Sən həmişə mənimləsən
Yüklə 213,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
Daxili dialoqla Həsənzadənin qəlbində, düşüncəsində yaranan dəyişikliyi önə çəkməklə Nargilə ilə mənəvi ünsiyyət bağladığından onsuz həyatını bir an belə təsəvvür edə bilmədiyi süjet boyu izlənilərək qabarıq nəzərə çarpır. Nargiləsiz keçən hər saniyə Həsənzadənin halına təsir edir və son məqamda Nargilə ilə birləşməyə can atırsa, bu mümkün olmur: qızın taleyi Həsənzadəni bərk narahat edir. Həsənzadə bunun üçün öz rolunu məmnuniyyətlə Rəşid adlı oğlanın ifasına verir. Lakin Xurşud xanımın xəyali ruhu Həsənzadəni düşünməyə vadar edir. Bu halda Həsənzadə “daxili düşüncələrin səssizliyində tənha qalmır” [21, səh.112], Xurşud xanımın xəyali ruhu ilə dialoqa daxil olur. Xurşud xanım: Sən gedirsən, bəs o yazıq qızın halı necə olacaq? Məgər bu sənin tərəfindən xudpəsəndlik deyil? Həsənzadə: Yox, mənim getməyim ədalətin hökmüdür (qısa pauza) dünyada ata-ana nəvazişi görməyən o gənc qız mənə göydən düşmüş bir məxluq, bir Allah kimi baxır. (zarafatyana). İndi əgər bu «allah» öz qüdrətindən sui-istifadə eləyib onun səadətini oğurlasa bəs insafı harda qaldı? Xurşud xanım: Axı o öz xoşbəxtliyini səndə görür... Həsənzadə: Doğrudur... Lakin bu duyğunun ömrü o qədər qısadır ki. (Pauza) Yox. Sonrakı peşmançılıqdan indiki əzab min dəfə yaxşıdır! (qısa pauza) Bir vətəndaş olaraq mənim üçün əsas məsələ onun həyatı, insanları düzgün dərk etməsidir! [ 8,səh.355]. Burada ruhun (Xurşud xanımın xəyali ruhu) bədii təsdiqi duyumunda Həsənzadə obrazının daxili məzmununa qatılmaqla əsərdə xüsusi bədii çəkiyə malik olur. Obrazın kiminləsə bölüşdürə bilmədiyi həyati duyumlar Xurşud xanımın bədii xəyali ruhu ilə xoş təmasında yeni məna qazanır və hər dəfə təkrar olunan Həsənzadə yaddaşının kədərli məqamlarını işıqlandıran xəyali- psixoloji səhnə Həsənzadə obrazının qavranılmasına bədii zəmin yaradır. Bu baxımdan Xurşud xanım Həsənzadənin mənəvi dünyasında «boy çiçəyi» kimi xatırlanır. Əslində «boy çiçəyi» əsərdə təsadüfi bir ad və ya təsadüfi bir detal kimi yox, əsərin ümumi bədii strukturuna, toxumasına daxil olan və ya müəllif ideyasına xidmət edən fikrin hissin, düşüncənin, davranışların, münasibətlərin estetik ifadəçisi kimi mənalanır. Bu baxımdan İ.Əfəndiyev «Boy çiçəyi»ndən rəmzi məna kimi istifadə edir. Həmin boy çiçəyi Həsənzadənin evində, kitablarının arasında saxlanılması ilə onun nəcib mənəvi dünyası arasında təbii məntiqi əlaqə yaradır. «Boy çiçəyi» insanların taleyində xoş niyyətli ətri ilə yaşayır, birbaşa yaxşı insanların rəmzinə çevrilir. Həsənzadənin yaddaşında Xurşud xanım, Nargilənin körpə qəlbində atası və həmçinin onun ömür payında Həsənzadə «boy çiçəyi» kimi daxilən yaşanılır. Həsənzadə Nargilənin inamı müqabilində onu yaxşı adamların əhatəsində qoyub gedir. Rəşid adlı oğlan həmin kollektivin fəal üzvü kimi tanınır. O, Nargiləni çılğın məhəbbətlə sevir. Lakin Nargilə bu məhəbbəti «soyuq» cavabla qarşılayır. Rəşidin hər dəfə oxuduğu «Qaragilə» mahnısı Nargilənin varlığında qeyri-ixtiyari daxili titrəyiş, təlatüm oyadır. Nargilə Rəşidin səsindəki məhrəmliyi, şirinliyi, həssaslığı hiss elədikcə, bu səsin sehrindən özünü xilas etmək istəyir. Bununla, Nargilə özünün Həsənzadəyə olan sevgisini qorumaq, hifz etmək fikri ilə yaşayır. Lakin bu mümkün olmür. Müəllif remarkasından alınmış aşağıdakı bədii səhnə fikrimizi təsdiqləyir: «...bərkdən hönkürərək divana yıxılır. Həsənzadə özünü itirmiş halda ona su verir. Qız suyu alıb ürək yanğısı ilə içir. Sonra dikəlib eyni həyəcanla bayıra qulaq asır və nəğmənin susması ilə yavaş-yavaş sakit olur... İşıq gah dayanıb həyəcanla baxan Həsənzadənin, gah da sürətlə səhnəni dolanıb evinə tələsən Nargilənin üzərinə düşür və bütün bu müddətdə Rəşidin oxuduğu mahnı yenidən eşidilir. Adama elə gəlir ki, bu mahnı qızı hər yerdə addım-addım təqib edir...Biz Həsənzadənin eyni həyəcanlı vəziyyətdə dayanıb pəncərədən baxan görürük. Bu zaman dalbadal şimşək çaxır, göy guruldayır» [8,334]. Dramaturq burada obrazların fiziki hərəkət və davranışların daxili mahiyyətinə diqqət yetirir, burada əksini tapan fiziki hərəkətlər daxili-psixoloji əsası ilə təhlilə çəkilir. Bu halda remarkada bədii təsvirini tapan qəhrəmanların böhranlı vəziyyəti, daxili-psixoloji gərginliyi ilə təbiət hadisələri arasında vəziyyəti tamamlayan eyni, oxşar hadisələrin, situasiyaların təbii-psixoloji bənzətməsi yaradılır, hadisə, vəziyyət burada şərti olaraq eyni kəskinlik və ya gərginliklə müşayiət olunur. «Göy guruldaması, şimşək çaxması», eyni ilə Nargilənin, Həsənzadənin daxili vəziyyəti ilə həmahəngdir. Burada əksini tapan incə psixoloji məqamlar bədii sənətin imkanları ilə əyaniləşərək yüksək estetik təəssürat oyadır və insanı ülvi hisslərlə yaşamağa çağırır. Bu çağırış müəllif idealının həyatiliyi, ülviliyi ilə həyat və insanlıq barədə təsəvvürlərə yeni bədii çalarlar əlavə edir. Həsənzadənin, Nargilənin fərdi yaşantıları müəllifin daxili bədii yaşantılarının süzgəcində ələnir, ətə-qana dolur və ən nəhayət, qəhrəmanların bədii taleyi obrazların daxili-psixoloji hərəkətinin təbiiliyi ilə tənzimlənir. Bədii vəziyyət və hadisələrin real məntiqindən obrazlar özünəxas düşüncə və ya davranış tərzi nümayiş etdirir.
Bu düşüncə və ya davranış tərzi isə ağlın və ürəyin səsi, nəfəsi ilə yoğrulur və insani hisslərin gözəlliyinin, ülviliyinin bədii əksi, gerçəkliyin qavrayışında estetik emosional təsiri və əqli- intellektual dərki kimi şərtlənir. Dərk olunan gözəllik bədii-fəlsəfi, əqli qavrayışımızda yüksək insani duyğuların və əməllərin harmoniyasından yaranan ümumiləşmiş obrazı olmaqla insan idealı və ülvi məqsədinə çevrilir. Ülvi məqsədin bizə verdiyi daxili yaşantı fərddə özünə və ətraf aləmə mənəvi qayğının harayı və təmkini ilə reallaşır. Bu baxımdan Nargilənin və ya Həsənzadənin mənəvi dünyası, daxili yaşantısı bədii məsələnin həllində və ya yazıçı qavrayışında təhlil və dərki, bədii faktın oxucu duyumunda yaşanılması müəllif şəxsiyyətinin həyat həqiqətinə nə dərəcədə sadiq qalması ilə şərtlənir. Dramaturq pyesdə Nargilə obrazının bədii taleyində Həsənzadə obrazının üzərinə çox ağır, məsuiliyyətli bir yük verir. Həsənzadə Nargilənin həyəcan və iztirablarının daxili mahiyyətinə vardıqca, ondakı istək, arzuların, hiss, düşüncələrin, davranışların nədən və ya necə qaynaqlandığı barədə düşünməyə məcbur olur, qızla fikirlərini bölüşərkən daha çox təmkinli olmağa çalışır, “öz şəxsi, subyektiv hisslərindən çox-çox yüksəkdə duran ideal və fədakar bir insan olduğunu sübut edir” [11, səh.93]. Buna baxmayaraq, Nargilənin daxili fəryadı Həsənzadənin vəziyyət və halına gərginlik gətirir. Həsənzadə qızın keçirdiyi psixoloji məqamı aydınlığı ilə varlığında hiss etdikcə onun narahatlığı artır və bu narahatlıq isə nəcib insani hisslərin doğmalığı, səmimiliyindən irəli gəlir. Nargilə həsrətilə yaşadığı insanın – Həsənzadənin onun evinə gəlməsini böyük xoşbəxtlik hesab edirsə: Nargilə: Gözümə inana bilmirəm. Siz də mənim otağıma gələrmişsiniz (özünü Həsənzadənin üstünə ataraq, hər iki əli ilə ondan yapışıb üzünü sinəsinə yapışdırır). Ay Allah...mən nə qədər xoşbəxtəm!...Mənim əzizim, həyatım...(sevincdən gah gülür...gah gözləri yaşarır) . Bu gün mənim nə xoşbəxt günümdür! [8,səh.355]. Həsənzadənin tamamilə çıxıb getməsi Nargilədə gərgin daxili vəziyyət yaradır. O sevgisi ilə yaşadığı əzizindən ayrılmağı özü üçün gözlənilməz an hesab edir. Nargilə bu günü belə gözləmirdi. Verilən adi məlumat Nargiləni güclü ruhi həyəcan vəziyyətinə alaraq sıxır. Onun həyatından Həsənzadənin çıxıb getməsi faktı öz- özlüyündə Nargilə qavrayışında uçuruma yuvarlanan son ümid çırağının sönməsi ilə müşayiət olunur. Bu halda “obrazın nitqi, onun daxili aləmi, keçirdiyi hisslərlə həmahəng olaraq dəyişir, lirik boyalar, rənglər kəsb edir” [13, səh.346]: «Göz yaşları daha da şiddətli tökülür. Nargilə: ... Madam ki, siz belə edirsiniz, demək belə lazımdır. Qoy mənim göz yaşlarım sizin səfərinizi kədərli etməsin. Siz onsuz da bu dünyada az dərd çəkməmisiniz. (göz yaşları içərisində gülümsəyir) .Mən Səməndər quşu kimi sizin odunuza yanmaq istəyirdim. Siz bunu istəmədiniz. Çünki siz həddindən artıq yaxşı adam idiniz...Əgər bu dünyada insaf, ədalət varsa, qoy sizin bircə oğlunuz yer üzünün ən xoşbəxt adamı olsun. Sizin qəlbiniz bir də qəm görməsin. Siz həmişə...gecə də , gündüz də mənm yanımda olacaqsınız. (Şiddətli göz yaşları içərisində gülümsəyir) Axı mən sizsiz necə yaşaya bilərəm?» [8,səh.357-358]. Daxili və zahiri hərəkətin üzvi əlaqəsindən yaranan son dramatik səhnə obrazların gərgin daxili dramatizmi ilə səciyyələnir. Dramaturq təbii insani hisslərin inikasında bədii sənətin digər formalarından biri olan zahiri monoloqdan estetik vasitə kimi istifadə edir. Nargilənin monoloqu özünü ifadə üçün real imkan yaradır. Bu real imkanın verdiyi vaxt, zaman ölçüsü isə daim hərəkətdədir. Nargilə çalışır ki, vaxtı, zamanı, imkanı öz əlində rahat saxlasın, öz arzusunun, istəyinin məqsədinə çevirsin. Fəqət bütün bunlar Nargilə istəyindən kənar və uzaqdır. Vaxt, zaman, istək, arzu, imkan Nargilə taleyinin ümumi ab-havası ilə hesablaşmır. Nargilə daxilən, ruhən Həsənzadənin ömür yolunda «Səməndər quşu» kimi yanmaq istəyir. Fəqət Həsənzadə Nargilənin bu arzusunun həyata keçməsi üçün özünü layiq «kovaler» hesab etmir. Nargilənin daxili «mən»i özünə mənəvi qayğı, məhəbbət ehtiyacı ilə yaşayır. Bu məhəbbət keçəri deyil, bəşəri və əbədidir. Bu məhəbbət Nargilənin varlığına sirayət edir, onu rahat buraxmır. Qəlbində ilıq insani nəfəsin məhəbbəti, eşqi ilə yaşayır və yanır. Eşqi ilə yandığı insan artıq yol üstdədir, bir daha onu görməyəcək. Bununla belə Nargilə özünə aldadıcı şirin təsəlli tapır. «Siz həmişə...gecə də , gündüz də mənm yanımda olacaqsınız» kimi gərgin pauza ilə nəticələnən lirik, emosional və yüksək ekspressivliyə malik söz və ifadələrlə özünü sakit etmək istəyir. Lakin bacara bilmir. “Bəzən müəyyən bir fikri söyləmək əvəzinə susmaq, ... sükutla keçinmək, demək istədiklərini işarə və eyhamla başa salmaq ... danışmaqdan ... dəfələrlə təsirli olur: sükut işarələri kimi çıxış edən nöqtələr ... sanki bir siqnala çevrilir” [20, səh.55]. Nargilə daxilən yaşadığı hiss, həyəcanların hədsiz girdabından ayrıla bilməyərək ürəyinin yanğısını təbii olaraq «şiddətli göz yaşları»na verir. Buradakı göz yaşları Nargilə məhəbbətinin, nəfəsinin şirinliyini, doğmalığını, məhrəmliyini, eyni dərəcədə həzinliyini, kövrəkliyini özündə daşımaqla yanaşı, “mənəvi paklığın, daxili saflığın, ruhi təmizliyin rəmzi kimi təcəssüm edir” [9, səh.80]. Buradakı göz yaşları həqiqi həyatın acılığına şirinlik əlavə edir və daxili yaşantısının bədi ifadəsi olur. Vaxtı ilə Çernışevski yazırdı: «Həqiqi həyat ağlın və ürəyin həyatıdır. Bu həyat sifətin ifadəsində, daha aydın bir şəkildə isə gözlərdə əks olunur» [7,səh.26].
Nargilə ürəyinin daxili yanğısını göz yaşlarına verərək əritməklə həqiqi həyatın daxili ifadəsini ağlın və ürəyin həyatında onun qırılmaz sıx daxili bağlığında görməyə tələsir. Bu baxımdan Nargilənin göz yaşları Nargilə taleli qızların ülvi hisslərin bədii ifadəsi kimi çıxış edir.
Pyesdə bədii fikrin axarında konkret insan taleyinin həlli problemi önə çəkilməklə həyati qənaət əldə olunur: insanın insan qarşısında mənəvi borcu və bu borcun ödənilməsi o zaman realaşır ki, hər bir fərd, şəxsiyyət ülvi hiss və düşüncələri davranış və rəftarında nümayiş etdirməyə qadir olur.
Həyati faktların bədii duyumunda insanın və ya cəmiyyətin, ətraf aləmin ruhən təmizlənməsi (mənəvi katarsis – Aristotel) ətraf aləmlə fərd, şəxsiyyət arasında pozulan mənəvi tarazlığın bərpası estetik idealın bədii şərtinə çevrilir. Müəllif ideyasının bədii təsdiqi və həllində əsərin dili, başqa sözlə, konkret səhnə dili xüsusi məna kəsb edir. Burada söz və ifadələr hadisə, prosesin, davranışların, münasibətlərin, hərəkətin bədii-məntiqi və dramaturji ifadəsində lirik-romantik psixologizmin formalaşmasına zəmin yaradır. Personajlar özünəxas fərdi temperamentə malik rəftar və davranışlarına uyğün şəkildə söz və ifadələrdə məxsusi intonasiya nümayiş etdirməklə özünün daxili dünyasının ümumiləşmiş obrazını, bədii portretini üzə çıxarır. Bu cəhətdən Həsənzadə nitqində əksini tapan söz və ifadələr, replika və pauzalar obrazın ümumiləşmiş ifadəsi kimi özünü təsdiqləyir: Həsənzadə: Məsələ tez və ya gec ölməkdə deyil, ömür onsuz da nisbi şeydir. Ancaq...Boy çiçəyini yadınıza salın, özü neçə vaxdır ki, xəzan olub gedib, amma ətri indi də bizi heyran edir... Yaxşı insanlar da belədir... Özləri məhv olsalar da xatirələri həmişə bizim ləyaqətlə yaşamağımıza kömək edir. Bizim üçün təsəlli olur [8,səh.320]. Burada işlənən söz və ifadələr bədii cəhətdən təsirli, yüksək ekspressivliyə malik lirik- romantik psixologizmin mahiyyətini özündə əks etdirir. Obrazın nitqində əksini tapan Boy çiçəyi ilə insan müqayisə edilərək Boy çiçəyinin ətri yaxşı insan məzmununa köçürülüb poetik bənzətmə yaradılır. Bu bənzətmə pyesin ümumi ideyasını, qayəsini özündə ehtiva etməklə bərabər Həsənzadənin mənəvi dünyasının incəliyinə qədər açılmasına xidmət edir. Bu baxımdan Həsənzadə əsər boyu özünəxas təmkini ilə yadda qalır. Nargilə obrazının dilində isə gəncliyə xas gah kükrəyib çağlayan, gah süstləşmiş, yaxud bir uşaq dəcəlliyi ilə səciyyələnən söz və ifadələr xüsusilə xarakterikdir: «Nə qədər çalışdım. O kifir qızı başa sala bilmədim ki, mən riyaziyyatçı olmaq istəyirəm. Qrammatikadan «üç»ü alsam da yola gedərəm». [8,səh.301], yaxud Nargilə: «bir də bu mövzuya qayıdanı qurd yesin» [8,səh.327] və s. kimi özünəxas danışıq tərzi olan yalnız Nargilə nəzərdə tutulur. Fərəcin dilinə gəldikdə isə, müəllif burada daha çox yığcam söz və ifadələr verməklə personajın özünəxas fərdi xüsusiyyətlərini, onun fərdi danışıq tərzini bütün daxili mahiyyəti ilə səciyyələndirir. Ümumiyyətlə “söz, ifadə və cümlələr insanda həm müsbət emosiya, həm də mənfi emosiya oyadır, buna hisslərin qütblüyü deyilir .. fiziki təsir bədəni xaricdən zədələyir, müvəqqəti və keçici olur. Nitq vasitəsilə göstərilən mənəvi təsir isə insanın qəlbinə və beyninə güc göstərir, çox qüvvətli və davamlı olur” [5, səh.120].
Bu baxımdan “sənətkar həyatda gördükləri mənfilikləri .. qəlpə-qəpə toplayır, yaradıcı xəyalın gücü ilə ümumiləşdirir, tipikləşdirir, bitkin mənfi xarakter”ə [6, səh.25] malik Fərəcin nitqində onun daxili aləmini əks etdirən, mənfi emosiya oyadan söz, ifadələrdən yararlanır. Personajın dilində işlənən «məhrəba!», «istiot!», «kompot!», «çay!» kəlmələri və ya bu kimi soyuq qəlbin ifadəsini üzə çıxaran sərt fonda səslənən deyimlər onun konkret daxili dünyasını çılpaqlığı ilə aşkarlayır. Həmçinin digər personajların dili özünəxas məzmunu ilə fərqli səciyyə daşıyır. Obrazların hər birisi ayrı-ayrı xüsusiyyətləri ilə yadda qalır, unudulmur. Nargilənin həmyaşıdı sarısaç qız saysız-hesabsız həyati aldanışların məzmununu özündə cəmləşdirən bayağı söz və ifadələr, replikalar ilə diqqəti çəkir. Ümümiyyətlə, pyesdə iştirak edən obrazların mənəvi həyatı, yaşayış və düşüncə tərzi, onların davranışları,ətraf aləmə və ya ətraf aləmin fərdə, şəxsiyyətə münasibətin təhlilində qarşıya çıxan bir sıra yeni təklif və ya təsnifatlar müəllif tərəfindən müəyyən edilərək mövzu ilə bağlı konkret bədii və ya nəzəri materiallar arasında elmi- tarixi-müqayisəli araşdırmalar aparılmış və bu qənaətə gəlinmişdir ki, İ. Əfəndiyev əsərdə iki ayrı-ayrı süjet xəttini bir küll halında qovuşduraraq pyesin ümumi daxili strukturunun bədii bütövlüyünə nail olmaqla bərabər, lirik- romantik psixologizmin çağdaş Azərbaycan dramaturgiyasında parlaq nümunəsini yaratmışdır. Qaynaq: 1.Adilov M.İ., Verdiyeva Z.N., Ağayeva F.M. İzahlı dilçilik terminləri. Bakı: Maarif, 1989, 364 s. 2.Ağamirov M. Məhəmməd Hadinin fəlsəfəsi. Bakı: Azərnəşr, 1987, 272s. 3.Ağayev İ. Ədəbiyyat, mətbuat və publisistika problemləri (seçilmiş məqalələr). Bakı: Elm, 2008, 504s. 4.Axundov Y. Tarix və roman. Bakı: Yazıçı, 1988, 192 s. 5.Cabbarov X. Bədii ədəbiyyatda obrazlılıq. Bakı: Yazıçı, 1986, 221 s. 6.Cabbarov X. Sənətkar, söz, üslub. Bakı: Azərnəşr, 1993, 199 s. 7.Çernışevski N.Q. Sənətin varlığa estetik münasibəti. Bakı: Azərnəşr, 1956, 170 s. 8.Əfəndiyev İ. Seçilmiş əsərləri. 6 cilddə. 2-ci cild. Bakı: Yazıçı, 1984, 359 s. 9.Əfəndiyev O. Aşıq poeziyasının estetik problemləri. Bakı: Azərnəşr,1983, 115s. 10.Əlimirzəyev X. Ədəbiyyatşünaslığın elmi-nəzəri əsasları. Bakı: Nurlan, 2008, 432 s. 11.Əlimirzəyev X. Dramaturgiya, teatr və səhnə sənəti. Bakı: Nurlan, 2004,188 s. 12.Əlimirzəyev X. Klassiklərimizin ideal və poetik sənət dünyası. 2 cilddə. II cild. Bakı: Elm və təhsil, 2009, 668 s. 13.Əlimirzəyev X. Problemlər, xarakterlər dramaturgiyası. Bakı: Yazıçı, 1979, 355s. 14.Əlimirzəyev X. Xarakterlər dramı. Ədəbi qeydlər, Bakı: Gənclik, 1974, 192 s. 15.Əmrahoğlu A. Epik sözün bədii gücü. Bakı: Elm, 2000, 212 s. 16.Əsədullayev S. İstedad və sənətkarlıq. Tarix, sənətkar, müasirlik. Bakı: Gənclik, 1975, 176 s, səh 98-117. 17.Hüseynov A. Nəsr və zaman. Bakı:Yazıçı, 1980,185s. 18.İmanov M. Nəsrin forma axtarışları. Yaradıcılıq metodu məsələləri. Bakı: Elm,1989, 152 s., səh.106-122. 19.İsmayılov Y. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq yolu. Bakı: Elm, 1991.262 s. 20.Kazımov Q. Bədii ədəbiyyatda komizm üsulları. Bakı: Maarif, 1987, 228s. 21.Qarayev Y. Realizm: sənət və həqiqət. Bakı: Elm, 1980, 258 s. 22.Qarayev Y., Salmanov Ş. Poeziyanın kamilliyi. Bakı: Yazıçı, 1985, 193s. 23.Qarayev Y. İlyas Əfəndiyev. Bakı: Bilik cəmiyyəti, 1987, 50 s. 24.Məmmədov C. Sənətkar gözü, nəsrin sözü. Bakı: Yazıçı, 1990,1992 s. 25.Məhəmmədi M. Farsdilli ədəbiyyatın öyrənilməsinə dair (XVI – XVIII əsrlər). // Azərb. SSR EA Xəbərləri. Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası. Bakı: Elm, 1988, № 4 səh.63-68. 26. Məmmədov A. Nəsrin poetikası: ənənə və novatorluq. Yaradıcılıq metodu məsələləri. Bakı:
Elm, 1989, 152 s., səh.76-91. 27.Rəhimli İ. Dramaturq və axtarışlar. // Azərbaycan, 1982, №2, səh. 184-191. 28.Seyidov Yəhya. İlyas Əfəndiyev (həyat və yaradıcılığı haqqında müxtəsər oçerk) . Bakı:Azərnəşr, 1975, 235 s. 29.Səfiyev A. Azərbaycan dramaturgiyası müasir mərhələdə(1960-1980-cı illər). Bakı: Ozan, 1998, 276 s. 30.Talıbzadə Kamal. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. I cild. Bakı: 1991, 393 s. 31.Turaboğlu X. «Sən həmişə mənimləsən»dən «Sən həmişə bizimləsən»ə qədər // Azərbaycan , 2001, №7, s.186-187. 32.Turaboğlu X. «Sən həmişə mənimləsən» pyesi müasir Azərbaycan dramaturgiyasında lirik- romantik təmayüllü psixologizmin ilk nümunəsi kimi. // Dil və Ədəbiyyat (BDU), Bakı: 2001, №1 (30), səh. 113-115, // «Qobustan» jurnalı, 2003, №3 (123), səh.52-54. 33.Turaboğlu X. Dramaturgiyamızda psixologizm problemi (məsələnin qoyuluşuna dair). // «Elm» qəzeti, Bakı: 2000-ci il, 19 dekabr, // «Qobustan» jurnalı, 2002, №3 (119), səh.75-76. 34.Vəliyev İ. Ədəbi portret və xarakter. Bakı: Yazıçı, 1981, 208 səh. 35.Zis A. Estetikada konfrantasiyalar, Bakı: Azərnəşr, 1989, 256 s. Yüklə 213,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|