ŞӘMİsтan nәZİRLİ

Tarix Mərkəzi Dövlət arxivinin 2894 nömrəli fondunda saxlanan əlyazmasıdır. 
Həmin sənədin tam mətni belədir: 
“Azərbaycan Respublikasının Gürcüstandakı Hərbi attaşesi teleqramla 
kədərli bir xəbər vermişdir. Yanvarın dördündə ağır geçən bir xəstəlikdən sonra 
ikinci süvari diviziyasının rəis müavini polkovnik Şirin bəy Kəsəmənli vəfat 
etmişdir. 
Vətənini dərin bir məhəbbətlə sevən Kəsəmənli yeni ordumuzun 
yaranmasında öz gücünü əsirgəmirdi. Təyin olunduğu vəzifədə, tapşırılan hər bir 
işin öhdəsindən bacarıqla gəlirdi. Hədsiz enerjiyə malik idi. Heç bir çətinlik 
qarşısında dayanmırdı. Bütün çətinlikləri fövqəladə bacarığı ilə dəf edib, işlərini 
uğurla başa çatdırırdı. 1918-ci ildə praporşiklər məktəbinin rəisi təyin edildi. Alayı 
qəbul edəndə o, xaosla və üstəlik də səpmə yatalaq xəstəliyi ilə qarşılaşdı. 
Bu xəstəlik alayda kütləvi qırğına səbəb oldu. Vəziyyətin acınacaqlı 
olmasına baxmayaraq, polkovnik Kəsəmənli aciz qalmadı, əksinə, tezliklə işə 
girişərək, dağılmış alayı yaxşı vəziyyətli hərbi hissə səviyyəsinə qaldırdı. 
Xaçmaz dəstəsinə təyin olunduqdan sonra da bacarıqlı komandir olduğunu 
göstərdi. O, dəstənin təşkilində, mövqelərin möhkəmləndirilməsində böyük zəhmət 
çəkdi. Bacarıqlı komandir dəstənin qarşısına qoyulan vəzifənin öhdəsindən 
məharətlə gələ bildi. 
Cəsarətlə demək olar ki, polkovnik Şirin bəy Kəsəmənli harda olurdusa, o 
yerdə onun müvəffəqiyyətinə əmin olmaq mümkün idi. Tərəddüdsüz arxayın 
olmaq gərəkdir ki, ona tapşırılan iş batmayacaq və sözsüz yerinə yetiriləcəkdir. 
Polkovnik Kəsəmənli bütün bəlalarda dəstə ilə birgə olduğundan ağır 
formada qızdırma xəstəliyinə tutulur. İkinci piyada diviziyasına rəis müavini təyin 
edildiyi vaxtda Tiflisə müalicəyə gedir və orada da vəfat edir. 
Polkovnik Şirin bəy Kəsəmənlinin şəxsində ordumuz ağır itkiyə məruz 
qaldı. Qoy onun adı bizim gənc ordumuzun alaylarında əbədi yaşasın və onun 
hərbi xidməti alayın hər bir əsgəri üçün nümunə olsun. 
Əmr edirəm ki, onun cənazəsinin gətirilməsi və dəfn xərci xəzinə hesabına 
ödənilsin. Onun ailəsinə isə müalicəyə xərc çəkildiyi üçün on min manat məvacib 
verilsin”. 
Otuz iki yaşlı istedadlı sərkərdə Şirin bəy Kəsəmənli doğma kəndi Qıraq 
Kəsəmən qəbiristanlığında 1919-cu ilin yanvarında şərəflə dəfn olunub. Bakıdan, 
Gəncədən gətirilən alaylar onun məzarı üstündən yaylım atəşi atıblar. 
Tovuz xanım Kəsəmənlinin dedikləri: - Onda mən yeniyetmə qız idim. 
İldə iki-üç dəfə Qazağa gələn Şirin bəy bizim dərslərimizlə maraqlanardı. Hər dəfə 
gələndə onlara pay gətirər, pulla yardım edərdi, kasıb uşaqlarını aparıb Qazaxdakı 
“Üsuli-cədid” məktəbinə oxumağa qoyardı. Anam Şükufə xanım soruşardı ki, ay 
Şirin bəy, səndə bu qədər pul hardandır? Cavab verərdi ki, axı mən zabitəm, dövlət 
zabitin zəhməti müqabilində ona pulu çox verir. 
Dəfnində bütün Gəncə, Qazax, Tiflis camaatı iştirak elədi. Yavəri Demyan 
adlı bir rus idi. Uşaq kimi ağlayırdı. Çox vəfalı adam idi. Sonralar da bizə gəlib-
gedərdi. 
Anam Şükufə xanım Şirin bəyin əmisi qızı idi. Sonralar onun qardaşı Həsən 
bəylə ailə qurdu. Bizim nəslə Qazaxda “Qəhraman ocağı” deyirlər. Ötən əsrin 

---

altmışıncı illərində taxıla güclü çəyirtkə düşübmüş. Kəndlilər ağlaşırmış ki, taxıl 
gözündən batdı, bu il aclıq olacaq. Ana babam Ağabəy hansı yollasa çəyirtkəni 
məhv edib, rəiyyəti aclıqdan xilas edir. Bu yaxşılığı unutmayan camaat imperatora 
ərzi-hal göndəriblər ki, Ağabəy bu xidmətinə görə mükafatlandırılsın. İmperator da 
babam Ağəbəyi gümüş medalla təltif edib, üstəlik də Kəsəmənski familiyasını 
daşımağa rəsmi icazə verib. Bundan sonra bizin nəslin famili rəsmi dairələrdə 
Kəsəmənli kimi yazılıb. 
Şirin bəyin qardaşı arvadı Tovuz xanım mənə bir ünvan da verdi. Dedi ki, 
Çaylı kəndində yaşayan ağsaqqal qohumu Murad Novruzov Şirin bəy haqqında 
daha çox məlumata malikdir. 
Axtarışlarımda ağsaqqallarımızın, ağbirçəklərimizin yaddaşına çox 
arxalanmışam. Ona görə də yaxşı yaddaşlı adam mənim təsəvvürümdə canlı arxiv 
kimidir. Bəzən elə olub ki, bir faktı, bir sənədi tapmaq ümidi ilə günlərlə, aylarla 
arxivlərə ayaq döyüb, on illərlə kif basmış sənədlərin tozunu udmuşam, bir şey 
əldə edə bilməyib, qocaların yaddaşına pənah aparmışam. Bu mənada Qazağın 
Salahlı, Kəsəmən, Ağköynək, Xanlıqlar, Şıxlı və başqa kəndləri mənim üçün 
xəzinə məkanı olub, Daş Salahlı kəndi ilə Çaylını cəmi-cümlətanı bir kilometrlik 
məsafə ayırır. İlin hər fəslində Daş Salahlıya yolum düşür. Hər dəfə də Çaylının 
yanından ötüb sinəsi bayatılarla, şerlə dolu Daş Salahlı qocalarının el qəhramanları 
haqqında söhbətlərini dinləməyə gedirəm Aşıq Bəhrama, Paşa Salahlıya, Əvəz 
Avdıoğluna, Əbdüləzim Həsənova qulaq asdıqca eldə-obada nə qədər açılmamış 
səhifələrin, maraqlı tarixi söhbətlərin şahidi oluram. 
Amma heç vaxt ağlıma gəlməyib ki, Çaylıda da müdrik bir qoca yaşayır, 
onun da el-oba uçün yararlı söhbətləri var. Ağac meyvəsi ilə tanındığı kimi Murad 
dayı da yaxşı yaddaşına, şirin söhbətinə görə kənddə sayılan, hörmət olunan 
ağsaqqallardandır. O, inqilabdan əvvəl olub-keçənlərin şahidi deyil. Yaşı buna 
imkan vermir. Cəmi-cümlətanı altmış üç yaşı var. Amma o illərin əhvalatlarını elə 
yaxşı təfsilatı ilə danışır ki, dinləyicisi sanki hadisələrin şahidi olur. Danışdığının, 
bildiyinin hamısı yetmiş il əvvəlin hadisələridir. Dilinin əzbəri keçmişin igid 
kişiləri - Qaçaq Kərəmdi, İsrafil ağa Kərbəlayevdi, Məmməd koxa 
Mahmudoğludu, Əliağa Şıxlinskidi, Söyünbəyli Söyün ağadı, bir də bəy və 
musavat polkovniki olduğuna görə yetmiş ildən çox adı, fəaliyyəti qapalı qalan 
Şirin bəy Kəsəmənlidi. 
Murad dayıdan elin igid, qeyrətli oğlu, qızı haqqında bir söz soruşsan, nə 
kitab vərəqləyəcək, nə də kağız-qələm axtaracaq. Allahın verdiyi istedadın gücü ilə 
hələ uşaqkən oxuduğu dastanları, eşitdiyi əhvalatları hafizəsinə yazıb, həkk edib. 
Tanrının kəramətinə şükürlər diləyirsən: nə yaxşı belə ağsaqqallarımız az da olsa 
qalıb. Nəslində bəylik var deyib onu da dolaşdırmayıblar. Sibirə, Qazaxıstan 
çöllərinə sürgün eləməyiblər. Elə bilməyin ki, otuz yeddinin acı tufanı Murad 
dayıdan yan keçib. Yox, atası Məcid kişi əsl-nəcabətində ağalıq olduğuna görə, nə 
az, nə də çox, on səkkiz il Sibir sürgünü çəkib. Sağ-salamat qayıdıb, doxsan dörd 
yaşında Çaylıda vəfat edib. 
- Atam həbs edildi, ailəmiz ağır vəziyyətə düşdü. Heç dörd il oxumamış ağır 
işin qulpundan yapışdım. Əlim işdə oldu, qulağım nənələrin, babaların sözündə, 

---