cudluğu onların həllindən asılıdır. Bu prob
lemlərin öhdəsindən o zaman gəlmək olar ki,
bəşəriyyət azadlıq, demokratiya, məsuliyyət,
varlığın mənası haqqında dünyabaxışlarını ye
nidən nəzərdən keçirsin, elmin, texnologiyala
rın, informasiyanın, təhsilin, mədəniyyətin, sə
hiyyənin nailiyyətləri ilə bütün bəşəriyyətin
mənafeyi üçün istifadə edilsin.
Müasir dünya sivilizasiyası konkret olaraq
hər hansı millətə və ya millətlər konqlomeratma
məxsus deyil. O bütün millətləri, etnik və sosial
qrupları əhatə edir və xalqların qarşılıqlı əlaqəsi,
qlobal səviyyədə inteqrasiya nəticəsində yaranır.
Bu qlobal sivilizasiyada bir iqtisadi sistem möv
cuddur və bütün xalqlar vahid iqtisadi qaydalara
əməl etməlidirlər. Bütün ölkələr vahid dünya ba
zan çərçivəsində bir-birləri ilə mübadilə aparırlar.
Bu cür sivilizasiyada siyasi fəaliyyət beynəlxalq
xarakter daşıyır və bütün xalqlar öz hüquq və ma
raqlarını qorumaq üçün bərabər hüquqlara malik
olmalı, bütün beynəlxalq mexanizmlərə bərabər
yol tapmalıdırlar.
Qlobalizasiya prosesi bəşəriyyətin mədəni-
sivilizasiyon
əsaslarına
yenidən
baxmağa,
"ümumbəşəri sivilizasiya" yolunda (bir çox
nəzəriyyəçilər bunun artıq baş verdiyini iddia
edirlər - S.Ə.) mədəniyyətlərin münasibətlərini
səciyyələndirməyə sövq edir. Müxtəlif mədə
niyyətlərə, dinlərə, milli-etnik birliklərə mənsub
olan insanlar arasında əlaqələrin genişlənməsi və
Sevda Ağamirzə qızı Əhədova
intensivləşməsi nəticəsində müxtəlif mədəniy
yətlər nəinki dialoqa girir, onların qarşılıqlı çulğaş-
ması baş verir. Elmi ədəbiyyatdabu prosesi müxtəlif
terminlərlə (konvergensiya, diffuziya, inteqrasiya,
yaxınlaşma, assimilyasiya, qarşılıqlı əlaqə, qarşılıq
lı təsir və s.) adlandırırlar. Bu məfhumların ifadə
etdiyi dinamik proseslər bir tərəfdən
vahid dünya
birliyinin təşəkkül tapmasına, digər tərəfdən isa
əksinə, identiküyin güclənməsinə, mədəniyyətin,
unikallığına muxtariyyatma diqqətin artması ilə
müşayiət olunur.
Cəmiyyətlər
arasında
mədəni
qarşılıqlı
əlaqələr nə qədər mürəkkəb olsa da, müasir tex
nologiyalar, informasiya-kommunikasiya vasitə
lərinin sürətli inkişafı şəraitində qlobal mədəni
çulğaşmanın tarixi ekvivalenti, alternativi yoxdur.
Hazırda qarşılıqlı mədəni əlaqələrin problemi
üzrə bir sıra konsepsiyalar, yanaşmalar mövcud-
,dur (qlobal oykumena, qlobal homogenləşmə,
hibridləşmə, mədəni imperializm və s.)
Mübahisəsiz demək olar ki, indiyədək mövcud
olmuş sivilizasiyaların hamısı regional səciyyə
daşıyırdı, təşəkkül tapmaqda olan qlobal siviliza
siya isə ümumbəşəri xüsusiyyətlərə malikdir. O,
bir tərəfdən insanın bioloji təbiətinin vəhdətini,
digər tərəfdən isə bəşəriyyətin sosio-mədəni bü
tövlüyünü təcəssüm etdirir.
Sivilizasiyaların toqquşmasının qarşısını al
mağın yeganə yolu kimi də yenə də siviliza
siyaların dialoqu ideyasıdır. Bu ideya bu gün
Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər
əksər ölkələrin alimləri, siyasətçiləri, mədəniyyət
xadimləri arasında fəal müzakirə edilir. Belə
müzakirələrin nümunəsi kimi 2002-ci ildə BMT-
nin eqidası altında və 18 ölkənin aparıcı alimlərinin
iştirakı ilə hazırlanaraq nəşr edilmiş "Maneələri
dəf edərək Sivilizasiyalararası dialoq" kitabım
göstərmək olar [85]. Müəlliflərin də haqlı olaraq
qeyd etdiyi kimi, dialoq qlobal münasibətlərin
yeni paradiqmasmm yaradılması üçün ən etibarlı
alətdir. Lakin V.Mejuyevin də vurğuladığı kimi
dialoq ehtiyacı hər bir sivilizasiyada deyil, yalnız
ona mənsub olan ауп-ауп fərdlərin özünü təkcə
aid olduğu birliyin (tayfa, xalq, millət və s.) de
yil, həm də bütün bəşəriyyətin aynlmaz hissəsi
kimi hiss etdiyi sivilizasiyası da yaramr. Buna
görə də elə "xalqlar dostluğu" məfhumunun özü
yanlışdır. Çünki xalqlar deyil, müxtəlif xalqla
rı təmsil edən, fərdi səviyyədə
öz yerli identik-
lik çərçivəsini aşaraq, özünü bütün bəşəriyyətin
övladı kim dərk edən insanlar dostluq edirlər.
Beləliklə, yalnız o sivilizasiya universal hesab
oluna bilər ki, orada insanlar öz mədəni identik-
liyini fərdi şəkildə müəyyənləşdirmək hüququna
(azadlığına) malikdirlər [145,121]. Bu hüququ nə
qədər çox insan əldə edirsə, sivilizasiyanın uni
versallıq səviyyəsi də bir o qədər artır.
Bu mənada təkcə sivilizasiyalann dialoqun
dan deyil, həm də ümumdünya miqyasında
insanları birləşdirməyə qadir dialoq sivilizasi
yasından danışmaq daha doğru olardı. Bəlkə də
чо
Sevda Ağamirzə qızı Əhədova
ümumi dəyərlər baxımından insanlar heç vaxt
vahid məxrəcə gələ bilməyəcəklər, nəyin yaxşı,
nəyin pis, nəyin doğru, nəyin doğru olmaması ilə
bağlı mövqelər, yanaşmalar müxtəlif olaraq qala
caqdır, əsas odur ki, öz mövqeyinin doğruluğu
nu insanlar güc
vasitəsilə deyil, dinc yolla, dialoq
vasitəsi ilə sübut etməyə can atsınlar.
Beləliklə, universal sivilizasiya mədəniyyətlər
arasındakı sərhədləri aradan qaldırmır, yalruz
hər kəsə bu sərhədləri sərbəst aşmaq, bir mədəni
məkandan digərinə azad surətdə keçib getmək
və bu zaman özünün istəyinə uyğun olan mədəni
məkanda yaşamaq imkanı yaradır. Universal sivi
lizasiya mədəni fərqləri, mədəıai müxtəlifliyi inkar
etmir, əksinə, mədəniyyətlər arasında əməkdaşlıq,
bərabərlik münasibətlərinin təşəkkül tapmasına,
müxtəlif mədəniyyətlərin daşıyıcıları olan insanla-
nn daha da birləşməsinə, yaxınlaşmasına, onlarda
başqa mədəniyyətə tolerant münasibətin formalaş
masına şərait yaradır.
Müasir dünyada mədəniyyətlararası münasibətlər