33
olduğunu sübut edir. Ermənistan və Ġran ordusu məhz həmin Ģəhərdə
vuruĢmuĢdur. ġahın sarayı hərbi-strateji əhəmiyyət daĢıdığı üçün Ġran
qoĢununun əsas hissəsi də orada idi [8].
Hələ eramızın IV əsrində böyük bir Ģəhər olan Təbrizin əsası,
Ģübhəsiz, xeyli əvvəl qoyulmuĢdur. Qazıntı zamanı Ģəhərdən tapılmıĢ möhür və
sikkələr də bu fikri təsdiq edir.
1903-cü ildə Təbrizdə olmuĢ Kolumbiya universitetinin qədim Ġranın
dil-ədəbiyyat, din və adətləri ixtisası üzrə professoru Cekson yazır: «Təbriz
elə bir Ģəhərdir ki, onun salınması tarixi məlum deyildir. Lakin min ili onun
həyatı haqqında ən cüzi rəqəm hesab etmək olar. Ġranlılar onun əsasının Harun
ər-RəĢidin arvadı Zübeydə xatun tərəfindən qoyulduğunu iddia edirlər.
Beləliklə, onun qədimliyini unudurlar. Doğrudur, Təbrizdə Zübeydə adına
bulaq vardır. Lakin bu bir həqiqətdir ki, bu Ģəhər Sasanilər dövründə, yəni
Zübeydədən dörd əsr qabaq mövcud olmuĢdur [9]. Cekson daha sonra yazır:.
«Təbrizdə torpaq altından sikkələr aĢkara çıxarıldılar. Mən Parfiya və Sasanilər
dövrünə aid olan müxtəlif sikkələr və bir möhür gördüm. Bu möhürü qətiyyətlə
Əhəmənilər dövrünə aid etmək olar... möhür yumurtavarı Ģəkildə idi. Diametri
25 millimetrdir. Bu möhürdə yaĢıl rəngli Yaqut daĢı var idi ki, onun üzərində
Ģah və ya bir cəngavərin təsviri həkk olunmuĢdur. O, ikiağızlı qılıncla əcayib
bir vəhĢi heyvanı öldürmək məqamındadır. Həmin təsvir Təxti-CəmĢid daĢları
üzərində həkk olunmuĢ Ģəkillərə bənzəyir» [10]. Cekson sözünə davam edərək
belə yazır: «Bu möhürün üzərindəki kiçik və zərif iĢlər sübut edir ki, o sonralar
baĢqa təsvirlər əsasında düzəldilməyibdir. Onun saxta olmasını isbat edən heç
bir sübut yoxdur» [11]. Cekson göstərir ki, digər tədqiqatçılar, o cümlədən
Amerika alimi Vilyam Hizvard bu möhürün Əhəmənilər dövrünə aid
olmasını təsdiq edir [12].
Beləliklə, 1903-cü ildə Təbrizdə aĢkara çıxarılmıĢ sikkələrin Parfiya
və Sasanilər, möhürün isə Əhəmənilər [43], dövrünə aid olması
Təbrizin eradan
əvvəl VII-IV əsrlərda mövcud olduğunu ehtimal etməyə imkan verir.
Təbrizin qədim Ģəhər olması haqqında bir sıra fikilər irəli
sürülmüĢdür. Nadir Mirzə yazır ki, Təbriz VIII əsrdən əvvəl də abad bir yer
olmuĢ və hasarı var imiĢ [14], V. F. Minorski «Davrej» sözünə əsaslanaraq
Ģəhəri Sasanilərdən əvvələ, hətta parfiyalılar dövrünə aid edir [15]. Əhməd
Kəsvəri Təbrizi ən qədim Ģəhərlər sırasına daxil etmiĢdir [16]. Müasir Ġran
alimi Cəmaləddin Fəqih qeyd edir ki, Təbriz nəinki islamiyyətdən əvvəlki (III-
IV əsrlərdə), hətta Midiyanın ən qədim və Ģöhrətli Ģəhərlərindən sayıla bilər
[17].
Yuxarıda adlarını sadaladığımız alimlərin fikri (Cekson istisna
edilməklə) əsassız olub, heç bir sənəd və faktla təsdiq edilmir.
Məlum olduğu kimi, heç bir Ģəhər birdən-birə əmələ gəlmir. Onun
meydana gəlməsi üçün müəyyən iqtisadi və ictimai Ģərait lazımdır. Marksizm