ŞӘMİsтan nәZİRLİ



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə110/157
tarix13.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#9969
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   157

1920-ci il mayın 22-dən 30-dək olan Gəncə qiyamında Həmid bəy Musavat 
zabiti kimi iştirak etmişdi. Qiyam iştirakçılarının çoxusu rus və erməni terrorunun 
təzyiqindən qorunmaq üçün xaricə getdi. Həmid bəy isə Qazağa gəldi. Çox 
keçmədi, onu həbs edib Bakıya apardılar. Bir ay keçmədi qayıdıb gəldi... 
 
 
KİM OLSA DA, QONAQDI... 
 
1919-cu ilin sentyabrında bolşevik Əliheydər Qarayev qəzada kəndli 
qurultayı keçirmək üçün Qazağa gəlir. Meydanda çıxış edib deyir ki, möhtərəm 
kəndlilər, xəbəriniz varmı, Rusiyada fəhlə-kəndli qardaşlarımız inqilab edib, 
mülkədarın torpağını, sahibkarın zavod, fabriklərini özlərinki eləyiblər? 
Yerlərdən: 
- Bəli, xəbərimiz var - deyə, cavab verirlər. 
- Bəs onda siz kimi gözləyirsiniz, kim gəlib varlıların əlindən torpağı alıb 
sizə verəcək? deyir. 
Bu, bir para Qazax ağa və bəylərinin qəzəbinə səbəb olur. Onu kürsüdə çıxış 
edərkən vurmaq istəyirlər, amma nədənsə ehtiyat eləyirlər. Onsuz da bu bolşevik 
Qarayev gecə qatarına minmək üçün Ağstafaya gedəcək, yolda qətlə yetirərik 
deyirlər. 
Bunu Məmməd Koxa eşidir. “Kim də olsa, qonaqdı, onu öldürmək obanın 
adına ləkə gətirər”, - deyə, etiraz edir. Bir neçə etibarlı adamla bolşevik Qarayevi 
Tovuza göndərir. - Aparın, çıxardın, bizim obadan o tərəflərdə başına nə gəlir-
gəlsin, amma bizim eldə qonaq qanı axıdılmasın. Həmid bəy Gəncə qiyamına görə 
həbs olunanda yeri dara düşən Məmməd Koxa ona əl boyda bir kağız göndərir. Bu 
yaxşılığı unutmayan Əliheydər Qarayev Həmid bəyi həbsdən azad elətdirir. 
Qarayev rəsmi kağız da göndərmişdi ki, ona Qazax qəza hərbi komissarlığında iş 
verin. Mən də o vaxt hərbi komissarlıqda işləyirdim. Birgə işlədik. Həmid bəy 
bütün günü Qızıl Ordudan nifrətlə danışardı. - Bu - deyərdi, - Qızıl yox, qəlp 
ordudur, talançı ordudur, qan tökən, istilaçı ordudur. Mən özüm şahidəm, Samur 
çayını keçəndən sonra XI Qızıl Ordu bizim xalqın başına nə müsibətlər açdı. 
Dinəni yerində güllələdi. “Qalib qızıl ordu” Bakını alandan sonra bir həftə 
talançılıqla məşğul oldu. Evlərə girib ana və bacılarımızın qulağından sırğanı, 
barmağından üzüyünü zorla çıxardır. 
Həmid bəy Şura hökumətinə zərrəcə inam gətirmirdi. Mən yeni quruluşu 
tərifləyib, müdafiə edəndə sərt-sərt üzümə baxıb deyərdi: 
- Yaxşı, sən Allah, bəsdi, az təriflə, görünən dağın dibi yaxındır. Sənin də 
başını bişirib yeyəcəklər. Amma Vəli ağa, mən Şura adlı hökumət tanımıram, ona 
da qulluq etməyəcəyəm. Mən bir hökumət tanıyırdım, ona da az-çox zabit kimi 
qulluq etmişəm. O da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti idi. 
İyirmi gün keçmədi, ipə-sapa yatmayan Həmid bəy yoxa çıxdı. Sorağı 
Qarayazı meşəsindən, Ceyrançöldən gəldi. Sonralar iki dəfə tutdular. Birində 
Şəkərin qalasından, o birində isə Bakıdan qaçdı. Bakı qalasını bilmirəm, amma 
Şəkərin qalasından qaçmaq hər oğulun işi deyildi. Bu sərt rejimli qaladan 
indiyədək cəmisi üç dustaq qaça bilib: 1914-cü ildə Orta Salahlı kəndinin sakini 


Cahangir Kərim oğlu, 1920-ci ildə Kosalar kəndindən Müseyib Məşədi İbrahim 
oğlu. Həmid bəy sonuncu oldu... 
 
MƏZƏM ƏHVALATI, OPERASİYA İLLƏRİ 
 
1926-cı ildə təqib olunan Məmməd Koxa qardaşı Avdını və Hasanı da 
götürüb Türkiyəyə pənah aparır. Koxa hiss eləmişdi ki, güclü tufan gözlənilir. 
“Operasiya əməliyyatı” Qazağa və onun kəndlərinə də ayaq açmışdı. Nəsli bəy 
olanların, şuralaşmadan qabaq yüksək vəzifə daşıyanların, çar və musavat 
ordusunda qulluq edənlərin “səsi alınır”, var-dövləti talan olunurdu. Gecənin bir 
vaxtı yerli milislərin köməyi ilə Qızıl Ordu əsgərləri kəndi mühasirəyə alır, zərrəcə 
şübhələndiyi adamları bir yerə toplayıb xəncəri, tüfəngi təhvil verməyi tələb 
edirdilər. Bəzilərini “troykanın” aktı ilə kənddə güllələyirdilər. Nə məhkəmə, nə də 
prokuror sorğu-sualına ehtiyac qalmırdı. Aslanbəylidə Nəcəfoğlu Mahmudu, 
Kosalarda Nəbi və Müseyib Məşədi İbrahim oğlunu, Poyluda Hacan 
Əbdülkərimoğlunu, Salahlı, Əskipara, Çaylı, Allout kəndlərində “troyka” çox belə 
günahsızları güllələdi. Onların ailələrini Qazaxıstana və Sibirə sürgün elədi. 
1929-cu ildə Türkiyədən qayıdan Məmməd Koxa da belə bir odun-alovun 
içinə düşdü. 
Məmməd Koxanın qardaşı oğlu Əvəz Mahmudov: 
Doğru deyib atalar, uşağın yadından heç nə çıxmaz. Onda on altı yaşım 
vardı. O faciəli günlər yadımda apaydın qalıb. 
1931-ci il fevralın birində şiş papaqlı əsgərlər səhər tezdən kəndimizi 
mühasirəyə aldılar. Ev-ev gəzib silahları yığdılar. Camaatı kənd meydanına 
topladılar. Atamı axtardılar, tapmadılar. O, çöldə, kolxozun pambıq yerində 
işləyirdi. Atlı əsgərlər çaparaq gedib onu atdöşü meydana gətirdilər. Camaatın 
arasından dörd nəfəri - atam Avdını, Nəziroğlu Abdullanı, Hacırəhimağa 
Miralayevi və Alı ağa Vəli ağa oğlu Halaybəyovu ayırdılar. Məmməd Koxanın 
tikdirdiyi məktəbin divarına qasnadılar. 
Komandirləri dedi ki, Koxanın qardaşı Avdı bunları başına yığıb hökumət 
əleyhinə danışdığına görə “xalq düşməni” kimi güllələnirlər. 
Atam bircə bunu dedi ki, ay camaat, haqsızlırın, yalanın özünüz şahidisiniz. 
Sizdən bircə təvəqqim var, axirət haqqımı halal eləyin. 
Mən dözə bilməyib atamın əl-ayağına düşdüm. İri gövdəli bir soldat məni 
caynağına alıb qırağa elə atdı ki, ağrıların yeri indi də gizildəyir. 
Onda əmim Məmməd Koxanı Sibirə sürgün eləmişdilər. Nəslimizin faciəsi 
bununla qurtarmadı. 1932-ci ildə əmim Mehdi ağanın iki oğlunu - Hüseyni və 
Əsədi günün-günorta çağı Qazaxda məhkəməsiz güllələdilər. Oruc əmimin oğlu 
Mahmudu, Koxanın qızı Badını, kürəkəni İlyası, bacısı oğlu Qara Vəlini, əmim 
Mehdi ağanı ailəlikcə sürgün elədilər. 1941-ci ildə növbə mənə çatdı. Səbəbi də bu 
oldu ki, əmin Məmməd Koxa Qazax qubernatoru olub, atan “xalq düşməni” kimi 
güllələnib. Mən 1947-ci ildə sürgündən qayıtdım. Amma əmim Mehdi ağanın 
ailəsindən bir nəfər belə qayıtmadı. 
Yadımdadır, 1929-cu ildə sürgün edilən əmim Məmməd Koxa 1933-cü ildə 
gəldi. Şux yerişli, dolu bədənli Məmməd Koxadan heç bir nişanə qalmamışdı. Kişi 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   157




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə