ŞӘMİsтan nәZİRLİ



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə27/157
tarix13.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#9969
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   157

Yerli əhali ilə kobudcasına rəftar edən Qriboyedova xalq nifrət edirdi. 
Bunun da əsas səbəbi Türkmənçay Müqaviləsinin müstəmləkəçi layihəsinin onun 
tərəfindən hazırlanması idi. Məhz onun səyi ilə Ərdəbilin şeyx Səfiəddin 
məscidində saxlanılan nadir əlyazmaları Peterburqa daşınmışdı. Yerli əhalinin 
Qriboyedova ən kəskin nifrəti bir də ermənilərə göstərdiyi himayədarlığa görə idi. 
Qriboyedov isə 1828-ci ilin avqustunda gündəliyində iftixarla yazırdı:”bədbəxt 
həmvətənlərimin /ermənilərin - Ş.N./ yolunda başımı qoymağa hazıram”. 
Səfir Aleksandr Qriboyedovun İrandakı rəftarı barədə görkəmli İran tarixçisi 
Nasir Nəcimi “Abbas Mirzə” /yaxud “Qacar sülaləsinin qəhrəman vətənpərvər 
oğlu və onun başçılıq etdiyi İran-Rusiya müharibələri”/ kitabında faktiki sənədlər 
əsasında daha dəqiq məlumat verir. O yazır ki, Qriboyedov təkəbbürlü, özünü 
bəyənən adam olduğuna görə sarayda şahın yanına qəbul olunan zaman saray adət-
ənənələrinə, saray qaydalarına riayət etməmiş, Rusiya kimi böyük bir dövlətin 
nümayəndələrinin şəninə uyğun olmayan kobud bir şəkildə şahla danışmışdır. 
Fətəli şah Rusiya səfirinin rəftarına məhəl qoymadan, danışıq tonunu və 
əhval-ruhiyyəsini heç dəyişmədən Qriboyedovu axıra qədər dinləmişdir. Lakin rus 
səfiri öz kobud rəftarını dəyişməyib əhaliyə təzyiq etməyə başlamışdır. O, bir çox 
erməniləri Qafqaza köçürmək üçün hamıdan artıq israr edirdi. Təsadüfən Rusiya 
səfiri erməniləri Zaqafqaziyaya köçürmək üçün fəaliyyət göstərdiyi zaman başqa 
bir hadisə də baş vermişdir. Bu isə əhalinin şübhələnməsinə və böyük acınacaqlı 
bir faciənin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. 
Ona görə də İslam adət-ənənəsinə xor baxan Qriboyedovun və iki nəfərin 
meyitini Tehran camaatı küçələrdə üç gün sürüdü. Yalnız Fətəli şah “istirahətdən” 
qayıdıb gələndən sonra meyitləri erməni kilsəsinin həyətinə atdılar. 
Fətəli şah İran dövlətini ağır vəziyyətə saldığını yaxşı dərk edirdi. Vəziri-
muxtar Qriboyedovun ölümü ölkəni yenidən Rusiya ilə müharibə təhlükəsinə sala 
bilərdi. 1828-ci ilin mayında başlanan Rusiya-Türkiyə müharibəsi İranın 
beynəlxalq aləmdə mövqeyini onsuz da mürəkkəbləşdirmişdi. Bir tərəfdən də 
Türkiyə çalışırdı ki, İranı Rusiyaya qarşı müharibəyə cəlb etsin. Digər tərəfdən 
Türkmənçay müqaviləsinin şərtlərinə əsasən, İran verəcəyi müharibə xərcini - altı 
yüz min tümənlik təzminatı ödəməyi yubadırdı. 
Şahın məsləhətə, məşvərətə çağırdığı səray əyanları yalnız bir qərara 
gəldilər: Qriboyedovun qan bahası üçün rus imperatoruna qiymətli bəxşeyiş 
vermək və üzr istəmək. Əslində bu, şah taxttacının ən nüfuzlu vəliəhdi şahzadə 
Abbas Mirzənin təklifi idi. Təkcə saray əyanları yox, şah özü belə bütün 
məsələlərdə onunla hesablaşırdı. Ata Fətəli şaha elə gəlirdi ki, oğul şahzadə Abbas 
Mirzə dərin ağlı, uzaqgörənliyi ilə verdiyi məsləhətlərdə heç vaxt səhv etmir. Ona 
görə də cəsur Nadir şah Əfşarın yadigarı olan “Şah Nizam” almazını rus 
imperatoruna hədiyyə göndərmək qərarına  gəldilər. Dünanın ən böyük və nadir 
incisi olan bu almaz 1591-ci ildə Hindistanda tapılmışdı. Almaz bir müddət Bürhan 
Nizam şah II sarayında saxlanılmış və 1595-ci ildə böyük monqol şahlarının əlinə 
keçmişdir. Nadir şah 1739-cu ildə Hindistanı işğal edəndə onu İrana gətirmişdi. 
Fətəli şah Qacar 1824-cü ildə öz adını bu qiymətli almaza həkk etdirmişdi.
20
 
                                                 
20
 Hаzırdа Моskvаnın Аlmаz fоndundа sахlаnılır - müəl. 


Bu, məsələnin bir tərəfi idi. Ortaya çıxan müşkül bir sual qalırdı ki, onun 
həlli daha çətin idi. Peterburqa “üzrxahlıq” üçün hədiyyəni kiminlə göndərməli? 
Fətəli şah əvvəlcə Abbas Mirzəni məsləhət bildi. Lakin saray əyanlarının 
əksəriyyəti onun getməsinə razı olmadılar. Əsaslı dəlillər gətirib şahı bu fikirdən 
daşındırdılar. Əvvəla, ona görə ki, Qafqazda yaşayan ermənilər Abbas Mirzənin 
əlindən yanıqlı idilər. O, İrəvan yaxınlığında, Lori və Dilican nahiyyələrində 
yaşayan ermənilərə divan tutmuşdu. Onların dəstələrini darmadağın etmişdi. 
İkincisi də, səfarətxanaya basqın zamanı öldürülmüş ştabs-kapitan Məlik 
Şahnazarovun qohumları Tiflisdə yaşayırdılar. Onlar terrorçuluqda ad 
çıxarmışdılar. Taxt-tacın varisi Abbas Mirzə kimi sərkərdəni itirmək İranı başsız 
qoymağa bərabər idi. İranın böyük siyasi xadimi, Abbas Mirzənin saray müəllimi 
Mirzə Əbdülqasım Fərahani-Qaimməqam iftixarla deyəndə ki, avropalılar Qacar 
vəliəhdi Abbas Mirzəni ləyaqətli, cəsarətli, vətənpərvər, zülmün düşməni olan pak 
ürəkli bir sərkərdə kimi tanıyırlar, onda atası Fətəli şahın fərəhi yerə-göyə 
sığışmırdı. 
Yeri gəlmişkən, bir məsələni də burada demək vacibdir. 
A.S.Qriboyedovun səfarətxanadakı fəaliyyəti dövründə ətrafına yığdığı 
işçilərin əksəriyyəti ermənilər olmuşdur. Çoxluq təşkil edən bu ermənilər 
müsəlman adı ilə işləyirdilər. Məsələn, Dadaş bəy - əslində Basili Dadaşyan, Mirzə 
Salman - əslində Soqomon Melikyants, Mirzə Nəriman - əslində Məlik 
Şahnazaryan, İbrahim bəy əslində Ambarsum, Rüstəm bəy isə əslində Rostom 
Becanyan idi. İshaq Sərkisovu, Xaçatur Şahnazarovu, Abram Dadaşyanı, 
Şermazyanı, Arutyun Qazaratovu, Ambarsumu və başqalarını Qriboyedov yüksək, 
məsul vəzifələrə təyin etdirmişdi. Heç şübhəsiz ki, ermənilər müsəlman adı 
daşımaqla, nə bizə, nə də farslara məhəbbət bəsləyirdilər. Onlar sadəcə olaraq, öz 
çirkin təxribatçılıq əməllərini müsəlman adı altında Təbrizdə və Tehranda daha 
asan həyata keçirirdilər. Cildə girmək, kərtənkələ kimi mühitə uyğun rəngə 
düşmək onlar üçün əlverişli idi. 
Bir möcüzədən sağ qalan səfarətxananın birinci katibi İvan Sergeyeviç 
Maltsev /1807-1880/ sonralar Rusiyaya qayıdanda hadisələrin yeganə şahidi kimi 
xatirələrini qələmə almışdı. O yazırdı ki, Məlik Şahnazaryan Mirzə Yaquba 
/Yakov Markaryana - Ş.N./ satılmışdı. Mirzə Yaqubdan bəzi ziynət şeyləri alan 
Şahnazaryan ona söz veribmiş ki, Vəziri-muxtarın vasitəsilə sənin İrəvana 
qaytmağına kömək edəcəm. Yanvarın otuzunda, gecə saat ikidə Mirzə Yaqubun 
səfarətxanaya gəlməsinə də Şahnazaryan kömək etmişdi. Üstəlik də on üçüncü 
maddəni xatırlatmağı və hansı incə mətləblərə toxunmağı, necə yalvarmağı məhz o 
başa salmışdı. 
         Qəribədir ki, rus tədqiqatçılarının bəziləri, dolayısı ilə olsa da, Qriboyedovun 
faciəli ölümündə ermənilərin günahkar olduğunu yazırlar. Xüsusilə Q.A. adlı 
müəllifin /indiyədək familiyası məlum deyil/ bu hadisədən çox sonralar - 1901-ci 
ildə ermənicə “Mşak” qəzetində dərc etdirdiyi “Ambarsumun hekayəti” yazısı 
Qriboyedovun ünvanına böhtandan başqa bir şey deyildi. Ambarsum nəql edir ki, 
guya gecələr Qriboyedovun yanına həqiqətən çarşablı bir qadın gələrmiş. O, səfirlə 
                                                                                                                                                             
 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   157




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə