Sharq mutaffakkirlarining pedagogik qarashlari

Sharq mutaffakkirlarining pedagogik qarashlari.

REJA:

I.KIRISH.
II.ASOSIY QISM.

1. 
   Sharq mutaffakkirlarining pedagogik qarashlari.
   

2. 
   Sharq mutaffakirlarining ibtidoiy jamoa davridagi bola tarbiyasi.
   

3. 
   Sharq mutaffakkirlari jamoaning shaxs komolotini ta’minlashdagi o’rni va ro’li.
   

III.XULOSA.

Psixologiya fani XIX asr oxiri Xxasr boshlarida Falsafa fanidan fan sifatida ajralib chiqadi. Psixologiyaning fan sifatida rivojlanishida faylasuflarning qarashlari, tabiiy fanlar rivoji, 17-asrdan boshlab falsafa fanidan turli fanlarning ajralib chiqishi, 18 va 19-asrlarda Kondilyak, Lokk, Yum yondashuvlari asoslab berilgan.
Sharq mutaffakirlarining ma’naviy madaniyat sohasiga qo’shgan ulushlari nihoyatda boy bo’lib ,mazmunan qadriyatlarning barcha yo’nalishlarini qamrab olganliklari bilan xarakterlanadi. Ular:
- aqliy madaniyatni shakllantirish bilan bog’langan qadryatlar;
- ma’naviy-ruhiy qadryatlar;
- ijtimoiy-siyosiy qadryatlar;
-badiy-nafis qadryatlar;
- diniy qadryatlar tarzida o’z ifodasini topgan.
Farobiy pedagogic qarashlarni, ta’lim-tarbiya haqidagi ta’limotini o’rganishda inson xislatlari to’grisidagi falsafiy fikrlar nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi.Farobiy o’zining falsafiy qarashlarida oadamning tuzilishini ,ruhiyatini,madaniy va ma’naviy olamini o’rganishga ahamiyat beradi.Uning ta’limotida inson barcha boshqa jismlarda bo’lmagan qobiliyatga va kuchga , ruhiy quvvatga aql va so’zlash qobliyatiga egaligi bu kuch uni tabiatga boshqa jismlarajratib turishi va uning ustidan hokim bo’lish imkonini berganligi nomoyon bo’ladi.
Abu Rayhon Beruniy bilim umuminsony qadriyatlarni o'rganishning kaliti ekanligini alohida takidleydi. Forobiy bu dunyoqarashini bilish- hodisalarni bilish , insa aqlini bilim bilan NA boyitish ul Ilmil , mai atli qilish uchun xizmat qiluvchi ruhiy jarayonlarga alohida e'tibor beradi . U o'zining " Baxt - saodatga erishuv haqida " , " Fanlaming tasnifi " , " Falsafani o'rganishdan oldin nimani hilish kerakligi to'g'risida " , " ilmlar va san'atlar fazilatl " kabi koplab risolalarida insonning ma'naviy rivojlanishi ilm ma'rifatga bog'liqligini ta'kidlaydi . ekanligini alohida ta'kidlaydi . Ilm - ma'rifatli odam Jamiyat taqdiri , insonlar taqdiri uchun kurashuvchan , barcha yomonliklardan uzoqdir . " Ilmning foydasi ochko'zlk bilan oltin - kumush to'plash uchun bo'lmay , balki u orqali inson uchun zarur narsalarga ega bo'lishdir " Umuman , Abu Rayhon beruniy ilm - fanning buyuk homiysi va muxlisi sifatida mamlakatning obodonchiligi ilm - fatning gullashida , odamning baxti esa uning bilim va ma'rifatida deb bildi . Yaratgan asarlarida u ta'lim - tarbiyaga cair she'r va hikmatlardan misollar keltirib , ular orqali har bir inson o'z qalbining farmoyishiga kora xayr ezgulik intilish ,suniy obro’ ,shuxrat qozonish uchun muruvvat va shafoatlar korsatmasligi kerakligini takidlaydi.
Umuman , Abu Rayhon beruniy ilm - fanning buyuk homiysi va muxlisi sifatida mamlakaning obodonchiligi ilm - fanning gullashida , odamning baxti esa uning bilim va ma'rifatida deb bildi . Yaratgan asarlarida u ta'lim - tarbiyaga cair she'r va hikmatlardan misollar keltirib , ular orqali har bir inson o'z qalbining farmoyishiga ko'ra xayr - ezgulikka intilishil , sun'iy obro ' , shulat qozonish uchun muruvvat va sharofat ko'rsatmasligi kerakligini ta'kidlaydi . Yusuf Xos Hojibning " Qutadg'u bilig " asarida aqliy , axloqly , mehnat , Jismoniy va nafosat tarbiyasiga doir fikrla ! katsa tarbiyaviy ahamiyatga egadir . U insonni ulug'laydi . Uning fikricha , insonning ulug'ligi aql - idroki , so'zlash qobiliyati , bilimi , uquvl , hunarga egaligidadir . Adib o'quv va bilimni fardlaydi : o'quv tug'ma ravishda inson ruhiyatida mavjuddir , bilim esa o'qish o'rganish va mehnat tufayli egallanadi . Agar ularning har ikkisi o'zaro birlashsa , insonning qadri ortadi .
Yusuf Xos Hojib ta'lim va tarbiyaning uzviy bog'liq holda bo'lishini tavsiya etadi , o'g'il bolalarning bir necha san'at turlarini va hunarlarni tugal o'rganmog'i lozimligini ta'kidlaydi . Bu , ularning kelajak hayotlari , jamiyat rivoji uchun zarurligini aytadi . Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi yosh avlodni hayotga tayyorlash , ular tarbiyasini samarali amalga oshirish ohriyojidan kelib chiqadi . Bu chtiyoj tarbiya borasida otirgan tajribalar to'plangandan keyin o'sha tajribalami umumlashtirish , yoshlar tarbiyasi haqida con un - plcalarni ishlab chiqish zaruratini taqozo etadi Avvalo pedagogikaning nazariy kurtaklari falsafa negizida paydo bo'ladi . Ta'lim tarbiya masalalari hamisha mutafakkir yozuvchi , olimlar xayolini band qilib kelgan . Ular o'zlarini bola ia blysl . ularni barkamol inson qilib tarbly alash haqidagi yurdin mulohazalari bilan pedagogik fikrlar ravnaqlga ulush qo'shganlar . Masalan : Nizomulmulkning « Siyosatnoma » , Nosir Xisravning « Saodatnoma » , Ahmad Yugnakiyning « Hibatul - Haqoyiq ” , Allsher Navolyning « Mahbub – ul Qulub»,Yusuf Xos Hojibning Qutadg’u bilig asarari bevosita odob axloqqa daxldordir.
Masalan : Nizomulmulkning « Stynsatnoma » , Nosir Xisravning « orlatnoma » , Ahmad Yugnakiyning « Hibatul - Haqoyi , Alisher Navoiyning « Mahbubul qulub . Yusuf Xos Hojibning « Qutadg'u bilig » asarlari bevosita odob , axloqqa daxldordir Bu asarlarda insonparvarlik , halol mehnat , doʻstlik , chin muhabbat , sadoqa kabl yuksak axloqiy fallatlar o'z aksini topgan . Yosh avlodlarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish hamma davıla da millatning ilg'or kishilari diqqal markazida bo'lib kelgan . Kaykovusning Qobusnomar , IV asrda yashab o'tgan hind faylasufi Beydabon ing « Kalila va Dimna » asarlari , Ramayanan , « Mahobxorat » dostonlari , Sa'diyning « Gulistor » ve Boston » , Jomiyning « Bahoriston » , Ahmad Danishning O'g'illarga nasihat , bundan tashqari Qur'oni karim , Hadisi sharif , Chor darvesh » , « Ming bir kecha » kitoblari ham qimmatbaco ma'naviy - madaniy meros bo’libSharqu garb xalqlari ming yillar mobaynida bulardan bahramand bo’lganlar va komillik tog’risida uning qirralari yoritib berilgan.
Farobiy bilimidan ma’rifatli yetuk odamning obrazini tasvirlar ekan, bunday deydi: «Har kimki ilm xikmatni o’rganmagan desa, uni yoshligidan boshlasin, sog’ – salomatligi yaxshi bo’lsin, yaxshi ahloq va odobi bo’lsin, so’zining uddasidan chiqsin, yomon ishlardan saqlangan bo’lsin, barcha qonun – qoidalarni bilsin, bilimdan va notiq bo’lsin, ilmli va dono kishilarni xurmat qilsin, ilm va ahli ilmdan mol – dunyosini ayamasin, barcha real moddiy narsalar to’g’risida bilimga ega bo’lsin»
Bu fikrlardan Farobiyning ta’lim – tarbiyada yoshlarni mukammal inson qilib tarbiyalashda xususan, aqliy – axloqiy tarbiyada aloxida e’tibor berganligi ko’rinib turibdi, uning e’tiqodicha, bilim, ma’rifat, albatta yaxshi axloq bilan bezatmog’i lozim, aks holda kutilgan maqsadga erishilmaydi, bola yetuk bo’lib yetishmaydi.