Sərbəst iş Fakultə: Mühəndislik İxtisas: İnformasiya texnologiyaları Qrup: 23 Kurs: Fənn: Mikroprosessorlar

2.Mikroprosessorun yaddaş qurğuları

Hər bir mikroprosessorun şəbəkələrindən biri yaddaş aparatları vasitələridir. Bunlar çoxlu yuvalardan təşkil olunur ki, verilənlərin yazılması və aradan çıxarı-lması bu yuvalardan aparılır. Yaddaş qurğuları operativ və daimi olaraq iki qrupa bölünürlər. Belə qurğular dinamiki və statiki elementlərdən təşkil olunur. Öz növ-bəsində operativ yaddaş qurğularının dörd növü vardır. Yaddaşlı informasiya mü-badiləsi yaddaşa bilavasitə müraciətlə də yerinə yetirilə bilər (qısaca YBM, rusca PDP).

Mikroprosessorda yaddaş qurğusu inofrmasiyanı yazmalı və oxumalıdır. Hər bir müasir mikroprosessorun vahid ünvana malik olan yaddaş qurğusu vardır ki, ona da əsas yaddaş deyirlər. Əsas yaddaşın hər hansı bir hissəsini də operativ yad-daş təşkil edir. O, ümumi yaddaşdakı informasiyanın yalnız bir hissəsini oxuyur və yazır. Yaddaş qurğusunun əsas hissəsləri sərbəst müraciətlərdir və əksər mikro-prosessorlara belə müraciət xasdır. Əgər, yaddaşa sərəbət müraciət etmək müm-kün olmursa, belə yaddaşa ardıcıl müraciət edilir və onları ardıcıl müraciətli yad-daş adlandırırlar. Lakin bu növ yaddaşdan nadir hallarda istifadə edilir. Belə yad-daş, yaddaşın bütün sahələrinə müraciət edilməklə yerinə yetirilir. Yaddaş qurğu-ları ya maqnit lentlərindən müəyyən elektron sxemlərindən yaradılırlar. Yaddaş-dakı informasiya maqnit lentlərinə ardıcıl olaraq yazılmış olur. Maqnit lentlərində informasiyanın böyük bir massivini saxlamaq olur. Yaddaşla işləmə zamanı ona müraciət vaxtı əsas parametr sayılır. Bunların hər ikisi yaddaşın cəldtəsirliliyi sa-yılır. Onlar biri-birilə sıx əlaqədardır. Yaddaşa müraciət nə qədər az vaxt apararsa, yaddaş tsiklinin müddəti də o qdər qısa olur. Öz növbəsində, yaddaşa müraciət vaxtı kimi yaddaşdakı lazımi informasiyanın verilənlər şininə ötürülməsi müd-dəti nəzərdə tutulur. Lazımi verilənlərin yaddaşa yazılması müddəti də yaddaşın əsas parametrlərindəndir. Göstərilən bu parametrlər əsasən yaddaşın yaradıldığı sxemlərdən asılıdır. Məs. İMS-dən təşkil olunan yaddaşlarda yaddaşa müraciətin müddəti 200 nsan tərtibində olur. Bu o deməkdir ki, yaddaşın hər hansı bir his-səsindən verilənləri götürüb, çıxış şininə ötürmək üçün 200 nsan vaxt keçir. Maq-nit lenti yaddaş qurğusuna malik olan mikroprosessorlarda bu müddət bir qədər çoxdur.Özü də belə müddət tələb olunan informasiyanın maqnit lentinin hansı hissəsində yerləşdirildiyindən asılıdır. Əgər, lazım olan informasiya maqnit len-tinin əvvəlindədirsə, onda oradan istənilən yaddaşın çıxarılma müddəti çox olmur. Əgər bu informasiya lentin sonuna yaxın hissədə yerləşibsə, onun çıxarılma müd-dəti də çox olur. Bu müddət orta hesabla 20 san təşkil edir. Maqnit lentinin tam oxunmasına isə 40 san. vaxt sərf edilir.

Tsiklin müddəti deyildikdə yaddaşa edilən 2 müraciət arasındakı ən kiçik zaman kəsiyi nəzərdə tutulur.

Mikroprosessor yaddaşını xarakterizə edən əsas göstəricilərdən biri də yaddaşın enerjidən asılı olması, yaxud asılı olmamasıdır. Enerjidən asılı olmayan yaddaşlar prosessor sisteminin qida mənbəyində baş verən pozuntular zamanı pozulmurlar. Enerji asılılıqlı yaddaşlar isə qida mənbəyinin pozuntularından yaddaş qurğusun-dan sislinirlər.

Maqnit lentindən və diskindən hazırlanan yaddaş qurğularında saxlanılan infor-masiya enercidən asılı olmayan təbiətlidirlər. Bəzi hallarda yaddaş qurğuları maq-nit içliklərdən hazırlanır ki, onlar da enercidən asılı olmayan qurğular sayılırlar.

Maqnit sahəsi maqnit seli xətləri ilə bağlıdır. Belə xətlərin sıxlığının təyini Φ simvolundan istifadə olunur. Vahid sahədəki xətlərin sayı çox olduqca, maqnit sa-həsi bir o qədər güclü olur. Şəki.1-də göstərildiyi kimi, maqnit sahəsi makara-dan cərəyan axdıqda yaranır. Digər tərəfdən, naqilin ətrafında maqnit selinin də-yişməsi onun sıxaclarında gərginliyin meydana çıxmasına səbəb olur. Əgər sol makarada maqnitləşdirici cərəyan yaranırsa, onda içlikdə sıırdan hər hansı Φ qiy-mətinədək dəyişəcək. Bu içliyin sağ tərəfində yerləşən makarada gərginliyin induksiyalanmasına gətirəcək. Əgər cərəyan kəsilirsə, onda sel azalır və makarada əksinə qütblü gərginlik induksiyalanır.

Şəkil 1. Maqnit selinin dəyişməsinə gərginliyin yaranması

Gərginlik yalnız sel dəyişdikdə yaranır. İçlikdə maqnit seli maqnitləş­dirmə cərəyanının qiymətindən və materialın maqnit xassələrindən asılıdır. Şəkil 2, a-dan göründüyü kimi, qeyri-maqnit materiallarda cərəyanın dəyişməsi maqnit se-linin qiymətinin cüzi dəyişməsinə gətirir. Maqnit materiallarda uyğun dəyişmə 1000 dəfədən çox ola bilər. Şək.5-2, b-də ferromaqnitinin maqnitlənmə xarakte-ristikası göstərilmişdir. Həmin xarakteristikalardan görünün ki, ilkin maqnit-lənmədə sel maqnitlənmə cərəyanı ilə mütənasib dəyişir.