fərqləndiyinə 

---