Şəmistan Nəzirli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Sizinlə vidalaşanda sizə demək istədiyim bunlardır. İndi isə, yoldaşlar, mənim ən xoş və səmimi arzularımı qəbul edin. ALİM-GENERAL Məşhur generalımız Əliağa Şıxlinski hərb elmi ilə müntəzəm məşğul olan yeganə sərkərdəmizdir. O, ötən əsrin sonlarından başlayarq Rusiyada dərc olunan müxtəlif qəzetlərdə, “Artilleriya Zabitləri Məktəbinin xəbərləri” jurnalında 22 hərbi elmi-publisistik məqalələrlə çıxış etmişdir. 1910-1914-cü illərdə Luqa şəhərində nəşr olunmuş “Səhra topların cəbhədə işlədilməsi”, “Divizion miqyasında topçu manevrlərin təşkili üçün təlimat”, “Topçu zabitləri məktəbində Əliağa Şıxlinski tərəfindən oxunmuş mühazirələrin xülasəsi”, “Öz qoşunlarının başı üstündən top atışı haqqında” kitabları Port-Artur qəhrəmanı Əliağa Şıxlinskiyə şan-şöhrət gətirmişdir. 1918-1920-ci illərdə və Sovetlər dövründə də general Əliağa Şıxlinski hərb elmi mövzusunda silsilə məqalələrin və hərbi kitabların müəllifı olmuşdur. Onun 1926-cı ildə “Azərbaycan hərbi redaksiyası” tərəfindən nəşr olunmuş 300 səhifəlik “Rusca-türkcə qısa hərbi lüğətli hərbi nizamnamələrin, hərbi elmi ədəbiyyatın tərcümə olunmasında böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Nadir nüsxəyə çevrilən lüğət bu gün də misilsiz dəyərə malikdir. 1920-ci üdə onun təşəbbüsü ilə yaranan Bakı qarnizonunun Hərbi Elmi Cəmiyyəti, “Hərbi bilik” jurnalı və “Hərbi nəşriyyat” bizə “Əliağa Şıxlinski Azərbaycanda hərb elminin banisidir” - Sovetlər dövründə onun XI Orduda məcburi xidmət etməsi, bolşeviklərin ona çar və müsavat generalı kimi mənfı münasibəti onun əlyazmalarında, müasirlərinin xatirələrində açıq-aydın bilinir. Totalitar rejimin “gözükölgəli” etdiyi general Əliağa Şıxlinski ona görə də bu illərdə bütün gücünü, biliyini hərb elmi ilə məşğul olmağa daha çox sərf etmişdir. Onun “Hərbi bilik” jurnalında və “Kommunist”, “Bakinski raboçi” qəzetlərində “Gələcək müharibədə toplar”, “Topların piyada və süvarilərlə qarşılıqlı əməliy- yatı”, "Topların dağlıq yerlərdə atəş xüsusiyyəti haqqında”, “Alay topları haqqında” silsilə məqalələri dərc olunmuşdur. Bu günlərdə “Kommunist” qəzetinin 1926-cı il fevral ayı nömrələrini vərəqləyərkən məşhur sərkərdəmizin indiyədək bizə məlum olmayan dəyərli bir məqaləsinə rast gəldik. “Darılmaq istəməz” adlı məqalədə tam artilleriya generalı Əliağa Şıxlinski bu gün də vacib olan dilimizin saflığından, istər danışığımızda, istərsə də yazılarımızda türkləşməni, türk hərbi istilahlarını daha vacib bilir. O yazır: “Dili türkləşdirınək istəyənlər Azərbaycanın uca dağlarında, dərin dərələrində yaşayan kəndlərə, yenə kəndlərə getməlidirlər. Şəhərlərdə türk sözü qalmamışdır. Onların yerlərini ərəb, fars, rus sözləri tutmuşdur. Xüsusən, hərbi istilahlar üçün kəndə üz çevirməlidirlər. Çünki topoqrafiya istilahları və hər dürlü silaha aid sözlər orada işlənir. Şəhərdə isə işlənən sözlərin çoxu dükan-bazar, arşın- girvənkəyə aiddir. Biz kəndlərimizdə saxlanmış sözləri tapmalı, yığmalı və 22 Bu jurnal 1912-ci ildə Əliağa Şıxlinskinin təşəbbüsü ilə Sank- Peterbuqda nəşr olunmuşdur – Ş.N. yaşatmalıyıq. Unudulmuş türk sözləri yalnız danışmaq üçün deyil, ən gərəkli kitablarımıza yazılmalıdır ki, bu sözləri öyrənmək oxuyanlarınyarağı olsun”. General Əliağa Şıxlinskinin yetmiş dörd il əvvəl qələmə aldığı “Darılmaq istəməz” məqaləsinin üslubuna, cümlə quruluşuna toxunmadan təqdim edirəm. DARILMAQ İSTƏMƏZ “Müvəqqəti topçu təlimnaməsi”nin (atış qaydalarının) tərcüməsi Səttarov yoldaşı çox acıtmışdır (“Kommunist” № 81). Yoldaşın tənqidi kəskin, fəqət büsbütün haqsızdır. Məqalə yeni araya çıxmış təlimnaməni görməyən gənc topçularımızın ürəklərini qopara bilər. Buna görə də cavab verməyi özümə borc bildim. Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığı yanında düzəlmiş “İslahat” komisyonu dilimizdən yad sözlərin çıxarılmasını və yerlərinə mümkün olduqca türk sözləri qoyulmasını qərara almışdır. Hərbi nəşriyyat komisyonu da bu yol ilə getməyə çalışır. Əlbəttə, yanlışımız olmaya bilməz. Yanlışsız kim işləyə bilər? Təlimnamə müvəqqətidir. Birya iki ildən sonra dəyişdiriləcəkdir. O vaxtadək komandalarımızın sınağı (təcrübəsi) və yazıçılarımızın tənqidlə yanlışlarımızı düzəldə biləriz. Fəqət tənqidi də bilikli adamlar etməlidirlər. Bir çoxları hər il istilah dəyişdirilməyəcəyini söyləyə bilərlər. Ancaq öz dilini ədəbiyyat və elmə uydurmaq üçün uzun-uzun illər çalışmalı və götürülmüş münasibətsiz sözlər daha uyarları ilə dəyişilməlidir. Tərcümə etdiyimiz rus təlimnamələrində də 200 ildən artıq işlənən istilahların çoxu inqilabdan sonra dəyişdirilmişdir. Bəzi istilahlar 1922-ci ildən indiyədək 2-3 dəfə dəyişdirilmişdir. Indi Səttarov yoldaşın anlamadığı və tənqid etdiyi sözlərə keçəlim. Təlimnamədə yazılmış: 1) “Gecikdirənli və gecikdirənsiz - toqquşmalı tapası və həmçinin ölçülməli tapası olan qumbara”. Bunu tərcüməsi belədir: “Qranata s vzrıvateləmi s zamedleniem i bez zamedleniə, a takje s distanüionnoy trubkoy”. Bunlar topçu istilahlarıdır. Kim olursa-olsun, topçuluq işi ilə tanış deyilsə - bu istilahları anlamaz. 2) “Danə” fars sözüdür. Və əsl mənası taxıl toxumudur. Osmanlı türkləri bu sözü (400-500 il bundan əvvəl) “atdığına”uyduranda topun gülləsi yumru və bütün idi. Bu güllələrə rusca(qranata) deyil, (yadro) deyilir. İndiki top gülləsinin içi barıt ilə doldurulmuş. 23 Yenə ona qumbara deyilir. Osmanlılar əski adı (danəni) - yeni gülləyə də qoymuşlarsa bizə bu, əl verməz. 3) Təpə. Insan və heyvan bədəninin yuxarısına, dağın başına, hər bir şeyin yuxarı ucuna və bir də kiçik dağa deyilir. Təpəyə rusca bir neçə məna verilə bilər. 23 İllərin saralıb-solmuş sətirlərində bu cümləni oxumaq mümkün olmadı - Ş.N. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|