ŞӘMİsтan nәZİRLİ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
bir də baxdı: - Ayə, - dedi, sən elə mənim gəncliyimsən ki, qoca Səməd Vurğunla üzbəüz durubsan. Qonaqları Hidayət müəllimin evinə apardıq. O, əvvəlcədən hazırlıq görmüşdü. Çünki Hidayət müəllim mənə demişdi ki, sizin ailə ilə çox maraqlanır, ananla görüşmək istəyir. Mən nisbətən cavan olduğumdan onlarla çox da həmsöhbət ola bilmirdim. Yemək-içmək başlandı. Elə birinci badələr qaldırılanda Səməd Vurğun hiss elədi ki, bizim evdə deyil. Onda dedi: - İçin, nuş olsun. Belə çıxır ki, mən buraya Hidayətin evini görməyə gəlmişəm, qohumumun yox... Durub bizə gəldik. Anamla görüşüb öpüşdü. Yanaşı oturub xeyli söhbət elədi. - Ay Fatma xanım, - dedi, - bilirsən sən kimə oxşayırsan? - Bilirəm, niyə bilmirəm, sənin nənən, mənim də xalam Aşa qarıya. - İcazə ver, səni bir də öpüm. Səni gördüm, elə bil rəhmətlik nənəmlə görüşdüm. Torpağı sanı yaşayasan, - sonra üzünü məclisdəkilərə tutub: - Hə, dostlar, - dedi. Allaha şükür ki, özümün ağalıq evinə qonaq gəldim. İndi özümü burda rahat hiss edirəm. Bizim raykom katibi Səmədə qıyğacı baxıb kinayə ilə: - Nə ağabazlıqdır, - dedi, yoldaş Vurğun, ağaynan, bəynən çoxdan qurtarmışıq. Səməd təfərrünclə ona baxa-baxa: - Yoldaş, - dedi, - sən hansı vəzifədə işləyirsən? Bir yaltaq dərhal: - Bizim raykom katibidir, - dedi, - Səməd müəllim. Səməd Vurğun iti və sərt baxışlarını katibdən yayındırmadan: - Danışığından və hərəkətlərindən demaqoq adama oxşayırsan. Təsadüfən bizim ağalığımızı yuxarılara yazmazsan ki... - Yazardım, şair, nə qabiliyyətim, nə də dəftər-qələmim yoxdu. Cəməd Vurğun gur və şaqaraq səslə: - Ayə, onda çalın oynayaq, - dedi, -raykom katibiniz savadsız çıxdı. Bu, Səməd Vurğunun bizə birinci və axırıncı gəlişi oldu. * * * Daşdəmir ağanın ana babası Həsən Əfəndiyev 1905-ci ildö Sankt- Peterburqda universitet bitirir. Rus qızı ilə evlənib Salahlıya qayıdır. Atası Musa əfəndi oğlunun gavur qızına evləndiyinə bərk əsəbiləşir. Övlad kimi onu vərəsəlikdən məhrum edir. Hirslənən ata: - Çıx, - deyir, - mənim evimdən, kəndimdən. Sən mənim pak evimə qara ləkə saldın. Eldə-obada məni rüsvay elədin. Oğlu Həsən yalvar-yaxarla bircə gecə qalmağa rüsxət istəyir. Allahın qəzəbindənmi, yoxsa tərslikdənmi gecə ot tayası uçur, arıq bir camış altda qalıb ölür. Musa əfəndi haray salıb: - Oğlum kafir qızı aldığına görə evimə bəla gəldi, - deyib Həsəni evdən qovur. Türkmənistana gedən Həsən 1908-ci ildə ilk dəfə Aşqabadda rus- tatar məktəbi açır. 1937-ci ildə Ali Təhsil Nazirliyində yüksək vəzifədə işləyən Həsəni nəslən ağa olduğuna görə güllələyirlər. Onun üç oğlu - Aman, İsgəndər və Cavad indi də Aşqabadda yaşayır. Nəslin bir qolu da orada davam edir. Otuzuncu ildən başlayaraq, Daşdəmir ağanın Qasımlı nəslinə çox zülmlər olub. Hər iki tərəfdən - ana və ata tərəfindən nəslən ağalıq olduğuna görə onları Borçalıda “xalq düşməni” kimi qələmə veriblər. Arada su bulandıranların, yaltaq və buqələmunların əlinə girəvə düşüb. Çuğulların fitvası ilə 1930-cu ildə atası Rüstəm ağa, əmisi İsgəndər ağa güllələnib. Əmiləri Şəmi və Balabəy isə sürgün olunub. - Nəslimizin başıpapaqlılarının hamısını yığışdırdılar, Mən 1944-cü ildə güc-bəla ilə Sarvan Dövlət Bankında şagird kimi işə düzəldim. Bir il əvvəl babam Səməd ağanın fotoşəklini tapmışdım. Onu Aşa nənəm qorxudan həyətimizdə daşın altında basdırmışdı. Bir az solan şəkli bərpa elətdim, başıma bəla açdım. Qonşulardan kimsə NKVD-yə xəbər verir ki, ağa nəvəsi Daşdəmir babası Səməd ağanın şəklini saxlayır. Gecə saat ikidə qapımız çox kobudcasına döyüldü. Qapını açan kimi dörd nəfər içəri soxuldu. Podpolkovnik Parikyan, Oruc Məmmədov, milis Göyü Zamanov, Molla adlı birisi də Qızıl - Hacılıdan idi. Oruc içəri girən kimi: - Əyə, köpək oğlu, - dedi, - Səməd ağanın şəkli hardadı? - Niyə söyürsən, - dedim, - şəkli istəyirsən bu saat verərəm. Kamoddan şəkli tapıb verdim. Qəfildən soldat kəməri ilə sol gözümün üstünə vurdular. Səntərləyib kamoddan tutdum. Yıxılmadım, hansısa: “köpək oğlunda doğrudan da ağa gücü var” - dedi. Əməllibaşlı geyinməyə qoymadılar. Maşına basıb Tiflisə apardılar. İki gün sorğu-sual elədilər. Elə sənəd düzəltmişdilər ki, guya mən hökumət çevrilişi eləməyə hazırlaşıram. Bir gecə “rəisin qəbuluna” - dedilər. Üç nəfər oturmuşdu; yuxarı başda general Rapava /millətcə meqrel idi/, mayor Karanidze və Naçqebia da yanında. General Rapava diqqətlə mənə baxa-baxa astadan gürcücə dedi ki, bu ki, çox uşaqdır. Onda mənim on dörd yaşım yenicə tamam olmuşdu. Naçqebia məni azərbaycanca sorğu-suala tutdu: - Hansı kənddənsən, oğlan?- dedi. - Qasımlıdan. - Hansı nəsildən, hansı famildənsən? - Ağalıq nəslindənəm, - dedim. - Dəli Səməd ağanın qardaşı oğluyam. İsgəndər ağanın da əmizadəsi. - İşləyirsənmi? - Bəli, yeddinci sinfi bitirmişəm. Atam güllələnəndən sonra dolana bilmədik, işə girdim. - Komsomolçusanmı, kim səni komsomola götürüb? - Bəli, Cəlal Məmmədov komsomola qəbul edib. - Oğlan, görürəm çox dilli-dilavərsən, sənə bir sual verəcəm, düz cavab desən, canını qurtararsan... - And içirəm ki, Sizə düz cavab verəcəm. Onsuz da mənə olan olub. Cavan yaşında atam güllələnib, evimizi hökumət alıb məktəb eləyib. Anamı məcbur elədilər ki, ya sürgünə, ya da ayrı ərə getməlisən ki, ağalıq familini daşımayasan. Anamın getdiyi ikinci əri 1941-ci ildə öldü, dəyirmançı idi. Ondan da üç uşaq qaldı. Mən də yetim bacı-qardaşımı saxlamaq üçün dəyirmanda işlədim. İndi də... - Bəs sən bilmirsən ki, keçmiş çar zabitinin, ağanın fotoşəklini saxlamaq olmaz? Axı, sən komsomolçusan? . . - Bu şəkil mənim babamındır. Siz də generalsınız. İllər keçib quruluş dəyişsə, nəvəniz Sizin şəklinizi saxladığına görə onu soldat kəməri ilə başına vurub bihuş etsələr, bu, Sizə xoş gələrmi? Naçqebia susdu. Köksünü ötürüb mənim dediklərimi general Rapavaya tərcümə elədi. Üzünə xoş təbəssüm qonan Rapava: - Okro bici var - dedi, yəni qızıl kimi oğlandır. Bununla işiniz olmasın. Bir kapitan çağırdılar. Dedilər get, bir dəst paltar gətir. Paltarı mənə geyindirdilər. Məni gecəylə aparanda tuman-köynəklə aparmışdılar. Məni gətirənləri içəri çağırdılar, mənə isə dedilər ki, çöldə gözlə. Səhər saat altıdan səkkizə kimi gözlədim. Onların dördü də suyu süzülə-süzülə çıxanda biri dedi ki, mən sizə demədimmi ki, bu çox uşaqdı, bu qədər sənədi niyə hazırlamısınız? Geri qayıdanda mənə hədə-qorxu gəlib dedilər: - Bax ha, səni hara apardığımızı gərək heç kəs bilməsin, yoxsa yenə... Yazılı surətdə dilindən iltizam verməlisən. Namərdlərin planlarının baş tutmamasından ayağım yer almışdı. Bir tərəfdən də general Rapavanın “okro bici var” - deməyi məni ürəkləndirmişdi. Ona görə də cəsarətlə dedim: - Necə deməyim, vurub gözümün üstünü partlatmısınız, sabah mən işə çıxmalıyam. Hələ bir yoxsa yenə deyirsiniz... Səhər işə çıxanda bankın direktoru Həsröt İsmayılov məni yanına çağırdı. Özümu saxlaya bilməyib uşaq kövrəkliyi ilə ağladım. Əhvalatı danışdım. Həsrət məni raykom katibi Qoçladzenin yanına aparıb dedi: - NKVD gecə ilə bunu aparıb döyüb, gör nə kökə salıb. Qoçladze orqana zəng elədi. Bir az danışıb sarısını udmuş halda dedi ki, hədə- qorxu gəlirlər, deyirlər, siz qarışmayın. 1949-cu il yanvarın iyirmi birində məni yenə həbs elədilər. Bu dəfə nə evimizi axtardılar, nə də şəkil-zad istədilər. Günahım nə idi, bilmirdim. Mənim Givi Çaparidze adlı bir gürcü dostum vardı, atalığı Valiko Loladze rayon prokuroru idi. Kameradan Giviyə məktub yazıb xahiş elədim ki, atalığına desin, mənə kömək eləsin. Givi görüş alıb yanıma gəldi. Valiko deyib ki, qırx dördüncü ildə məni siyasi dustaq kimi aparanda ona görə buraxıblar ki, on səkkiz yaşım tamam deyilmiş. O vaxtdan səni həbs etmək üçün sənəd hazırlayıblarmış. İndi on səkkiz yaşın tamam olan kimi həbs ediblər. - Doğrudan da həbs olunan günü -yanvarın iyirmi birində on səkkiz yaşım tamam olmuşdu. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|