edib dörd topunu alanda, polkovnik Həsən bəy Ağalarov döyüşdə göstərdiyi
igidliyə görə dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Georgi” ordeninə layiq görülüb.
1852-ci ildə isə polkovnik Həsən bəy Ağalarov Qafqaz müsəlman süvari
polkunun komandiri təyin olundu. Bir il sonra Krım müharibəsi başlananda
Qafqaz oğulları da silaha sarıldılar. Xüsusi döyüş dəstələri yaradıldı. “1853-56-cı
illər şərq müharibəsinin təsviri” kitabının müəllifi A.F.Qeyrot yazır ki, təkcə
gəncəlilərdən ibarət iki süvari dəstəsi yaradılmışdı. Onların ümumi sayı min nəfər
cəsur atlılardan ibarət idi. Bu süvarilər hansı cəbhəyə göndərilirdisə, oradan
igidlik və rəşadətləri haqqında xoş sözlər eşidilirdi.
1853-cü il noyabrın 2-də Bayandur kəndi uğrunda gedən döyüşlərdə general-
mayor İlya Orbelianinin komandanlığı altında qafqazlılar mərdlik və mətanətlə
döyüşürdülər. Bu döyüşlərdə gürcü Kavtaradzenin və azərbaycanlı Ağalarovun
əsgərləri xüsusilə fərqlənirdilər. Bütün hücumları dəf edən rus və azərbaycanlı
döyüşçülərinin sarsılmaz dəyanəti düşməni qorxuya salacaq dərəcədə idi.
Tarixçi A.F.Qeyrot kitabının 191-192-ci səhifələrində Bayandur kəndi
yaxınlığında gedən ölüm-dirim vuruşmasında mərd babalarımızın hünəri haqqında
iftixarla söhbət açır:
“Orbeliani dəstəsi gözlənilmədən 40 topdan atılan güclü atəşlə qarşılandı.
Rus artilleristləri dərhal cavab atəşi açdılar, lakin qüvvələr bərabər deyildi. Güclü
top atəşi və düşmən süvarilərinin hücumu başlandı. İkinci Azərbaycan süvari
dəstələri top atəşi ilə müdafiə olunan düşmən atlılarının güclü hücumuna məruz
qaldı. Tixotski özünün draqun diviziyası ilə vaxtında azərbaycanlı döyüşçülərin
köməyinə çataraq düşməni ciddi-cəhdlə əzməyə başladılar. Draqun diviziyasının
və Azərbaycan atlılarının zərbələri altında əzilən düşmən süvariləri qaçmağa üz
qoydular”
1857-ci ildə general-mayor rütbəsinə layiq görülən Həsən bəy Ağalarov
əlahiddə ordusunun zabiti kimi ömrünün axırına qədər döyüşən hissələrdə hərbi
borcunu şərəflə yerinə yetirmişdir.
General Həsən bəy Ağalarovun sənədləri ilə tanış olduqda görürük ki, o,
Tiflisdə yaşayan mütərəqqi fikirli Azərbaycan ziyalıları ilə dostluq etmişdir. O
zaman canişinlikdə müşavir və tərcüməçi işləyən Ağa bəy Yadigarovla, general-
mayor İsrafil bəy Yadigarovla, general İsmayıl bəy Qutqaşınlı ilə, böyük
dramaturq Mirzə Fətəli Axundovla və görgəmli şairimiz Qasım bəy Zakirlə
yaxından əlaqə saxlamışdır.
Qasım bəy Zakir 1850-ci ildə nahaq böhtana düşüb sürgün ediləndə general
Həsən bəy Ağalarov şairi xilas etmək üçün xeyli çalışmışdır. Zakir bir şerində onu
xeyirxah insan, cəsur bir zabit kimi yad edir:
Həvadisi-dövran gərdişi-fələk,
Salmışdı binəyə kəbki
22
yepələk:
Tülək tərlan kimi, qafil Həsən bəg,
Şığıyıb cənkinə götürdü bayaq.
22
Кəklik
NƏSLİ QAYİBDƏN...
Qayib oğlu ilə olmuşuq məşhur,
Nəsli Qayibdən etmişik cü hüzur.
Nəsli Qayib zükur ünas tamam,
Talibi-elmü fəzl olubdu müdam.
Abbas ağa Nazir.
* * *
Öz ata-babalarının şöhrəti ilə fəxr etmək,
nəinki olar, lazımdır. Onlarıi şöhrətinə hörmət
etməmək ayıbdır və qorxaqlıqdır.
Aleksandr PUŞKİN.
VƏTƏNİM QƏRYƏYİ
SALAHLI
Qazaxdan Tbilisiyə gedən yolun on səkkiz kilometrliyində qədim bir kənd
var. Dünyaya Molla Pənah Vaqifi, Səməd Vurğunu, Məqsud Şeyxzadəni, general
İbrahim ağa Vəkilovu, İbrahim ağa Usubovu, polkovnik Əsəd ağa Vəkilovu, 1900-
cü ildən Qafqaz Tibb Cəmiyyətinin həqiqi üzvü, məşhur tibb alimi Məmmədrza
ağa Vəkilovu, ilk azərbaycanlı hərbi təyyarəçi Fərrux ağa Qayıbovu, maarifçi
Əhməd ağa Mustafayevi, Məmməd bəy Qarayevi, 1916-cı ildə Tiflisdə dar
ağacından asılan igid Cahangir Kərim oğlunu bu kənd bəxş edib. Ötən əsrin rus
tədqiqatçısı B.Veniaminov 1883-cü ildə Tiflisdə “Qafqaz ərazi və tayfalarının
təsviri üçün materiallar məcmuəsi”ində /SMOMPK-da/ nəşr etdirdiyi “Salahlı
kəndi və həmin kənddə yazılmış tatar / Azərbaycan - Ş.N./ nağılları” məqaləsində
kəndin qədimliyindən söhbət açır.
Hələ XI-XIII əsrlərdə Kür qırağında Salahlı qəryəsini Salah adlı bir
müdrikin saldırdığından xəbər verir. Veniaminov yazır ki, Yuxarı, Orta və Aşağı
Salahlını birləşdirən səkkiz yüz evli bu qəryədə XIX əsrdə beş mindən çox əhali
yaşayırdı. Kənddə on səkkiz dükan, yeddi dəyirman, üç dəmirçixana, iki məscid və
bir məktəb vardı. Kənddə ucaboylu, igid cüssəli və sağlam adamlar yaşayırdı.
Ayrı-ayrı sakinlərdən söhbət açan müəllif kəndin ağsaqqalı, bayatı, şer və nəğmə
gecələrinin təşkilatçısı Pənah ağa Vəkilovun vətənpərvərliyindən də məlumat verir.
Qazaxda dörd Salahlı kəndi var: Daş Salahlı, Yuxarı Salahlı, Orta Salahlı və
Aşağı Salahlı. Yerli ağsaqqalların dediyinə görə, ilkin kənd Daş Salahlı olub.
Qalan üç Salahlı sonralar ondan ayrılıb. Etnoqraf və tarixçilərində bir qismi bu
fikirdədir. Zənnimcə, burda həqiqətə uyğunluq var. Çünki Daş Salahlı çox qədim
kənddir. Mənası da daş silahlılar deməkdir. Buna kəndin yaxınlığındakı qədim
Avey dağından tapılan daş silahlar şahiddir. Tarixçilər, səyyahlar və etnoqraflar bir
də sübut edirlər gi, salahlılar qədim türk nəsilli peçeneqlərin bir qolunu təşkil edən
Kəngərli tayfasındandırlar.
Böyük Səməd Vurğun kəndini unutmamış, ölməz poeziyasının bir yerində,
ikicə sətirdə təsvirini vermişdir.
Salahlı kəndidir o kəndin adı,
Hər yerdə sahilə söykənir ardı.
Yuxarı Salahlı kəndində ulu nəsillər çoxdur. Sədəflilər, Vəkilovlar,
Mustafayevlər, Şeyxzadələr, Məmmədşəriflilər, Usubovlar və başqaları. Onlardan
biri də Qayıbovlar nəslidir. Qazaxda bu nəsilə “cütcü Qayıbovlar” da deyirlər.
Əfsanəyə görə, ilk dəfə obada cüt tutan, yer əkən bu nəslin oğulları olublar.
Nəslin ulusu Qayıb haqqında bir el bayatısı əsrlərin sınağından keçib gəlib.
Bu gün də yaşayır.
Yar, yar demək ayıbdı
Yarın adı Qayıbdı.
Desə gəlinlər desin,
Qızlar desə ayıbdı.
Müdriklər haqlı demişlər ki, keçmişi nə qədər gözəl bilsək, hazırda
yaratdıqlarımızın böyük əhəmiyyətini o qədər asan, o qədər dərin və sevinclə başa
düşərik. Ona görə də bir maarifpərvər babamızın ulu nəsli haqqında məlumatları
nəzərinizə çatdırırıq.
SÖZÜ ƏLAN MÜFTİYİ
QAFQAZ
Müfti Mirzə Hüseyn Əfəndi Qayıbov əsası XVI yüzilliyin əvvəllərindən
başlayan, maarifə və mədəniyyətə daha çox rəqbəti olan bir nəsilə məxsusdur. Bu
nəsil Azərbaycan ədəbiyyatına Molla Vəli Vidadini, Mirzə Məhəmməd Qayıb oğlu
Fədaini, Mirzə Nəbi Əfəndi Qayıbovu, İsgəndər ağa Qayıbbəyovu /təxəllüsü Şair/,
Abbas ağa Nazir kimi şairləri vermişdir. XIX əsrin görkəmli riyaziyyatçısı, iki
cildlik “İslam təqvimi” kitabının müəllifi Əbdülkərimağa Qayıbov ilk
azərbaycanlı hərbi təyyarəçi Fərrux ağa Qayıbov, ilk azərbaycanlı pianoçu
qadınlardan biri Xədicə xanım Qayıbova da bu nəslin yetişdirmələridir.
Hələ 1884-cü il oktyabrın iyirmi altısı tarixli nömrəsində “Kəşkül” qəzeti
yazırdı: “Paytaxt şəhərində böyük vəzifədə çalışan, ali savadlı Əbdülkərim ağa
Qayıbov başqa millətlərdə olduğu kimi, bizim millətə məxsus bir teatr cəmiyyəti
təşkil etməkdədir...”
Dostları ilə paylaş: |