ŞӘMİsтan nәZİRLİ

  
General-topoqraf İbrahim ağa Vəkilovun ötən əsrin sonlarında tikdirdiyi 
şəxsi mülkü Uş.Çxeidze küçəsində əsl memarlıq abidəsi idi. İki göz istəyirdi 
tamaşa eləsin. Bu evi mən 1983-cü ildə generalın oğlu Faris bəyin çəkdiyi sxem 
vasitəsilə axtarıb tapmışdım. Bakıya qayıdanda Faris bəyə dedim ki, eviniz sağ 
salamatdı, getdim, ziyarət elədim. Onda Faris bəyin necə sevindiyinin bir Allah, bir 
də mən şahidi oldum. Doxsan dörd yaşlı tənha qoca durub qara şkafın enli 
siyirməsində saxladığı həmin evin fotoşəklini tapdı, denə-dönə öpüb uşaq kimi 
kövrəldi. 
İkimərtəbəli mülkdə iki gürcü, bir erməni ailəsi yaşayırdı. Soruşdum ki, 
bilirsiniz bu mülk kimin olub? Cavab verdilər ki, bir tatar (Azərbaycan - Ş.N.) 
generalının. 
Bu gəlişimdə də dözməyib evə yenə baş çəkmək istədim. Hansı 
gözəgörünməz qüvvəsə məni ora çəkirdi. Elə bilirdim orada, o mülkdə, 
qarşısındakı o cənnətəbənzər bağda Azərbaycanın bir parçası öz oğlunun 
həsrətindədir. Üstəlik də Faris bəy danışmışdı ki, qapımızdakı ağacların hamısını 
atam Qarayazıdan, Salahlıdan gətirmişdi. Atam o ağaclarla həmişə həmsöhbət 
olardı. Onları sığallaya-sığallaya, hər bir ağacın boyunu sevə-sevə böyüdərdi. Uzaq 
şəhərlərə topoqrafiya çəkilişlərinə gedəndə onlara da salam yazardı. Anama, bizə 
dönə-dönə tapşırardı ki, ağaclar amanatdı, onlara vaxtında su verin, korluq 
çəkməyə qoymayın. 
Veriyski körpüsünü keçib balaca dikdirə çıxanda gözlərimə inanmadım. 
Generalın mülkü yox idi, yer üzündən silinmişdi, sanki burda heç belə şey 
olmayıbmış. Yalnız sahibsiz bağın ağacları qalmışdı. Məni qınamayın, mənə elə 
gəldi, o ağaclar yetim uşaq kimi ağlaşırdılar. Yaxınlaşıb oxşadım onları. Əlimi 
gövdələrinə çəkdim. Generalın ruhuna rəhmət oxudum, yaxşı tanıdığım mərhum 
Faris bəyi yada saldım. Kövrəldim. “Eh, dünya, niyə belə vəfasızsan” - pıçıldadım. 
Başım üstündə göyə yüksələn ağacların yarpaqları xışıldadı. Küləkmi tərpətdi 
onları, yoxsa mənim gəlişimə sevinclə pıçıldaşırdılar? Deyə bilmərəm, bircə şeyi 
bilirəm ki, canıma od saldı o ağacların qürbətdə yetim qalmağı... 
Xeyli aralıdakı qonşulardan soruşdum ki, bu mülkü niyə uçurublar? Cavab 
verdilər ki, guya yanından keçən yolu genişləndirmək istəyiblər, yol-zad da 
çəkməyiblər. Evi uçurduqlarına da peşman olublar... 
Beləcə bizim tarixi abidəmiz, tariximiz keçmiş Tiflisdən silinir. Acınacaqlı 
haldır ki, bu da bizim səlahiyyətli vəzifə adamlarımızı narahat etmir. O vaxt, 1983-
cü ildə ev salamat olanda Bakıda rəsmi idarədə, bir rəsmi vəzifə sahibinə dedim ki, 
Tiflisdə generalın evi qalır. 
- Nə demək istəyirsən? - deyib boz-boz üzümə baxdı. 
- Yaxşı olar,  - dedim, Gürcüstan hökuməti ilə danışıb mülkə bir lövhə 
vurdurasınız. Axı, o evdə xalqımızın yeganə topoqraf-generalı İbrahim ağa 
Vəkilov yaşayıb. General İbrahim ağa Vəkilov tarixi şəxsiyyətdir... 
Məni axıra qədər dinləməyən rəhbər şəxs etinasızlıqla: 
- Fikirləşərik, - dedi, - indi vaxt yoxdur. 
  
Təəssüf ki, bizim  “ağıllı rəhbərimiz” fikirləşməyə vaxt tapana kimi “dəli 
vurub çayı keçdi”... 
 

---

*  *  * 
 
Həmin il Tiflisdə şahidi olduğum bir hadisəyə azərbaycanlı kimi hədsiz 
sevindim. İndi də unuda bilmirəm. Bir küçədən keçəndə kitab mağazası görüb içəri 
keçdim. Satıcı yaraşıqlı cavan bir oğlan idi. Eşitmişdim ki, gürcülərin rusca 
danışan adamdan acığı gəlir. Mən də rusca soruşdum ki, sizdə tarixi mövzuda 
yaxşı kitab varmı? Saxlancın varsa, ver, neçəyə desən alaram. Oğlan üzümə baxıb, 
təmiz azərbaycan dilində: 
- Var, - dedi, -  buyurun, alın, cavan yaşında Gəncədə vəfat etmiş şair 
Nikolaz Barataşvilinin həyatından sənədli povestdir. Alsanız peşman olmazsınız. 
- Azərbaycanlısanmı? - deyə sevinclə soruşdum. 
- Yox, - dedi, - gurcüyəm, - fəxrlə -Meydanda yaşayıram. Bizim Meydanda 
yaşayan bütün millətlər Azərbaycan dilində mənim kimi təmiz danışırlar, hələ sizin 
mahnıları da oxuya bilirəm, hər bazar gunu saat ikidə “Muğamat saatı”nı 
səbirsizliklə gözləyirəm. 
Dünən general İbrahim ağa Vəkilov mülkünun uçurulması qanımı 
qaraltmışdısa, bu gün dilimizə, musiqimizə olan hörmət məni göyün yeddinci 
qatına qaldırdı. Kitab mağazasından sinədolu sevinclə çıxdım. 
 
* *  * 
Üç gün sonra Leyla xanım Daniyal bəy qızı Kutaisidən qayıtdı. Mən onun 
görüşünə getdim. Söhbət zamanı   şahid oldum ki, İrena xanımdakı yüksək 
səviyyəli zadəgan zərifliyi ona xalası Leyladan keçmədir. 
- Leyla xanım, - dedim, - Sizi çoxusu ona göra gözlədim ki, Azərbaycan 
Milli Ordusunun    yaradılmasının şahidi olmusunuz. Buna yaşınız da imkan verir. 
Üstəlik də hərbçi qızı olmağınız... O vaxt Sizin on beş yaşınız olub, demək, nəyisə 
xatırlaya bilərsiniz? 
Hələlik sualımı bir yana qoyan musahibimlə aramızda ərkyana belə bir 
söhbət oldu: 
- Siz mənim yaşımı  hardan bilirsiniz? 
- Mənim dostum, Sizin qohumunuz Seyfulladan, - dedim. 
- Kişinin  qadının təvəlludu ilə maraqlanmağı keçmişdə qəbahət sayılardı. 
Mən də keçmişin adamıyam. Amma Sizə bağışlayıram. Ona görə ki, əvvəla, 
qonağımsınız,   ikinci də Siz cavansınız, mən isə qocayam - deyib ürək dolusu  
güldü. - Nə  isə, keçək əsas mətləbə. Bakıda biz az yaşadıq. Tezliklə atamın   
xidmət yeri Gəncəyə dəyişdirildi. Atam Gəncədə iki dəfə işlədi: bir on səkkizdə, 
bir də iyirminci ildə. 
On doqquzuncu ildə isə atamın Müdafiə naziri Mehmandarovla, müavinləri 
Əliağa Şıxlinski və şahzadə Əmir Kazım Mirzə Qacarla Azərbaycan ordusunun 
nümayişini qəbul etdikləri yadımdadır. 
Elə ki, XI ordu Bakıya gəldi, xalq möhkəm təşvişə düşdü. Çoxları İrana, 
Turkiyəyə qaçırdı. Onda atam, xalalarım Leyla, Tamara və mən Gəncədə 
yaşayırdıq. Qaçmağı atama da təklif elədilər. O, imtina edib dedi ki, anamı, ailəmi 
Balakəndə qoyub hara gedirəm. Getmədi. Atamın dayısı Livan Həlləcov 

---