1
Ġshaq Axundov
XATĠRƏLƏRĠMDƏ
YAġAYAN
LƏNKƏRAN
BAKI – 1989
2
63.3 (2A)86
A 95
Redaktoru Elman Əliyev
Axundov Ġ. S.
Xatirələrimdə yaĢayan Lənkəran. B., ĠĢıq, 1989. – 108, s., Ģək.
A
M – 654 – 89
481102000 94 – 90
63.3 (2A)86
Müəllifin vəsaiti hesabına nəĢr olunmuĢdur.
ISBN 5 – 8965 – 263 - X
Ġshaq Axundov, 1989.
ı
GGGGGG
3
Ġ
GĠRĠġ
Adətən xatirə yazmaq elm adamlarına və böyük dövlət xadimlərinə xas olan
əlamət sayılır. Ancaq mən özümü ziyalı hesab etdiyimdən, anadan olduğum, boya
– baĢa çatdığım Lənkəran və ona yaxın olan yerlərdə baĢ vermiĢ hadisələrə biganə
baxa bilməmiĢəm. Bu hadisələrin bir qismini kitablardan, bir qisminigörkəmli
Ģəxslərdən və yaĢlı sakinlərdən öyrənmiĢəm. Bir sıra hadisələrin isə özüm
iĢtirakçısı olmuĢam. Hazırda ömrümün 80-ci ilindəyəm, indi həmin hadisələr bir
kino lenti kimi gözlərimin önündən keçməkdədir. Gələcək nəslə yadigar qoymaq
məqsədilə bunları imkanım daxilində yazıya almağı lazım bildim.
Ömrümün 48 ilini mühəndis – geoloq iĢləmiĢəm. PeĢəmlə əlaqədar
Azərbaycanın, demək olar ki, bütün Ģəhər və kəndlərini, meĢə və dağlarını, çay və
dərələrini qarıĢ – qarıĢ gəzmiĢəm. Təbiətin qoynunda daha çox olduğumdan bu
yurdun füsünkar gözəllikləri, lal qayaları, qaynar bulaqları. Sıx meĢələri
yaddaĢımda silinməz izlər buraxıb. Ancaq açığını deyim ki, harada olmuĢamsa,
hansı gözəlliyin seyrinə dalmıĢamsa, mənim üçün ən doğma yer anadan olduğum,
qoynunda boya – baĢa çatdığım Lənkəran olub. Minbir gözəllikli, minbir sərvətli
Lənkəran ―Ata yurd‖ deyilən məfhumdur mənim üçün. Mənim üçün dünya
Lənkərandan baĢlanır. Aqil adamlar isə deyiblər ki, doğulduğu torpağı, ana yurdu
sevməyəndən vətən məhəbbəti gözləmə.
Həyatı dərk etdiyim gündən Lənkəranda bir çox acılı – Ģirinli hadisələrin
Ģahidi olmuĢam.
Bu yurdun tarixi ilə, adət - ənənələri ilə bağlı məsələləri öyrənmiĢəm. Onu
da öyrənmiĢəm ki, Lənkəranın tarixi də, memarlığıda, adət - ənənələridə baĢqa
rayon və Ģəhərlərimizinkindən xeyli fərqlidir. Lənkəranın inqilabı mübarizə tarixi
də özünə məxsusdur, sonrakı inkiĢaf tarixi də. Azərbaycanın hər bir diyarı kimi,
Lənkəranın da təbiəti təkrarsızdır, mətbəxi, dədə - baba adət - ənənələri orijinaldır.
Uzun illər bu xüsusiyyətləri müĢahidə edə - edə səksənimə çatmıĢam. Lənkəran
barədə eĢitdiklərimi, oxuduqlarımı və görüb – bildiklərimi ümumiləĢdirib bu
qeydləri yazdım.
Bir də məni əlimə qələm almağa məcbur edən bir cəhət vardır. – XIX əsrin
məĢhur lirik və satirik Ģairi, S. Ə. ġirvaninin müasiri və yaxın dostu Mirzə Ġsmayıl
Qasir mənim babamdır. ġair babamla bağlı bəzi məsələlərə kitabda az da olsa
aydınlıq gətirməyə çalıĢmıĢam.
―Lənkəran mətbəxi‖ bölməsinin hazırlanmasında məsləhətçim ömür – gün
yoldaĢım Tahirə Axundova olduğunu da qeyd etməyi özümə borc bilirəm.
4
Tarixdən
səhifələr
5
LƏNKƏRAN – TALIġ MAHALI
Lənkəranın əsasının nə vaxt qoyulduğu dəqiq müəyyənləĢdirilməmiĢdir.
―Lənkəran‖ sözünün etimologiyası barədə müxtəlif də müxtəlif ehtimallar,
fərziyyələr var. Bəzi mütəxəssislər bu sözün ―Ləngər – kəran‖, bəziləri isə ―Lənkər
– kunan‖ birləĢməsindən yarandığını söyləyirlər ki, bu da burada yaĢayan əhalinin
baĢqa yerlərdən gəlməsi ilə əlaqələndirilir.
BaĢqa bir rəvayətə görə, ―Lənkəran‖ ―ləng - karvan‖ sözlərindən
yaranmıĢdır. Deyilənə görə, bu Ģəhərdən keçən bütün karvanlar ləngiyirmiĢ.
Burada ləngimək üçün səbəb isə bu yerlərin əsrarəngiz təbiəti də, sərvətləri də,
yerli əhalinin qonaqpərvərliyi də ola bilərdi.
Lənkəranda və onun qonĢuluğunda olan rayonlarda sonu ―kəran‖ hissəciyi
ilə bitən bir çox yer adlarına təsadüf edildiyini də unutmaq olmaz. Məsələn:
Seydəkəran, Turkəkəran, Səpnəkəran, Giləkəran, Taxtakəran, ġonakəran,
Osnakəran, Nunəkəran və .s. TalıĢlar yer adlarının sonunda iĢlənən ―kəran‖
hissəciyini ―kəon‖ və ya ―kon‖ kimi tələffüz edirlər. TalıĢca ―kə‖ – ev, ―on‖ – cəm
Ģəkilçisidir. Deməli, Seyidəkəran – Seyidəkon (seyid evləri), ġixəkəran – ġixakon
(Ģıx, Ģeyx evləri), Turkəkəran – Turkəkon (türk evləri), Giləkəran – Giləkon (gilən
evləri), Səpnəkəran – Səpnəkon (yuxarı evlər), Taxtakəran – Taxtakon (taxta
evlər), ġonakəran - ġonakon (ballı evlər), Osnakəran – Osnəkon (dəmirçi evləri)
və s. Ģəklində iĢlənir və hər biri müvafiq məna bildirir.
Bu qayda ilə ―Lənkəran‖ sözünün Lənkon – Lənəkon Ģəklindən yarandığı
da ehtimal edilir.
1
―Lənkon‖ isə ―qamıĢ evlər‖ deməkdir. Lənkəranda ən qədim
evlərin divarlarının və tavanlarının qamıĢdan olması isə məlum həqiqətdir.
Alimlərin fikrincə, Lənkəran XVIII əsrə qədər kiçik yaĢayıĢ məntəqəsi
olmuĢdur. Rus diplomatı A. Volınskinin verdiyi məlumata görə, həmin dövrdə
Lənkəranda cəmi iki yüzə yaxın ev var idi. Lakin XVIII əsrin ikinci yarısından
baĢlayaraq, Lənkəran xeyli inkiĢaf etmiĢ, nəticədə Qaraxanın hakimiyyəti
dövründə (1747 - 1786) TalıĢ xanlığının mərkəzi Astaradan Lənkərana
köçürülmüĢdür. ġübhəsiz, belə bir dəyiĢiklik Ģəhərin sonrakı inkiĢafı üçün əlveriĢli
Ģərait yaratmıĢdır.
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Lənkəranda Ģəhərsalma və və
arxitekturanın inkiĢafını professor ġamil Fətullayev tədqiq edərək
2
Lənkəran
qalasının romb formasını saxlamaqla tədricən böyüməsi haqqında ətraflı məlumat
vermiĢdir. O, göstərir ki, həmin dövrdə qalanın sahəsi 35 hektara yaxın olmuĢdur
ki, bu da ərazicə Bakı qalasından (21,5 hektar) xeyli böyük idi. Lənkəran qalası iki
iri miqyaslı döyüĢ bürcündən ibarət olub və həmin bürclər qalanın dioqanalı
1
Bax: M. TalıĢlı. 125 yaĢlı məktəb. B., ―Maarif‖, 1983, səh. 5.
2
Bax: ġ. Fətullayev. ―Архитектура Баку конца XIX - начала XX века‖, Л., 1978.
Dostları ilə paylaş: |