ŞӘMİsтan nәZİRLİ

Səhhətinə görə 1929-cu ildə Əliağa Şıxlinski Qızıl Ordu sıralarından tərxis 
olunmağa məcbur oldu, lakin hərbi-elmi fəaliyyətini dayandırmadı. O, “Mənim 
xatirələrim” kitabı üzərində işləməyə başladı. Bu əsər indiyə qədər nə öz hərbi, nə 
də tarixçilər üçün rus ordusunun keçmişi haqqında mənbə kimi dəyərini itirmişdir. 
Döyüşçü-alim, beynəlmiləlçi və vətənpərvər bir insan olan Əliağa Şıxlinski 
1943-cü il avqustun 18-də vəfat etmiş, Bakıda dəfn olunmuşdur. Onun kitabları 
döyüşçü borcunun və Vətəninə sadiqliyin ən yaxşı abidəsidir. 
  
 
PORUÇİKİN İGİDLİYİ 
 
“Kim təyyarədə uçmayıbsa, demək, 
yerin əsrarəngiz təbiətindən onun 
xəbəri yoxdur” 
 
General Əliağa 
ŞIXLİNSKİ. 
 
Xalqımızın bahadır oğullarının hərbi şöhrəti çox-çox qədimlərdən gələn 
möhkəm köklərlə, özüllərlə bağlıdır. 
Birinci Dünya müharibəsi cəbhələrində üç mindən çox sıravi, iki yüzə qədər 
ali rütbəli zabit həmyerlimiz vuruşurdu. Onların sırasında məşhur general Əliağa 
Şıxlinski, Səməd bəy Mehmandarov, Hüseyn xan Naxçıvanski, dörd dəfə “Georgi 
orden”li, Nijeqorod draqun alayının rotmistri Teymur bəy Novruzov, praporşik 
Lütvəli bəy Vəkilov, poruçik Osman ağa Gülməmmədov, kornet Sayad Zeynalov, 
hərbi təyyarəçi Fərrux ağa Qayıbov və başqaları da vardı. 
İyirmi üç yaşlı poruçik Fərrux ağa 1916-cı il, oktyabrın on ikisində hava 
savaşında igidliklə həlak olmuş ilk azərbaycanlı təyyarəçi idi. 
 Sentyabrın on səkkizində “Petroqrad xəbərləri” qezeti yazırdı: “Ali Baş 
Qərərgahın komandanlığından xəbər verilir ki, Qərb cəbhəsində bizim təyyarələr 
Borunı-Krevo rayonunda düşmən qoşunlarının arxasına keçmişlər. 
Dəqiq bomba atəşləri ilə müxtəlif məntəqələr partladılmış, düşmən 
anbarlarında yanğın törətmişlər. Bundan başqa, nəqliyyat vasitələri, dəmir yol 
stansiyaları, avtomobillər bombalanmışdır. 
Uçuş zamanı poruçik Fərrux ağa Qayıbov öz heyətilə düşmən qüvvələrinə 
qarşı vuruşmuş və dörd alman aeroplanını vurub salmışdır. Onlar iki “Albatros” 
təyyarəsini də yandırdıqdan sonra düşmən ərazisinə düşərək həlak olmuşlar”. 
Fərrux ağa Kərimoğlu Qayıbov 1893-cü ildə Qazax qəzasının Qıraq Salahlı 
kəndində anadan olub. Atasını çox erkən itirən Fərrux dövrünün görkəmli 
maarifçisi, əmisi Səməd ağa Qayıbovun himayəsində böyümüşdür. Doğma kəndi 
Salahlıda beş sinifli “Rus-Azərbaycan məktəbi”ni bitirən Fərrux “artilleriyanın 
Allahı” general Əliağa Şıxlinskinin məsləhətilə Tiflis kadet korpusunda oxuyub. 
1910-cu ildə Tiflis kadet korpusunu əla qiymətlərlə bitirəndən sonra Peterburqdakı 
üç illik Mixaylovsk topçuluq məktəbinə daxil olub. O, məktəbdə iti zehni, gözlə 
dəqiq ölçmə qabiliyyəti, igidliyi ilə fərqlənmiş, xüsusilə topdan bacarıqla atəş 

---

açdığı üçün birinci mükafat almışdı. Həmin mükafat İsveçrənin “Pavel Bure” 
firmasında hazırlanmış qızıl saatdan ibarətdir. Mükafat-saatın arxasında “Yunker 
Fərrux ağa Qayıbov, 1913-cü il” sözləri həkk olunmuşdur. 
Yunker Fərrux ağa Qayıbov Mixaylovsk topçuluq məktəbini əla qiymətlərlə 
bitirmiş və az müddət Azərbaycanda xidmət etmişdir. Birinci Dünya müharibəsi 
başlananda Qərb cəbhəsindəki on birinci aviasiya korpusuna göndərilmişdir. 
Poruçik Qayıbovun hünəri 1916-cı ilin qəzetlərində, hətta alman 
mətbuatında da öz əksini tapmışdır. Arxivdə saxlanan otuz bir nömrəli qovluqda 
iyirmi üç yaşında həlak olmuş ilk azərbaycanlı təyyarəçinin on bir fotoşəkli və 
qəhrəmanlığından bəhs edən maraqlı sənədlər var. Onların arasında general Əliağa 
Şıxlinskinin “İlk Azərbaycan pilotu” yazısı xüsusi dəyərə malikdir. 1916-cı il 
sentyabrın 8-də Qərb cəbhəsi aviasiya ordusunun general-mayoru Şidlovski, Hərbi 
təyyarəçi ştabs-kapitan Lazerev igid şahinin son hünərindən söhbət açır. 
 ...On altıncı hava gəmisinin artilleriya zabiti poruçik Qayıbov qərb cəbhəsi 
qərargahının tapşırığı ilə bu il sentyabrın 12-də Borunıya hücum etmiş, intendant 
artilleriya anbarlarını, aerodromu, 89-cu alman-ehtiyat diviziyasını bombardman 
etmişdir. Rəqibin zenit batareyalarının qasırğa kimi atəşinə baxmayaraq, Qayıbov 
özünə xas olan böyük cəsarətlə Borunıda düşmənin anbar və qərargahını dağıdıb 
külə döndərmişdir. Bombardman vaxtı Qayıbovun təyyarəsinə eyni zamanda dörd 
alman qırıcısı hücuma keçmişdir. Bunların ikisi “Albatros”, ikisi isə “Fokker” tipli 
idi. Qeyri-bərabər döyüş vaxtı igid poruçik Qayıbov düşmənin üç qırıcı təyyarəsini 
yandırmış, özü isə aldığı ciddi zədədən təyyarəsi ilə bərabər yerə  düşmüş və həlak 
olmuşdur. 
Səhəri gün düşmən təyyarəsinin atdığı kağızlarda yazılırdı ki, 
qəhrəmancasına vuruşaraq həlak olan poruçik Qayıbovu alman əsgərləri şərəflə 
dəfn etdilər. 
İgidliklə həlak olan poruçik Fərrux ağa Qayıbov ikinci dəfə ikinci dərəcəli 
“Müqəddəs Georgi” ordeni ilə təltif olunub. 
Fərrux ağa Qayıbovun idarə etdiyi dörd motorlu “İlya Muromets-16” 
təyyarəsində dörd nəfər döyüşçü vardı. Bu təyyarə o zaman üçün dünyada ilk dörd 
mühərrikli ağır bombardmançı təyyarə idi. 1913-cü ilin sonunda Peterburqun 
“Rus-Baltik” zavodunda istehsal olunmuşdu. 1914-cü ildə təyyarə bir dəfə yerə 
enməklə min kilometr məsafəni 14 saat 38 dəqiqəyə qət etmişdi. Bu da o vaxt üçün 
dünya rekordu sayılırdı. 
“İlya-Muromets-16” təyyarələrindən Birinci Dünya savaşında və Vətəndaş 
müharibəsində düşmənə arxadan zərbə vurmaq üçün istifadə olunmuşdur. Məhz bu 
təyyarədə avqustun 26-da məşhur pilot-kapitan Pyotr Nesterov tarana getmiş və 
qəhrəmanlıqla həlak olmuşdur. 1916-cı ildə, sentyabrın 12-də isə aviasiya tarixində 
ikinci belə şücaəti eloğlumuz Fərrux ağa Qayıbovun heyəti göstərdi. 
 
*    *    * 
 
General Əliağa Şıxlinskinin şəxsi əşyaları arasında nadir bir əlyazması da 
var. “Azərbaycanlılardan ilk təyyarəçi” sərlövhəli, cəmi iki səhifəlik yazını general 
ölümündən bir il /1942-ci ildə/əvvəl qələmə alıb. General Əliağa Şıxlinski yeganə 

---