ŞӘMİsтan nәZİRLİ

Cavab: - 1920-ci ildən onunla ailə qurmuşam və onunla birlikdə o, həbs 
olunana, yəni 27 iyun 1937-ci ilə qədər yaşamışam. 
Sual: - Sizə əriniz Qambay Vəzirovun əksinqilabi fəaliyyəti barədə nə 
məlumdur? 
Cavab: - Qambay Vəzirovun əksinqilabi fəaliyyəti barədə mənə heç nə 
məlum deyil. 
Sual: - İş üzrə siz nə əlavə edə bilərsiniz? 
Cavab: - Heç nə əlavə edə bilmərəm. İfadələr mənim sözlərimlə  
yazılmışdır. Mən onun doğruluğunu öz imzamla təsdiq edirəm. 
1937-ci il noyabrın ikisində vətən xaininin arvadı kimi İzzət xanım 
Vəzirovanın istintaq işi SSRİ XDİK-in xüsusi müşavirəsinə göndərildi. SSRİ 
XDİK-i yanında Xüsusi Müşavirənin 1937-ci il 9 dekabr protokolundan çıxarış. 
Eşidildi: - 1903-cü il təvəllüdlü İzzət İsmayıl qızı müddəti 1937-ci il 
oktyabrın altısından hesablanılmaqla səkkiz il müddətinə İslah Əmək Düşərgəsinə 
göndərilsin. İş arxivə təhvil verilsin. 
Xüsusi Müşavirənin bu qərarından sonra İzzət xanım Vəzirovanı 
Qazaxıstanın Akmolinsk şəhərinə 8 il müddətinə sürgün etdilər. Oradan göndərdiyi 
məktublarda oğlu ilə maraqlanır və Vətəni üçün darıxdığını bildirirdi. 1938-ci il 
aprelin on dördündə İ.V.Stalinə yazdığı məktubda yeganə övladının günahsız 
olaraq həbs olunmasından danışır və acizanə surətdə onun buraxılmasını xahiş 
edirdi” (C.Qasımov, “Bir ailənin faciəsi” məqaləsi, “Sərhəd” qəzeti, 3 fevral 1998-
cı il). 
 
* * * 
 
Qambayın yeganə oğlu Yavuz Vəzirov sürgündə olanda Stalinə məktub 
yazır ki, atam “xalq düşməni” kimi güllələnib. Mən bir sovet gənci kimi atamın 
günahını yumağa hazıram. İcazə verin, Vətənimizin bu ağır günündə torpağımızın 
azadlığı uğrunda cəbhələrdə mən də vuruşum... 
Cəza batalyonunda döyüşən Yavuz Vəzirov iyirmi iki yaşında, 1942-ci 
ildə Stalinqrad yaxınlığında qəhrəmanlıqla həlak olmuşdur. 
1956-cı il iyulun iyirmi səkkizində SSRİ Ali Məhkəməsinin hərbi 
Kollegiyasının qərarı ilə ölümündən sonra 77-ci Azərbaycan diviziyasının 
komandiri general-mayor Qambay Məmməd oğlu Vəzirova bəraət verilmişdir. 
Bir müdrik şərq məsəlində deyilir ki, uşaqlıqda eşidilən söz, oxunan elm 
daşa yazılmış yazı kimidir. İllərin tufanı, qasırğası belə onu poza bilmir. 37-nin 
qara tufanları başlayanda Fəxrəddin Vəzirovun 12 yaşı vardı, Əmiləri Qambay və 
Heydər Vəzirovun haqsızlığın qurbanı olmaları onun uşaq qəlbinə ağır zərbə 
vurdu. Yaddaşında uşaqlıq illərinin ağrılı-acılı xatirələri yaşayır: 
Qambay Vəzirov atamın əmisi oğlu idi. Böyük qardaşı Sədrəddin maliyyə 
işçisi idi. Elmi dərəcəsi də vardı. Kiçik qardaşı Hüseyn də hərbçi idi, Rütbəsi 
polkovnik olub. Sədrəddin əmimi də xalq düşməninin qardaşı kimi 37-də 
güllələdilər. Huseyn əmim respublikadan qaçıb, deyilənə görə Gürcüstana gedib, 
Veziraşvili familiyası ilə yaşayıb. Bu günə kimi də ondan bir xəbər bilmirik... 

---

Bütün bunlardan sonra bizim ailəni, nəsli yenə də təqib edirdilər. Dayım 
Həqqi və Kamal Kəngərlinskiləri, babamı sürgün etdilər. Qambay əmim tutulanda 
biz yaylaqda idik. Qayıdanda evimizi dağılıb, talan olmuş gördük. Nəyimiz vardı 
çölə töküb, kitabları, əlyazmaları, evdə qiymətli nə varsa hamısını aparmışdılar. 
Bizə olmazın əzab verdilər. Bir hadisəni xatırlayanda indi də xəcalət çəkirəm. 
Altıncı sinifdə oxuyurdum. Səhər dərsə gələndə gördüm uşaqların hamısını 
məktəbin qabağına yığıblar. Direktor məni çağırıb dedi ki, gəl, sən çıxış et, de ki, 
əmilərim və dayılarım “xalq düşməni” olduqlarına görə biz onları istəmirik. Bütün 
ailəmiz adından bildirirəm ki, onlar “xalq düşməni” kimi haqlı olaraq güllələniblər. 
Yoxsa səni məktəbə buraxmayacağıq. Oxumaq üçün burnumun ucu göynəyirdi. 
Məcbur olub direktor deyənləri dedim... 
Cəmisi 17 il ordu sıralarında xidmət edən Qambay Vəzirov sıravi əsgərdən 
general-mayor rütbəsinə qədər yüksəlib. İnsafla demək lazımdır ki, bu da az-az 
hərbçiyə qismət olub. Xüsusilə milliyyətcə rus olmayan zabitin otuz üç yaşında 
diviziya komandiri və general-mayor rütbəsi alması Sovet hərb tarixində nadir 
hadisədir. Adətən başqa millətin oğluna Sovet Ordusunda ali general rütbəsini 
istefaya çıxanda, qocalıb əldən düşəndə verirdilər. O da nadir hallarda... 
1932-ci ilin baharında SSRİ Xalq Müdafiə Komissarı K.Y.Voroşilovun şəxsi 
teleqramı ilə Moskvaya çağırılan Qambay Vəzirovun Belorusiyadakı hərbi 
fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilir. O, Xalq Müdafiə Komissarının 886 nömrəli 
əmri ilə Azərbaycan dağ-atıcı diviziyasına komandir təyin olunur. 
Qambay hərb sənətinin çətin yollarını çox böyük müvəffəqiyyətlə keçmişdir. 
Hələ 1922-ci ildə 23 yaşlı Qambay Əlahiddə Qafqaz Ordusu Hərbi İnqilab 
Şurasının əmri ilə əlaçı siyasi rəhbər kimi batareya komandiri, Frunze adına Hərbi 
Akademiyaya oxumağa göndərildi. Qambay Vəzirov hərbi akademiyada təhsil alan 
ilk azərbaycanlı idi. Üç illik hərbi təhsildən sonra o, 1925-ci ilin avqust ayından 
Birləşmiş Azərbaycan Hərbi-siyasi məktəbinin rəisi təyin olundu. Onun bir illik 
fəaliyyəti haqqında attestasiyasında Qırmızı Bayraqlı Qafqaz ordusu Ali Hərbi 
Təhsil Müəssisələrinin baş müfəttişi Artomonov yazırdı: 
“Məktəb rəisi işlədiyi bir il ərzində yalnız müsbət keyfiyyətli işinin şahidi 
olduq. Böyük iradəyə, təşəbbüskarlığa malikdir. Özünə hörmət edən, qətiyyətli, 
işgüzar və yaxşı metodist müəllimdir. Kursantların, müəllimlərin və komandir 
heyətinin hörmətini qazanıb. İctimai işlərdə, xüsusilə hərbi-elmi cəmiyyətdə fəal 
iştirak edir. Ali təhsili var. Böyük inzibati-təcrübi stacı olmasa da, öz qabiliyyəti və 
əməksevərliyi sayəsində məktəbin rəisi vəzifəsinin öhdəsindən tam gələ bilir 
(Sovet Ordusunun Mərkəzi Dövlət Arxivi, Q.M.Vəzirovun 157-871 nömrəli 
şəxsi işi. 1-ci vərəq). 
Milli hərbi kadrların hazırlanması üçün gərgin fəaliyyət göstərən Qambay 
Vəzirov məktəbin ikinci buraxılışında “Yüz on yeddi” adlı məqaləsində iftixarla 
yazırdı ki, fəhlə-kəndli balalarından hazırlanan müdavimlərimiz ordunun ən yaxşı 
ənənələrini davam etdirəcəklər. Biz inanırıq ki, yüz on yeddi müdavimin şəxsində 
hərbi hissələrimiz hərtərəfli biliyə və komandirlik qabiliyyətinə malik vzvod 
komandirləri ilə təmin olunacaqlar. 
1927-ci ilin oktyabrında ölkədə hərbi islahatın həyata keçirilməsi ilə 
əlaqədar Zaqafqaziya milli hərbi ali təhsil məktəbləri birləşdirilib Tiflisə köçürülür. 

---