SeyġDAĞa onullahġ
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
189 Ģəhərinə çevrilməsinə səbəb oldu. Müharibələr nəticəsində məhsuldar əməklə məĢğul olan xeyli adam ölmüĢ, sağ qalanların bir hissəsi isə Ģəhəri tərk etmiĢ, Ģəhərin təsərrüfat həyatı dağılmıĢdı. XV əsrdə Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətinin paytaxtı olan Təbrizdə yenidən iqtisadi dirçəliĢ baĢ verdi. Lakin XV əsrin əvvəllərində Sultaniyyə, həmin əsrin ortalarında isə ġamaxı ticarətin inkiĢafına görə Təbrizi ötüb keçmiĢdi. XIV əsrin 10-30-cu illərində Təbriz əhalisinin sayı 500-600 min nəfərə çatırdısa, XIV əsrin sonu XV əsrin əvvəllərində burada cəmi 200 min adam yaĢayırdı. XVI əsrin əvvələrində Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin təĢəkkülü, Təbrizin həmin dövlətin paytaxtına, iqtisadi-siyasi mərkəzinə çevrilməsi, yerli feodal əyanlarının Ģəhərin idarə edilməsindəki rolunun artması onun iqtisadi həyatının canlanmasına səbəb olmuĢdu. Digər tərəfdən, XVI əsrin birinci yarısında Təbrizin bir neçə dəfə Osmanlı ordusu tərəfindən iĢğal edilməsi, istər iĢğalçılar, istərsə də QızılbaĢ qoĢunları tərəfindən Ģəhərin dağıdılması onun iqtisadi inkiĢafına ağır zərbə endirdi. 1555-ci ildə Amasiya sülhündən sonra müvəqqəti də olsa, əmin- amanlıq dövrünün yaranması Azərbaycan Ģəhərlərinin iqtisadi inkiĢafına müsbət təsir göstərdi. 1555-ci ildə paytaxtın Təbrizdən Qəzvin Ģəhərinə köçürülməsi onun iqtisadi inkiĢafı üçün mənfi rol oynasa da, müvəqqəti dinclik dövründə Ģəhər xeyli abadlaĢmıĢdı. XVI əsrin 60-80-ci illərində Təbrizdə sənətkarlıq və ticarət inkiĢaf etmiĢdi. Təbrizin uzun müddət xassə olması, Ģəhər əhalisinin Osmanlı iĢğalçılarına qarĢı fədakarcasına vuruĢması, Səfəvilər dövlətinin xəzinəsi üçün Təbrizin əsas gəlir mənbəyi olması, bütün bunlar Səfəvi Ģahlarını Təbrizə xüsusi diqqət yetirməyə vadar edirdi. XVI əsrin sonunda Təbrizin Osmanlı ordusu tərəfindən iĢqal olunması və bu Ģəhərin 17 ilə yaxın bir müddətdə Osmanlı iĢğalı altında qalması Ģəhərin iqtisadi həyatına sarsıdıcı zərbə endirmiĢdi. Lakin XVII əsrin əvvəllərində Təbrizin yenidən Səfəvilər dövlətinin ərazisi tərkibinə daxil edilməsi, mərkəzi hakimiyyətin qüvvətlənməsi, I ġah Abbasın islahatları, uzun müddət (1635-ci ildə Osmanlı ordusunun Təbrizə hücumunu nəzərə almasaq) əmin-amanlığın olması, məhsuldar qüvvələrin inkiĢafı Təbrizin iqtisadi inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yaratmıĢdı. XVII əsrin 40-80-ci illərində Təbrizdə sənətkarlıq və ticarət xeyli tərəqqi etmiĢdi. Bu dövrdə Təbriz təkcə Azərbaycan və Ġranda deyil, hətta Yaxın və Orta ġərq arasında iqtisadi cəhətdən xeyli inkiĢaf etmiĢ ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərindən biri hesab olunurdu. Daxili və xarici ticarət sahəsində Təbriz, demək olar ki, Azərbaycan və Ġranın ürəyi sayılırdı. Bunun əsas səbəblərindən biri Ģəhərin ticarət karvan yolu üzərində yerləĢməsi, ġərq ilə Qərb ölkələri arasında ipək ticarətinin baĢlıca mərkəzi olması idi. Bundan əlavə, Ģəhərin hərbi-strateji əhəmiyyətini, əhalinin Osmanlı iĢğalçılarına qarĢı qəhrəmancasına mübarizəsini nəzərə alaraq, Səfəvi hökmdarları Təbriz 190 Osmanlı iĢğalçılarından azad olunduqdan sonra Ģəhər əhalisinin bir neçə illiyə divan vergilərindən azad etdilər. XVII əsrin sonlarında Yaxın və Orta ġərq ölkələrini bürümüĢ iqtisadi böhran Azərbaycan Ģəhərlərinin, o cümlədən Təbrizin iqtisadi həyatına mənfi təsir göstərməyə bilməzdi. Xüsusilə Səfəvilər dövlətinin zəifləməsi, baĢ karvan yolunun dəyiĢməsi, ipəyin keyfiyyətinin aĢağı düĢməsi, vergi və mükəlləfiyyətlərin miqdarının artması, yollardakı təhlükə Təbrizdə sənətkarlıq və ticarətin inkiĢafına mane olurdu. Lakin ticarət və sənətkarlığın inkiĢafı baxımından XVII əsrin sonu -XVIII əsrin əvvəllərində Təbriz yenə Səfəvilər dövlətinin paytaxtı Ġsfahandan geri qalmırdı. O, Azərbaycan və Ġran Ģəhərləri arasında iqtisadi inkiĢaf cəhətdən birinci yeri tuturdu. 4) Bəhs etdiyimiz dövrlərdə Təbrizdə sənətkarlıq xeyli inkiĢaf etmiĢdi. Burada soyuq və odlu silah istehsalı, toxuculuq, zərgərlik, mis məmulatı istehsalı, boyaqçılıq və s. tərəqqi etmiĢdi. XV əsrin ortalarından top, XVI əsrin ortalarından isə tüfəng istehsalı sahəsində Təbriz Azərbaycan Ģəhərləri arasında birinci yeri tuturdu. Odlu silah istehsalı sahəsində Təbrizdə mahir ustalar yaĢayırdılar. Burada hazırlanan toxuculuq malları daxili tələbatı ödəməklə yanaĢı, xarici ölkələrə də ixrac olunurdu. Sənətkarlığa nisbətən ticarət daha üstün mövqeyə malik idi. Daxili və xarici ticarətdə xam ipək ticarəti əsas yer tuturdu. Təbrizin iqtisadi inkiĢafında ticarət həlledici rol oynamıĢdır. 1565-ci ildə tamğa vergisinin ləğvindən sonra bu özünü daha açıq Ģəkildə təzahür etdirirdi. Təbriz üç istiqamətdə - Rusiya, Türkiyə və Ġsfahan - Hürmüz yolunda ġərq ölkələri ilə Avropa ölkələri arasındakı ticarət mərkəzi idi. Bu Ģəhər habelə ġirvan, Gilan, Mazandaran ipəyinin satıĢ mərkəzi sayılırdı. 5) Təbriz Ģəhərinin quruluĢu, xüsusilə məhəllələri, yaĢayıĢ evləri, ictimai binaları əhalinin iqtisadi-sosial vəziyyətinə uyğun Ģəkildə yerləĢirdi. ġəhərdə sənətkarlar, xırda tacirlər, müxtəlif peĢə sahibləri və yoxsullar əksəriyyət təĢkil edirdi. Təbriz uzun müddət feodal dövlətlərin paytaxtı olduğu üçün tez-tez iĢğalçı qoĢunların hücumuna məruz qalır və döyüĢ meydanına çevrilirdi. Həmin müharibələrin bütün ağırlığı geniĢ xalq kütlələrinin üzərinə düĢürdü. Vergi və mükəlləfiyyətlərin miqdarı getdikcə artır və biyari iĢlərə xeyli adam cəlb olunurdu. Buna görə də burada sinfi mübarizə daha kəskin xarakter alırdı. Sənətkarlıq təĢkilatı Təbrizdə daha qüvvətli idi. Bu təĢkilatın Avropa sənətkarlıq təĢkilatı ilə müəyyən uyğun cəhətləri olsa da, əsasən onlardan fərqlənirdi. Təbrizdə sinfi mübarizənin bütün fəal və passiv formalarından istifadə olunurdu. Bəhs etdiyimiz dövrdə öz əzəmətinə, kəskinliyinə, aĢağı təbəqəni əhatə etmə dairəsinə görə geniĢ vüsət tapmıĢ 1571- 1573-cü il silahlı üsyanı nəticəsində Təbrizin sənətkar və yoxsulları iki ildən artıq bir müddətdə Ģəhərin Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|