Şərii rəy şəriətdir!
Yüklə 351,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müəllifin Müqəddiməsi 24
22
sənədlərdəki şəxsləri araşdıracağam. Bundan sonra dəqiq bir söz demək bəlkə mümkün ola. Risalənin Əşarinin əshabı tərəfindən dilə gətirilməməsi isə bunun əksinə işarədir. Lakin İbn Asəkirin qeyd etdiyi “əl Həssu aləl Bəhs”
20 kitabı bu tərcümə etdiyim risalədirsə məsələ fərqlidir. O kitabın bu risalə olması mümkündür. Adından da göründüyü kimi hər ikisi bəhsə və araşdırmağa təşviq edir. Nə var ki, tam dəqiq bir söz demək üçün əlimdə yetərli əsas yoxdur. Bu risalənin Əşarinin qələmindən çıxma ehtimalını gücləndirən dəlillərdən biri də İbn Asəkirin Əşarinin “əl Fusul” kitabından danışarkən dediyi bu sözüdür: “Bu kitab on iki fəsli əhatə edir. İlk fəsildə (əqidə sahəsində) araşdırma aparmanın məşruiyyəti və ağlın dəlil olması haqda danışır. Bunu inkar edənlərə rəddiyə verir”. 21
Tərcümə etdiyim bu risalə də tam-tamına həmin mövzudadır. Lakin bu risalə müstəqil bir risalədir. Ola bilər “əl Fusul” kitabının ilk fəsli ayrıca bir risalə olaraq köçürülmüşdür. Bu da mümkündür. İbn Asəkir bu sözü Əşarinin öz sözü olduğunu bildirir. Qeyd edir ki, Əşari “əl Uməd” kitabında yazdığı əsərlərdən söz edərkən bunu deyir.
22 Bu isə risalənin Əşariyə aid olması ehtimalını gücləndirən ən sağlam əsaslardan biridir. Çünki Əşarinin öz dilindən çıxıb. Lakin bu risaləylə “əl Fusul” kitabının ilk fəslinin eyni olub olmadığını dəqiq deyə bilmərəm. Mövzusunun eyni olması isə dəqiqdir.
20 İbn Asəkir, Təbyinu Kəzibil Muftəri, 136. 21 Eyni qaynaq, 129. 22 Eyni qaynaq, 128. 23
Türk araşdırmaçı Fuad Sezgin isə bu risalənin əlyazmasına rast gəldiyini qeyd edir. Həmin əlyazmanın adı eyni olmasa da olduqca yaxındır. Belə ki, Fuad Sezgin, gördüyü əlyazmanın “Risələtun Fir Raddi Alə Mən Zannə Ənnəl İştiğalə Bil Kəlami Bidə” adı altında olduğunu qeyd edir. Adı tərcümə etsək “Kəlam Elmiylə Məşğul Olmağın Bidət Olduğunu Zənn Edənə Rəddiyə” kimi çevirmiş olarıq. Fuad Sezgin hər ikisinin eyni risalə olduğunu bildirir. Həmin əlyazma hicri 1063-cü ilə (miladi 1653) aiddir. 23
Xülasə olaraq deyirəm: Əşarinin əqli dəlilləri və əqidə sahəsində araşdırma aparmağı inkar edənlərə qarşı rəddiyə yazdığını və bu risalədə keçən bəzi qismlərin müəllifin “əl Lumə” və “Risələtun İlə Əhlis Səğr” kitabında yazılanlarla üst-üstə düşdüyünü cəm etsək böyük ehtimalla risalə Əşarinin qələmindən çıxıbdır. Lakin müstəqil bir risalə olaraqmı, yoxsa “əl Fusul” kitabının ilk fəsli olaraqmı bu haqda bir şey deyə bilməyəcəyəm. Hətta “əl Fusul” kitabının ilk fəslinin müxtəsəri də ola bilər. Çünki İbn Asəkirin Əşaridən nəql etdiyinə görə Əşari “əl Fusul” kitabında İbnur Ravəndinin aləmin əzəli olması haqda dediklərinə uzun-uzadı rəddiyə verir. Lakin bu uzun rəddiyənin “əl Fusul” kitabının ilk fəslindəmi yoxsa ümumiyyətlə “əl Fusul” kitabındamı keçdiyini İbn Asəkirin sözündən anlamaq olmur. Əgər ümumiyyətlə “əl Fusul” kitabında keçdiyini qəsd edirsə, o zaman bu risalənin həmin kitabın ilk fəsli olduğu ehtimalı güclüdür. Yox bu uzun rəddiyə ilk fəsildə keçirsə o zaman əlimizdəki risalə həmin fəslin müxtəsəridir. Əşarinin həmin ilk fəsildə aləmin qədim olduğunu deyənlərə rəddiyə verdiyini və əlimizdəki risalədə də belə bir bölümün keçdiyini nəzərə alsaq risalənin həmin kitabın ilk fəsli olması ehtimalı daha da güclənir.
23 Fuad Sezgin, Tərixut Turasil Arabi, 4/38. 24
Fuad Sezginin eyni mövzuda bənzər adlı Əşariyə aid müxtəsər bir əlyazma tapdığını da nəzərə alsaq bu risalənin ayrıca bir risalə olduğunu deyə bilərik. Bütün bunlar isə risalənin Əşariyə aid olması ehtimalını olduqca çox gücləndirən amillərdir. Hər şeyin ən doğrusunu Allah bilir. Müəllifi kim olur olsun risalənin içində yazılanlar doğrudur. Həm bu, həm də risalənin Əşariyə aid olması ehtimalının güclü olması səbəbiylə risaləni tərcümə edib ortaya çıxardım. Qeyd: Risalədə qırmızı rənglə keçən qismlər müəllifin “əl Lumə” kitabında keçən sözləriylə ləfzən, yaşıl rənglə keçən qismlər isə “Lumə” və “Risələtun İlə Əhlis Səğr” kitablarında dedikləriylə yaxın ləfzlərlə üst-üstə düşən qismlərdir. Haşiyə qismində sözü keçən kitablardan qaynaq vermişəm.
25
24 Şeyxlərin şeyxi Əbul Həsən Əli bin İsmail əl Əşarini –radiyAllahu anhu– belə deyərkən eşitdim: 25
Aləmlərin Rəbbinə həmd, Peyğəmbərimiz Muhəmmədə, pak Əhli Beytinə və seçilmiş imamlar olan səhabələrinə Allahın rəhməti və bərəkəti olsun. İnsanlardan bir qrup cəhli özlərinə əsas almış və bu səbəblə din/əqidə haqda araşdırma və bəhs etmək onlara ağır gəlmişdir. 26
Asanlığa və təqlidə meyl etmiş, usuluddin yönündə araşdırma aparan hər kəsi qınayaraq onu zəlalətə nisbət etmişlər. 27 (Bu qıt 24 Risalənin başındakı sənədi sildim. Sənəd üçün bax: Səhifə no: 16. 25 Bu söz risaləni Əbul Həsən əl Əşaridən rəvayət edən Əli bin Mehdinin sözüdür. 26 Əşari, əl Lumə Fir Raddi Alə Əhliz Zeyği Vəl Bidə, 23. 27 Təəssüf verici hallardan biri də zəlalətə nisbət edilən kəslər arasında imamımız Əbu Hənifənin -radiyAllahu anhu- yer almasıdır. Əhməd bin Hənbəlin tələbəsi Hərb əl Kirmani özünün “İcmaus Sələf Fil İtiqad” kitabında Əbu Hənifəni açıq-aydın zəlalət imamlarından sayır. Lakin nə Kirmaninin nə də Kirmani kimilərinin dedikləri Əbu Hənifənin kölgəsinə belə zərər verməz. Ümumiyyətlə nəyinki əqidə, hətta fiqhi sahədə belə dərinə dalmaq ənənəvi hədisçilərin bəzilərinə görə xoş bir şey deyildi. Bunu da Əbu Hənifəni qınaq səbəblərindən biri olaraq istifadə etmişlər. Misal üçün Əhməd bin Hənbəl fiqhi görüşlərin qələmə alınıb kitab halına salınmasını belə xoş görməzdi. Ondan hətta Əbu Sövrün belə fiqhi görüşlərini qələmə almasını xoş görməməsi varid olmuşdur. İbnul Cövzi “Mənaqibul İməm Əhməd” kitabında bu haqda xüsusi bab açmış və nəqlləri qeyd etmişdir. (Bax: İbnul Cövzi, Mənaqibul İməm Əhməd, 263-264). Bu da onu göstərir ki, ənənəvi hədisçilər hər sahədə rəvayət etdikləri nəqllərlə kifayətlənməyi üstün sayırdılar. Fiqhi sahədə belə rəvayətdən Yüklə 351,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|