ŞӘMİsтan nәZİRLİ



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə108/157
tarix13.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#9969
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   157

Onda atam ölmüşdü, biz babamgildə idik. Top güllələri tez-tez Avey dağa da 
gəlib çatır, dağı söküb dağıdırdı. 
Belə vəziyyətdə arvad-uşağın ələ keçməməsi və top atəşilə məhv edilməməsi 
üçün Məmməd Koxa qohumlarını başına yığıb deyir: 
- Namussuz dostdan namuslu düşmən yaxşıdı. Mustafa ağa düşməndir, lakin 
namusludur. 
 Məmməd Koxa arvad-uşağını və evdə qiymətli nə varsa arabalara yüklədir. 
Bu hadisə mənim yadımdadır. 
Axşam şər qarışmışdı. Bir də gördük qapımızda arabalar dayandı. 
Arabalarda al-şal içində qızlar, ahıl arvadlar bər-bəzəkli oturmuşdular. O biri 
arabalarda xalı-zili, ev avadanlığı  yüklənmişdi. 
Əhvalatı gələnlər babama, nənəmə danışıb dedilər: 
- Məmməd Koxanın ailəsidi. 
Arvad-uşağı hörmətlə qarşılayıb, onları qonaq otağına apardılar. Gətirdikləri 
əşyaları da himayə etdilər. Arabaçıları da yedirtdilər. Dərhal qoyun kəsildi
samovar buğlandı. Arvadlar ağlaşırdılar, nənəm onları sakit etdi. 
Bir neçə gündən sonra ara sakitləşdi, gələnlər ehtiramla yola salındı, keçmiş 
kişiləri mən belə xatırlayıram”. 
Mirvarid xanımın kiçik xatirə hekayəsində hadisə real verilib. Buna söz 
yoxdur. Lakin qoy, anamız  Mirvarid xanım bizdən inciməsin, onun bircə 
cümləsinə iradımız var: “Məmməd Koxanın bir sözündən inciyib, özünü təhqir 
edilmiş hiss edən Hacı Kərim Sanılı günlərin birində yaxın məsafədən onun evini 
top atəşinə tutdurdu”. 
Məmməd Koxanın evi Sanılıya dediyi təhqiramiz sözə görə topa tutulmayıb. 
Aravuran casuslar Sanılıya demişdilər ki, Qazaxdan çıxan Məmməd Koxa Daş 
Salahlıdakı evinə yenidən qoşun yığır. Ona görə də Sanılı Koxanın evini atəşə 
tutdurdu. O vaxtlar sol menşevik partiyasının üzvü Hacı Kərim Sanılı gürcülərin 
köməyi ilə Qazaxda qubernator oldu. Amma bu vəzifənin ömrü onun üçün çox 
gödək oldu. Ay yarımdan sonra türklər gəldi. Yerli əhalinin tələbi ilə türklər 
Sanılını vəzifədən azad edib yenidən Məmməd Koxanı Qazağa qubernator təyin 
etdilər. 
Gürcülərin birinci hücumunu qubernator Məmməd Koxa 1918-ci ilin 
yazında Sınıq körpünün yanında Şıxlı, Salahlı, İncə dərəsinin say-seçmə igidləri ilə 
geri oturtdu. Bu döyüşdə İncəli Uzun Allahverənin, kosalardan Müseyib Məşədi 
İbrahim oğlunun, Orta Salahlıdan Mədəd bəy Annax bəy oğlunun, Şıxlıdan Tomtu 
oğlu Əmiraslanın, Qara Məşədinin, Qiyas bəy Şıxlinskinin, Körpülüdən Süleyman 
ağa Naziroğlunun və başqa igidlərin süvari dəstələri xüsusilə fərqləndilər. İkinci 
dəfə dəmir yolu ilə hücuma keçən menşevik zirehli qatarının qabağını Soyuqbulaq 
stansiyasında ağac kötükləri ilə kəsib, əsgərləri tərksilah etdilər. Bir nəfərin belə 
burnunu qanatmadan geriyə -Tiflisə qaytarırlar. Üç yüz nəfərlik menşevik alayı 
Tiflisə tərksilah olunmuş, üzü qara, gülünc vəziyyətdə qayıdır. Bu, menşevik 
hökumətini bərk qəzəbləndirir. 
Üçüncü hücumda qoşunun sayı artırılır. Bir neçə xırda çaplı yüngül “Don” 
markalı toplar əlavə olunur. Bu dəfə hərbi eşalonu arxadan köməkçi topçu zirehli 
qatar da müşayiət edir. Qoşuna daha təcrübəli gürcü menşevik zabitlərinin 


komandanlığı tapşırılır. Sanıoğlunu, Tat Əbdüləlini, Kəsəmənli Taharı da onlara 
qoşub bərk-bərk tapşırırlar ki, gürcü zabitlərini qoruyun, gərək onlardan birinin 
belə burnu qanamasın. Hərbi eşalon o taydakı Salahlı stansiyasına çatıb dayanır. 
Top və pulemyotların lülələrini Kür sahilindəki binələrə tuşlayıb, həyəcanla fit 
verirlər. Danışığa gələn nümayəndələr tələb edirlər və şərt qoyurlar ki, on gün 
əvvəl eşalonu tərksilah edib aldığınız silahları qaytarın, yoxsa binələri yerlə-yeksan 
edəcəyik. Onlar şərtə əməl olunmadığını görüb Ağstafa tərəfdən hücuma 
başlayırlar... 
İllər keçib, milli qürurlu Məmməd Koxanın ərazi iddiası üçün yanına gələn 
gürcü nümayəndələrinə verdiyi sərt cavabı qazaxlılar hələ də zərb-məsəl kimi 
danışırlar. 
Məmməd Koxa onlara demişdir: 
- Sizin Tiflis menşeviklərinin atının üzəngisini basmağa bizim təhərimiz 
yoxdur. Buna qeyrətimiz yol vermir. Biz göstərişi özümüzün Musavat 
hökumətimizdən alırıq. Bizə göstərişi Bakıdan və Gəncədən verirlər, Tiflisdən yox. 
- Bəs Nadir şahın fərmanı? Ona əməl olunmalıdır... 
- Elə bir fərman verməkdə Nadir şah çox böyük qələt eləyib, ata-babası ilə... 
 
Gəlin sizə isnad verim, 
Salahlıda Annax bəyi. 
Kəsmək ona adət imiş 
Hər qonağa bir inəyi. 
Gecə-gündüz yığışmayıb 
Süfrəsinin bol çörəyi. 
Salahlı Məmməd Koxanın, 
Əyilməyib nər biləyi. 
Əyrilərə şılğam çəkib 
Dolaşıb aşkara deyim
55

 
Gec də olsa gəlib çıxan aşkarlıq sübut elədi ki, tarixdə elə faktlar, hadisələr 
var ki, onları yazmaq üçün müəyyən müddət gözləmək lazımdır. Dövr, zaman 
tarixi faktı təsdiq eləməlidir. Əhvalatlar, 
hadisələr olduğu kimi işlənəndə sənədli əsər ölmür, əhəmiyyətini itirmir. Olub 
keçmiş hadisələrə bu günün gözü ilə yox, məhz olan vaxtın ab-havası ilə baxmaq 
daha yaxşıdır. Quruluş xatirinə onu öz zamanından, dövründən qopardıb şişirtmək, 
tənqid və təhrif etmək ən azı insafsızlıqdır. 
Dahi Lev Tolstoy nahaqdan yazmırdı ki, mən tarixi faktları qələmə alanda, 
xırda təfsilatlara qədər həqiqətə sadiq qalmağı sevirəm. Bu mənada Mixail Şoloxov 
cəsarəti bir çox sənədli əsər yazan yazıçılara nümunə olmalıdır. O, məşhur “Sakit 
Don”u yazanda kommunistlər - Stalin və Beriya kimi əcdaha “senzorlar” 
hakimiyyətdə ola-ola əsərində bolşevikləri güllələdi. Bu olmuş faktlar müəllifə baş 
ağrısı, ağır sarsıntılar qismət elədisə də “Sakit Don” misilsiz tarixi əsər kimi dünya 
ədəbi xəzinəsinə daxil oldu. 
                                                 
55
 Bənd еl şаiri Qulu çаylının "Dеyim" müхəmməsindəndir. 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   157




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə