Dekabr, 1997-ci il.
AZƏRBAYCAN SƏRKƏRDƏLƏRİNİN
FACİƏSİ
(1918-1920-Cİ İLLƏR)
Azərbaycanda daşnak siyasəti tam gücü
ilə həyata keçirilir. Mənim zərrə qədər şübhəm
yoxdur ki, Serqo və Stalinin simasında AKP
MK biz türklərə etibar etmir və Azərbaycanın
taleyini erməni daşnaklarına tapşırır.
Azərbaycanı başdan-başa qarət edirlər, sağa və
sola güllələyirlər.
Nəriman NƏRİMANOV.
Yurddaşlar, bu qanlı yollarla
irəliləyərək biz azadlıq yolunda şəhid
olmuş yoldaşlarımızı bir an belə unutmadan
çalışmalıyıq. Hamı bilməlidir ki,
azadlığın gələcəyi gün uzaqda deyil.
Məmməd Əmin RƏSULZADƏ.
QIRMIZI TERROR
İyirminci il martın iyirmisində, Novruz bayramı axşamı daşnaklar Əsgəran
keçidini kəsdilər. Onlar bu yeganə keçidi kəsməklə Qarabağın dağlıq
hissəsini
Azərbaycandan ayırmaq istəyirdilər. Top və pulemyotlarla silahlanan qiyamçılara
İrəvandan gələn daşnak generalı Dro Kanayan komandanlıq edirdi.
Azərbaycan Cümhuriyyətinin Müdafiə Nazirliyi Qarabağı düşməndən xilas
etmək üçün fövqəladə tədbir hazırladı. Nazir Səməd bəy Mehmandarovun əmrilə
Əsgəran çəbhəsinə güclü qüvvə ayrıldı. Martın iyirmisində Azərbaycan ordusunun
əsas hissəsi - iyirmi minə qədər əsgər və zabiti bu cəbhəyə göndərildi. O cümlədən,
üçüncü Gəncə, beşinci Bakı, birinci Cavanşir, dördüncü Quba, səkkizinci Ağdam
polkları general Həbib bəy Səlimovun komandanlığı ilə Yuxarı Qarabağa yola
düşdü. Bu ölüm-dirim savaşı on iki gün davam etdi.
Aprelin ikisində Əsgəran
keçidi alındı. Azərbayçanın cəsur əsgər və zabitləri ana torpağın hər qarışı uğrunda
mərdliklə vuruşaraq Şuşa qalasına və Xankəndinə daxil oldular. Yenilməz
fədakarlıqla vuruşan əsgərlərimiz daşnak ordusunu darmadağın etdi. Erməni süvari
dəstəsinin başçısı Dəli Qazar öldürüldü. Əsgəranın böyür-başında gizlənən
ermənilər xəndəklərdən çıxıb qaçmağa başladılar. Qarabağ dağlarında yenidən
Azərbaycan bayrağı dalğalandı. Bu vaxt cəbhəyə gələn hərbi nazir Səməd bəy
Mehmandarov xain düşmən üzərində çalınan qələbəyə görə əsgərlərimizi təbrik
edərək demişdi: “Qəhrəman əsgərlər, mən şəxsən
Almaniya cəbhəsində bir çox
döyüşlərdə olmuşam. Fəqət, sizin qədər qəhrəman əsgərlərə az-az təsadüf etmişəm.
Siz mənim ümidlərimi qüvvətləndirdiniz. Siz canınızla gənc Azərbaycan
ordusunun namusunu mühafizə etdiniz”.
Əsgəranda qanlı döyüşlər gedəndə Maqsud Şeyxzadə yeniyetmə bir gənc idi.
On səkkiz yaşı yenicə tamam olmuşdu. Qəlbi Vətən eşqi ilə döyünən bu gəncin
ürəyi düşmənə, torpağımıza basqın edən ermənilərə nifrətlə dolu idi. Azərbaycan
ordusunun yenilməzliyi qarşısında dözə bilməyib geri çəkilən daşnak tör-
töküntülərinin məhv edilməsi gənc şair Maqsud Şeyxzadənin də hədsiz sevincinə
səbəb olmuşdu. Bu qələbədən ruhlanan şair iyirminci ilin martında “Qarabağ” və
“Əsgəran marşı” kimi sanballı şerlər yazmışdır. İkinci şer bu günümüzlə daha çox
səsləşir.
Vardı Əsgəranda minlərlə əsgər,
Aslan yavrusu tək sarsılmaz ərlər.
İrəli, irəli, ey islamlarım,
Yağı yuvasını dağıdanlarım.
Dəydi top gülləsi yad ordusuna,
İstərəm alaylar dağılıb sına,
İrəli, irəli, ey tərlanlarım,
Geniş üfüqlərə can atanlarım.
Görək mərd çıxacaq neçənci igid?
Laləzar salacaq neçənci şəhid?
İrəli, irəli, türk oğulları,
Sizsiniz qısaldan uzaq yolları.
Azərbaycan hərb tarixinin səhifələrinə yazılacaq belə parlaq qələbələrin
ömrü təəssüf ki, bundan sonra bircə ay davam etdi. Mikoyanın, Qazarovun,
Avetisovun, Amazaspın quyruq bulayıb qabaqlarına düşdüyü bolşevik-daşnak
ordusu bir ay sonra işğalçı kimi Bakıya soxuldu.
Həyatının son dəqiqələrinə kimi o məşum günü ürək ağrısı ilə xatırlayan
xalqımızın böyük oğlu Məmməd Əmin Rəsulzadə yazırdı: “Azərbaycan
Cümhuriyyəti hökuməti aprel ayının 27-də yuxusundan sərsəm bir halda qalxdı.
Bir tərəfdə Bakı limanında lövbər salan dəniz qüvvələrinin üsyan bayrağı açdığını,
digər tərəfdən Benaqazi (Binəqədi) Yanar dağı səmtdən Qızıl Ordunun atəş
saçaraq gəldiyini və geri qaçmaq istərkən yolun türkiyəli bir zabitin komandasında
olan “Yardım alayı” tərəfindən kəsildiyini gördü”.
Bununla
da dəhşətli, qorxunc bir dövr gəldi. Xüsusi bir amansızlıqla
Vətənimizə hücum edən bolşevik-daşnak ordu birləşmələri vətənpərvər
oğullarımızı qan içində boğdu. Ölkəmiz təqibə, böhtana məruz qaldı. Min cür
həngamələrlə, izahı olmayan həbslərin dalğası gücləndi. On minlərlə günahsız
adam güllələndi. Azərbaycan Milli Ordusunun min iki yüzdən çox əsgər və zabiti
Arazı keçərək o taylı qardaşlarımıza pənah apardı. Təqib olunan minlərlə ziyalımız
Türkiyə, Fransa və Almaniyaya mühacirətə getdi. Bolşevik-daşnak təqibinin
əzabkeşlərindən biri - zabit Ələsgər Əsgərov Kəngərlinski şahidlik verir ki,
“şəxsən özüm tərəfindən yoxlanılmış siyahıya görə, bolşeviklərin Azərbaycandakı
ağalığı dövründə ancaq rütbəlilərindən məhv edilənlər:
generallar - on iki,
polkovniklər - iyirmi yeddi, kapitan və ştabskapitanlar, poruçik və podporuçiklər -
qırx altı, praporşik və podpraporşik - yüz qırx səkkiz, qalanları - iki yüz altmış altı
(hamısı müsəlman)... 1920-ci ilin aprelindən 1921-ci ilin avqustunadək
Azərbaycanda qırmızı terrordan qırx səkkiz min adam öldürülmüşdü ki, bunun da
çox hissəsi ziyalıların payına düşürdü".
1920-ci il mayın 30-da “Kommunist” qəzeti bolşevik terrorunun alçaqlığına
bəraət qazandıraraq, həyasızcasına “Layiqli cəza” adlı bir məqalədə yazırdı: “Ali
inqilab tribunalı bu işə yalnız həqiqi proletar ədliyyə orqanları nümayəndələrinə
xas olan ehtiyatlıq və təmkinlə nəzər salmışdır. Azərbaycanın
azad əmək
adamlarının mənafeyini əsas tutan tribunal heç bir “qanuni intiqam” duyğularına
yol vermədən özünün soyuq və ölçüb-biçilmiş qərarını vermişdir”.
Bolşeviklər “təmkinlə”, “soyuq və ölçülüb-biçilmiş” haqsız qərarları ilə
Azərbaycan Milli Ordusunu say-seçmə, yüksək rütbəli zabitlərindən və general
oğullarından məhrum etdilər. Adı və şöhrəti yetmiş ildən çox bağlı qapı arxasında
qalan sərkərdələrimiz haqqında məlumatla bu gün tanış ola bilirik.
GENERALLAR
GENERAL-MAYOR HƏBİB BƏY SƏLİMOV - Baş Qərargah və
dəftərxana rəisi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərbi naziri, tam artilleriya
generalı Səməd bəy Mehmandarovun 26 fevral 1919-cu ildə, otuz nömrəli əmri ilə
general-mayor
rütbəsi ilə təltif olunub, 1920-ci ilin martında “Əsgəran müharibəsi”
adı ilə məşhur olan cəbhənin qəhrəmanı. 1919-cu ilin iyul ayında briqada generalı
Həbib bəy Səlimovun komandanlığı ilə Muğanda və Lənkəranda Azərbaycan milli
hökumətini tanımaq istəməyən malakan və rus-erməni silahlı qüvvələri
darmadağın edilmişdir. Düşməndən qənimət üçün götürdüyü bir təyyarəni, iyirmi
dörd topu və altmış pulemyotu Azərbaycan Ordusuna təhvil vermişdir. Muğan və
Lənkəranı ana yurdu Azərbaycana qaytaran Həbib bəy buraya qısa müddətə vali
təyin edilmişdir.
1918-ci ildə Qafqaz İslam Ordusunun sıralarında Azərbaycanda olmuş türk
podpolkovniki Rüştü bəy “Bakının böyük hərb yollarında” (“
Hərbi məcmuə”,
1934-cü il, №93) kitabında Həbib bəyi igid bir sərkərdə kimi xatırlayır: “Cəsur və
döyüş texnikasını gözəl bilən türk ordusunun yüksək
rütbəli zabitləri tərəfindən
layiqincə qiymətləndirilən polkovnik Həbib bəy rus ordusunda yetişmiş
azərbaycanlı zabitlərdəndir. Döyüşlərdə cəbhə iki yerə ayrılırdı: şimal və cənub
qruplarına. Cənub qrupunun komandiri polkovnik Həbib bəy Səlimov idi”.
Hərbi tədqiqatçı, polkovnik-leytenant Mehman Süleymanov 1998-ci ildə
Türkiyədə yaradıcılıq ezamiyyətində olarkən general eloğlumuz Həbib bəy