Ses Seviyesi ve Ölçümleri doc



Yüklə 72,3 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix05.02.2018
ölçüsü72,3 Kb.
#25038


SES FENOMENİ 

 

Ses Nedir ?  

 

Duyma  frekansı  bölgesindeki  mekanik  titreşimlerin  oluşturduğu  elastik  ortamlarda 



aktarılan dalga boyu toplamıdır. Ses, aktarılan dalga boyları arasında harmonik bir uyum 

varsa 


tını

 veya 


melodi

, dalga boyları gelişigüzel sıralanıyorsa 



gürültü

 olarak adlandırılır. 

 

Ses Nasıl Yayılır ?  

 

Ses, farklı frekanslarda dalgalar halinde havada ve suda ve katı cisimlerde aktarılır ve bu 



aktarım sırasında referans kaynaktan uzaklaştıkça sönümlenmeye başlar. 

 

İnsan Kulağı Hangi Frekanslara Duyarlıdır ?  

 

İnsan kulağı 125 Hz ile 4 kHz arasındaki ses frekanslarına duyarlıdır.  Bu limitler dışında 



kalan  frekanslardaki  sesleri  algılayamaz.  Ancak,  diğer  canlılar  bu  frekanslardan  farklı 

sesleri  duyabildiklerinden,  insanın  tepki  göstermeyeceği  ses  seviyeleri  bazen  bir  köpek 

için çok şiddetli gelebilmektedir. 

 

Ses Seviyesi Nasıl Ölçülür ?  

 

Ses seviyesi,  genelde ses  basıncı ile  ölçülür.  Diğer  bir  anlamda,  herhangi  bir kaynaktan 



farklı  frekanslar  ile  yayılan  sesin  belirli  bir  ortam  ve  uzaklıkta  duyulan  hali  olan  ses 

basıncı ile ölçülür.  

 

Örneğin

,  bir  aracın  motorunun  çalışması  sırasında  oluşan  sesin,  araçtan  uzaklaştıkça 

azaldığı  hissedilir,  motor  aynı  sesi  aynı  frekanslarda  üretmeye  devam  ediyor  olmasına 

karşın,  uzaklık  ve  sesin  yayılma  ortamı  parametrelerindeki  değişiklik,  hissedilen  ses 

miktarını  da  değiştirir.  Ancak,  önemli  olan  duyulan  ses  seviyesi  olduğundan,  ses 

seviyesinin anılması için ses basıncına ihtiyaç duyulur. 

 

Ses Gücü Nedir ?  

 

Ses gücü, en basit anlatımla, kaynaktaki ses frekansları spekturumudur.  



 

Ses Basıncı Nedir ?  

 

Ses  basıncı,  belirli  bir  kaynakta  üretilen  ses  spektrumunun,  ses  gücünün,  kaynağın 



yerinin tam olarak belirli olduğu bir ortamda, belirli bir uzaklıkta ve belirli bir sönümleme 

zamanı sonrası duyulan halidir. 

 

Diğer  bir  ifade  ile,  ses  basıncı  ses  güç  değerinin  duyulan  halidir.  Örneğin,  bir  cihazın 



belirli bir frekanstaki ses güç seviyesi 50 dB(A) iken, aynı frekanstaki ses basınç seviyesi, 

yukarıdaki  parametrelere  bağlı  olarak,  40  dB(A)  olabilir,  ki  bu  değer  duyarlı  olunan  ses 

şiddetidir. Parametreleri değiştirerek (uzaklığı arttırmak, sönümlemeyi arttırmak, vb.) ses 

basıncı seviyesini 30 dB(A) ya da herhangi başka bir şiddette duymak da mümkündür. 

 

Ses Gücü Bilinen Bir Kaynağın Ses Basıncı Nasıl Hesaplanır ?  

 

Ses  güç  değeri  bilinen  bir  ses  kaynağından  yayılan  seslerin  duyulma  şiddeti  aşağıdaki 



parametreler biliniyorsa hesaplanabilir : 

 



 

Uzaklık (distance) 

 

Sönümleme Zamanı veya Katsayısı (reverberation time or factor) 



 

Kaynağın Ortam İçindeki Konumu ve Ortamın Büyüklüğü (location factor and volume) 



 


Aşağıdaki tabloda ses güç değeri üzerinden ses basınç seviyesinin hesaplanması bir örnek 

ile izah edilmiştir : 

 

 

800  m3  lük  bir  hacme  sahip  konferans  salonunda  parapet  altına  monte  edilmiş  kasetli 



döşeme  tipi  fan  coil  cihazının  ikinci  devirdeki  ses  güç  değeri  spektrum  ortalaması  38 

dB(A)    dır.  3  mt  mesafeden  duyulacak  şiddet  olan  ses  basınç  seviyesi  aşağıdaki  gibi 

hesaplanacaktır : 

 

Konferans  salonları  için  sönümleme  zamanı  1  sn,  sönümleme  faktörü  0.15  kabul 



edildiğinden, kesişimden sönümleyici yüzey 100 m2 olarak bulunur. Soldaki grafikten de, 

3  mt  uzaklıktan,  iki  yüzeye  bitişik  ünite  kesişimi  11  dB(A)  olarak  bulunur,  böylelikle 

belirlenen parametreler esas alınarak, cihazın ses basınç seviyesi spektrum ortalaması  

 

38 dB(A) – 11 dB = 27 dB(A) 



 

olarak bulunur. Mahalde aynı ses şiddetinde birden fazla cihaz var ise, ses basınç seviyesi 

aşağıdaki gibi hesaplanır : 

 

 



Örneğin

,  yukarıdaki  örnekte  cihaz  sayısı 

bir  adet  yerinde  4  adet  olsun,  yandaki 

grafik uyarınca, ses şiddetindeki artış 6 dB 

olacak,  mahaldeki  belli  parametreler 

uyarınca ses basınç seviyesi de, 

 

27 dB(A) + 6 dB = 33 dB(A) 



 

ya yükselecektir. 

 

 

 



 


Mahalde, birbirinden farklı ses şiddetine sahip cihazlar var ise, toplam ses basınç seviyesi 

de aşağıdaki gibi hesaplanacaktır : 

 

 

Örneğin



,  mahal  içerisinde  38  dB(A)  ses 

güç seviyesine sahip bir cihazın yanında 34 

dB(A)  ses  güç  seviyesine  sahip  ikinci  bir 

cihaz  olsun.  Fark  olan  4  dB  uyarınca, 

yüksek  ses  seviyesine  sahip  cihaza  göre 

yapılan  ses  basınç  seviyesine  1.5  dB 

eklenecektir,  yani,  mahal  içerisindeki  ses 

basınç seviyesi,  

 

27 dB(A) + 1.5 dB = 28.5 dB(A) 



 

olacaktır. 

 

 

 



Ses Gücü mü Önemlidir, Ses Basıncı mı ?  

 

Duyulan  ses,  sesin  basınç  seviyesi  olduğundan  ses  basıncının  ne  şiddette  olduğu  daha 



önemlidir.  Ancak,  yukarıda  da  belirtildiği  gibi,  ses  basıncının  belli  parametrelere  bağlı 

olarak ses gücünün çevrilmiş hali olduğunu unutmamak gerekir. 

 

Pratikte,

  benzer  kaynakların  ses  şiddeti  değerlerini  karşılaştırmak  için  iki  yola 

başvurulur:  

 



 

Kaynakların tüm frekanslardaki ses güç seviyeleri karşılaştırılır. Bu yöntem, en kesin 

olanıdır, 

örneğin

  iki  fan  coil  cihazının  ses  seviyelerini  karşılaştırmak  için  iki  cihazın 

aynı  frekanstaki  ses  güç  değerleri  birbiri  ile  değerlendirilir,  düşük  ses  güç  değerine 

sahip olan daha sessiz cihazdır. 



Örneğin

, Eurovent, üretici firmalara sertifika verirken 

sadece ses güç değerleri ile ilgilenir. 

 



 

Karşılaştırılan  kaynakların  aynı  parametre  değerlerindeki  ses  basınç  seviyeleri  birbiri 

ile  karşılaştırılır.  Bu  yöntemde  en  önemli  unsur,  parametre  değerlerinin  tamamının 

aynı olması gerekliliğidir. Pratikte suistismale çok açıktır, yani aynı cihazın ses basınç 

seviyesi  sadece  uzaklığı  arttırarak  250  Hz  frekansta  40  dB(A)  dan  35  dB(A)  ya 

düşürebilir, ki bu bir aldatmacadan başka birşey değildir. Uzaklık iki katına çıktığında, 

diğer tüm parametreler sabit iken, ses basınç seviyesi 6 dB düşer. 

 

Desibel (dB) Nedir ?  

 

Ses seviyesini ölçmek için kullanılan birimdir. Ancak, desibel (dB) i bir ses birimi olarak 



kullanabilmek  için  referans  bir  ses  seviyesi  seçmek  gereklidir.  Bu  referans  ses  basınç 

seviyesi  genelde  20  mPa  olarak  seçilir,  ki  bu  da  atmosfer  basıncının  20  milyarda  birine 

denk gelmektedir. 

 

Diğer bir anlamda, kaynaktan farklı frekanslarda yayılan sesin basınç seviyesinin 20 mPa 



a  oranı  sesin  o  frekanstaki  dB  değerini  verir,  örneğin,  500  Hz  frekansta  200  mPa  ses 

basınç seviyesi,  

 

dB = 10 x log (200 mPa / 20 mPa) = 10 x log 10 = 10 x 1 = 10 dB  



 

olacaktır, yani dB üretilen sesin referans ses seviyesine logaritmik oranıdır. 

 

 



dB(A), dB(B), dB(C) Nedir ?  

 

Ortamlarda oluşan ses seviyelerini objektif olarak değerlendirebilmek için ölçüm aletlerine 



(mikrofon)  filtreler  takılmış ve  bu  filtreler ile  çeşitli  frekans  değerlerindeki  ses  seviyeleri 

farklı olarak kaydedilmiştir.  

 

Bu  ölçümlerde  kullanılan  3  tip  filtre  vardır;  A,  B  ve  C.  Bu  filtrelere  göre  ses  seviyesi 



dB(A), dB(B) ve dB(C) cinsinden ifade edilebilir.  

 

dB(A)  :  En  çok  kullanılan  yöntemdir.  1  kHz  frekans  da  40dB  lik  eşses  eğrisinin  tersine 



karşılık  gelir.  1  khz  frekansta  belirlenmiş  olduğu  için  çok  yüksek  ve  çok  düşük 

frekanslardaki  seslere duyarlı değildir ve bu frekanslardaki sesler için kullanılmaz. Ancak 

insan  kulağının  duyarlı  olduğu  ses  frekansları  düşünüldüğünde  en  uygun  ölçüm 

yönteminin A tipi filtreler ile yapılan ölçümler olduğu görülür.  

 

Bu  açıdan  hemen  hemen  bütün  cihazların  teknik  özelliklerinde  ..dB/...dB(A)  ibaresini 



görülmektedir.  Burada  önemli  olan  ve  esas  alınması  gereken  değer  dB(A)  için  verilen 

değerdir.  

 

dB(B) : dB(A) ve dB(C) arasında kalır ve kullanımı çok yaygın değildir. 



 

dB(C) : Bu ölçünün oluşturduğu eğri dB(A) eğrisine göre daha doğrusaldır ve bu yüzden 

çok yüksek ses frekanslarında kullanılır. Orta ve düşük ses frekanslarında sağlıklı ölçüm 

yapılamaz.  

 

NC Nedir ?  

 

NC (Noise Criteria), sesin basınç değerinin tıpkı dB ya da dB(A) gibi bir ölçüsüdür, daha 



çok  Amerika  da  kullanılır.  Ses  değerleri  her  frekansta  sesin  yarattığı  titreşim  miktarına 

göre  belirlenebilir.  Bu  spectrumlar  kullanılarak  oluşturulmuş  olan  NC  (Noise  Criteria) 

eğrileri  vardır.  Bu  eğrilerle,  farklı  mahaller  için  kabul  edilebilir  ses  basınç  seviyeleri 

belirtilir  ve  tasarım  sırasında  sözkonusu  mahallerdeki  toplam  ses  basınç  seviyesinin  bu 

eğri  altında  kalması  istenir.  Ancak,  NC  sadece  ses  basınç  seviyesinin  anılması  için 

kullanılabilmektedir, ses güç seviyesi için kullanılmaz.  

 

PNC Nedir ?  

 

PNC  (Preferred  Noise  Criteria),  1971  yılında  Amerika  da  NC  eğrilerinin,  fazla  duyarlı 



olduğu  düşünüldüğünden,  modifikasyonu  sonucunda  oluşturulmuş  NC  eğrileridir.  Halen 

her ikisi de kullanılmaktadır. 

 

NR Nedir ?  

 

NR  (Noise  Rating),  sesin  basınç  değerinin  tıpkı  dB  ya  da  dB(A) gibi  bir  ölçüsüdür,  daha 



çok Avrupa da kullanılır. Tıpkı NC eğrileri gibi oluşturulmuş NR eğrileri ile aynı amaçlara 

ulaşılır. 

 

dB, dB(A), dB(B), dB(C), NC ve NR Birbiri Arasında Nasıl Çevrilir ?  

 

Yukarıda  kısaca  anlatıldığı  gibi  dB,  dB(A),  dB(B),  dB(C),  NC  ve  NR  değerleri  ses  basınç 



seviyesini anmak için kullanılan birimlerdir. Bunların birbiri ile frekans bazında çevrimi ile 

ilgili olarak aşağıdaki tablolar kullanılabilir : 

 

 

 



 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Frekans (Hz) 

Relatif Karşılık (dB) 

31.5 

63 


125  250  500  1000  2000  4000  8000 

dB(A) 


-39.4  -26.2  -16.1  -8.6  -3.2 

1.2 



-1.1 


dB(B) 

-17 


-9 

-4 


-1 



-1 


-3 

dB(C) 


-3 

-0.8  -0.2 





-0.2 

-0.8 


-3 

 

 



Örneğin

, 500 Hz te 45 dB ses seviyesi için dB(A) cinsinden ölçüm, Grafik 1 ya da akuple 

tabloyu  kullanarak,  yaklaşık  –  3.2  olarak  hesaplanıp,  45  –  3.2  =  41.8  dB(A)  olarak 

belirlenir, aynı şekilde bu değer 45 dB(B) ve 45 dB(C) dir.  

 

Örneğin

, 125 Hz te 40 dB ses seviyesi >> 40 dB = 23.9 dB(A) = 36 dB(B) = 39.8 dB(C) 

 

 

 



 

Grafik 1 – dB ile dB(A), dB(B) ve dB(C) arasındaki ilişki 


 

 

 



 

Grafik 2, 3 ve 4 kullanılarak NC, PNC 

ve NR değerleri dB e çevrilebilir. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Grafik 2 – dB ile NC arasındaki ilişki 

Grafik 3 – dB ile PNC arasındaki ilişki 

Grafik 4 – dB ile NR arasındaki ilişki 


Çevremizde Duyduğumuz Seslerin Şiddeti Hangi Mertebelerdedir ?  

 

Farklı gürültülerin bir metre uzaklıkta, 0.5 sn sönümleme zamanında ve açık hacimde ses 



basınç seviyeleri aşağıdaki gibi verilmiştir : 

 

Ses Basıncı 



Seviyesi 

dB(A) 

Gürültü 

   Duyma duyarlılığının başlangıcı (sadece lab ta ölçülebilir) 



10 

   Düzgün duyulabilen ses 

15 – 20 

   Kağıt hışırtısı, açık alanda gece sesi 

25 – 30 

   Fısıldama 

30 – 40 

   Sakin yerleşim bölgesi 

40 – 50 

   Alçak ses ile sohbet, sakin büro 

50 – 60 

   Konuşma sesi, daktilo 

55 – 65 

   Elektrikli süpürge 

60 – 65 

   Gürültülü büro 

65 – 70 

   Telefon zili, köpek havlaması, klasik müzik 

70 – 80 

   Yoğun cadde trafiği 

80 – 85 

   Çığlık atmak, bağırmak, torna tezgahı, opera müziği 

90 – 100 

   Yük treni, turbo jeneratör, disco müziği 

100 – 110     Gökgürültüsü 

110 – 120     Uçak pervanesi, rock müzik 

120 – 130     Acı – ağrı sınırı 

130 – 150     Jet uçağı motoru 

200 

   Uzay mekiği 



 

 

Baskın Frekans Nedir ?  

 

İnsan  kulağının  en  fazla  duyarlı  olduğu  250,  500  ve  1000  Hz  frekansları  diğer  oktav 



bantları içerisinde baskın frekans olarak adlandırılırlar. 

 

Pratikte,

  kaynaktan  üretilen  sesin  250  Hz  teki  değerleri  esas  alınır,  örneğin  klima 

santrali fanının ses değerleri bu frekans için sıklıkla incelenmektedir, ancak 500 ve 1000 

Hz frekansları da ayrıca irdelenmelidir. 

 

Farklı Kullanım Alanları için İzin Verilen Ses Seviyeleri Nedir ?  

 

Farklı  alanlar için uluslararası  normlarca  müsaade  edilen  ses  basınç  seviyeleri  aşağıdaki 



gibi verilmiştir : 

 

 



 

 



Mahal Tipine göre İzin Verilen Ses Basınç Seviyeleri 

NC 

NR 

dB(A) 

Konser ve Opera Salonları, Kayıt Stüdyoları, 

Tiyatrolar, Sinemalar, vb. 

10 - 20   20 

25 - 30 

Yatak Odaları, TV ve Radyo Stüdyoları, 

Konferans Salonları, Derslikler, Camiler, 

Kütüphaneler, vb. 

20 - 25 

25 


25 - 30 

Çok Sessiz 

Alanlar 

Salon ve Oturma Odaları, İşletim Ofisleri, Otel 

Yatak Odaları, Hasta Yatak Odaları  

30 - 40 


30 

30 - 35 


Sessiz 

Alanlar 


Lobi, Özel Ofis Alanları, Mahkeme Binaları, 

Fuayeler, Hastaneler, Müzeler, vb.  

30 - 40   35 

40 - 45 


Orta Sesli 

Alanlar 


Açık Ofisler, Islak Hacimler, Resepsiyon 

Alanları, Genel Kullanım Alanları, Mağazalar, 

Alışveriş Merkezleri, Restoranlar, vb.  

35 - 45   40 

45 - 55 

Gürültülü 

Alanlar 

Mutfak Hacimleri, Çamaşırhaneler, Server 

Odaları, Kafeteryalar, Market Alanları, Fuar 

Alanları, Eğlence Merkezleri, Okullar, Gece 

Kulüpleri, vb.   

40 - 50 


45 

50 - 55 


 

 

Ses Yalıtımı Yapılırken Nelere Dikkat Edilmelidir ?  

 

Ses,  ne  yazık  ki,  ısı  gibi  bir  kavram  değildir,  yani,  ısı  izolasyonu  yaparken  kullanılan 



malzemenin  kalınlığını  5  cm  den  10  cm  e  çıkarıldığında  ısı  transferi  her  şartta 

azaltılabilecekken, ses yalıtımı için aynı şey her zaman için doğru değildir.  

 

Örneğin

,  kanal  içine  3  mm  ses  izolasyonu  uygulanmış  bir  havalandırma  tesisatında, 

kullanılan malzemeye göre, kalınlığı 6 mm ye çıkarmak sadece baskın tek frekanstaki ses 

seviyesini  azaltacakken,  diğer  baskın  frekanslardaki  ses  seviyelerini  arttırabilecektir, 

dolayısıyla,  aynı  tesisatta  daha  kalın  ses  izolasyonu  kullanmak  her  zaman  için  çözüm 

olamayabilecektir. Aslında, ses bu konuda gelişigüzel davranmaktadır, bazen ek çözümler 

işe yararken, bazen de aksi sonuçlar doğurabilmektedir. 

 

Örneğin

, klima santrali ya da egzost fanındaki susturucu, yapısı itibariyle cihaz içindeki 

fan  gürültüsünün  kanal  yoluyla  taşınması  sırasında  oluşan  gürültüyü  bir  miktar 

sönümlerken  hava  akışı  içerisinde  bir  engel  olarak  tanımlanabileceğinden  aynı  zamanda 

bir  gürültü  kaynağıdır,  yani hava  akışı susturucu içinden  geçerken  bir miktar  ses üretir, 

‘flow  background  noise’  denilen  bu  gürültü  susturucudan  kaynaklanan  ses  olarak 

tanımlanabilir,  yani  örnek  verecek  olursak,  fanı  çıkışında  250  Hz  te  80  dB(A)  ses  güç 

seviyesine  sahip  bir  klima  santrali  için,  27  dB(A)  sönüm  yapabilen  bir  susturucu  fan 

üfleme  tarafında  düşünülürse,  cihaz  çıkışındaki  ses  basınç  seviyesi  dolayısıyla  yaklaşık 

250  Hz  te  53  dB(A)  inecektir,  ancak  bu  sırada  ‘flow  back  ground  noise’  seviyesine  de 

dikkat  etmek  gerekmektedir,  bu  değer  53  dB(A)  nın üzerinde  ise,  susturucunun  fandan 

kaynaklanan  sesi  bir  miktar  sönümlerken  daha  fazla  miktarda  gürültü  oluşturduğunu 

rahatlıkla söyleyebiliriz, yani 50 dB(A) lık bir susturucu kullanıp, fanın sesini 30 dB(A) ya 

düşürmek  sözkonusu  değildir,  susturucu  flow  back  ground  noise  seviyesinin  altına 

inilemez. 



 

 

Yüklə 72,3 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə