“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- – AMEA-da çalışdığınız dövrdә elmi ba - xım dan yeni ekoloji sivilizasiya konsep siya - sını işlәyib hazırlamısınız. Çox maraq lıdır
- – İnternetdә “Beynәlxalq lider vә seçil - mişlәrin deyimlәri” adlanan bölmәlәrdә Hilari Klinton, Kofi Annan, Andjelina Coli, Ceorcio
- – Əksәr әcnәbi müәlliflәr öz elmi әsәr - lәrindә qlobal neqativ ssenari vә fәlakәt lәrin önlәn mәsi ilә bağlı baxışlarını pay
- – Sizcә, dövlәt gәnclәrin kütlәvi şәkildә ali tәhsil almalarına can atmalıdırmı
- Zaur Ağamalıyev 17 ELM DÜNYASI
– AMEA-da çalışdığınız dövrdә elmi ba - xım dan yeni ekoloji sivilizasiya konsep siya - sını işlәyib hazırlamısınız. Çox maraq lıdır, bu nunla bağlı hansı trendlәri qeyd edә bilәr - diniz? – Ekoloji sivilizasiya inkişaf prosesinin plan - laş dırılması vә idarәedilmәsinә yeni yanaş - madır. Bu, demoqrafik proseslәrdәn vә istehlak mәdәniyyәtindәn keçir, yaşıl hәyat tәrzinә әsaslanan yeni istehlak tren dinin formalaş ması - nı nәzәrdә tutur. Başlıca ideya heç bir mәh - dudiyyәt tanımayan vә israfçılıq dәrәcәsini çox dan aşmış müasir istehlak cәmiyyәtindәn şüurlu istehlak cәmiyyәtinә keçmәkdәdir. Eko - sivilin әsas mәqsәdlәrindәn biri inkişafda qlobal miq yasda müşahidә edilәn iki mәnfi tenden si ya - nın – “gәlәcәksiz inkişaf” vә “bә ra bәr sizliklә müşahidә edilәn” inkişaf ehtimalının qarşısının alınmasıdır. Hazırda ekoloji sivilizasiya anlayışı dünyada geniş yayıl maq dadır. Bir sıra ölkәlәrdә isә ekoloji sivili zasi yaya keçid dövlәtlәrin inkişaf strategiyasının vacib bir istiqamәti kimi qәbul edilmişdir. Bu ölkәlәr arasında hazırda әhalinin sayına görә birinci vә dünya iqtisadiyyatında ikinci yerdә olan Çin Xalq Respublikasını göstәr - mәk olar. O da qeyd edilmәlidir ki, heç kәs xatırlamaq istәmir ki, konsepsiya özü vә termin kimi Azәrbaycanda yaradılmışdır. Texnologiyaların inkişafı vә daim mo dern - lәşmәsi, iqtisadi mühitin yaxşılaşdırıl ması, әlve - rişli hüquqi mühitin yaradılması ekoloji sivili za siyaya keçmәk üçün olduqca vacibdir, lakin kifayәt deyil. Davamlı insan potensialına әsaslanan ekoloji sivilizasiyaya keçid prosesindә әn әsas amil insandır. İndi “yaşıl iqtisadiy yat” - dan danışmaq dәbdir. Bu haqda çox danışılır, lakin qlobal miqyasda bir çox hallarda onun mәnasına varanlar az, bu sahәdә real iş görәnlәr isә daha da azdır. Yaşıl iqtisadiyyatı yalnız yaşıl tәfәkkürә malik olan, onun sosial mәsuliyyәtini dәrk edәn insanlar hәyata keçirә bilәr. Bu sәbәbdәn ekoloji sivilizasiyaya keçidin idarә edilmәsindә tәhsil vә mәlumatlan dırmanın rolu olduqca әhәmiyyәtlidir. İnkişaf üçün imkanlar barәsindә yaxşı mәlumatlandırıl mamış әhali düzgün seçimlәr edә bilmәz. Eyni zamanda yal - nız yüksәk peşәkarların formalaş ması nәticә - sindә cәmiyyәt ekoloji sivilizasiyaya keçidi tәmin edә bilәr. Azәrbaycan Respubli kasında bu isti - qa mәt dә hәyata keçirilәn siyasәt uğurludur vә bu xüsusiyyәt bir sıra beynәlxalq tәşkilatların sәnәdlәrindә öz әksini tapmışdır. Mәsәlәn, beynәlxalq statistikada enerjinin istifadә sinin sәmәrәliliyi göstәricisi mövcuddur. Bu göstәrici hәr hansı bir ölkәdә miqdarca hәr 1 kq neftdә olan enerjinin istifadәsi nәticә sindә istehsal olunan mәhsul vә xidmәtlәrin dәyәrini (ABŞ dol ları ilә) müәy yәn edir. Sözügedәn göstәrici XXI әsrin prioriteti olan vә yaşıl iqtisadiyyata keçid mәrhәlәsi sayılan davamlı inkişafın indi - katorların dan dır. Beynәlxalq tәşkilatların 2003-cü ilin nәticә lәrinә görә hazırlanmış hesa bat larında Azәrbaycanda bu rәqәm yalnız 2,1; 2005-ci ilin hesabatlarına görә isә 2,7 ABŞ dolları tәşkil edib. 2013-cü ildә dәrc edilәn bilgilәrә görә, bu rәqәm 2010-cu ildә 7,6 dollar olub. Bu rәqәm әksәr neft vә qaz ixrac edәn ölkәlәrin göstәricilәrindәn daha yüksәkdir. Yalnız Norveçdә bu rәqәm Azәrbaycanla müqayisәdә daha yüksәkdir – 10 ABŞ dolları tәşkil edir. Lakin ölkәmizdә artım dinamikası daha sürәtlidir. Bu isә ölkә pre zi - denti cәnab İlham Əliyevin strateji hәdәf lәri düzgün müәyyәnlәşdirmәsinin real nәti cәsidir. Ölkәnin davamlı inkişaf vә ekoloji sivilizasiya yolunu tutduğunu vә bu istiqamәtdә liderlәr sırasında yer aldığını tәsdiqlәyәn daha bir fakt bu günlәrdә Ba kı da baş tutan Beynәlxalq Huma - nitar Forum çәrçivәsindә ilk dәfә “Davamlı İnki - şaf vә Ekoloji Sivilizasiya”ya hәsr olunmuş dә yirmi masanın tәşkilidir. – İnternetdә “Beynәlxalq lider vә seçil - mişlәrin deyimlәri” adlanan bölmәlәrdә Hilari Klinton, Kofi Annan, Andjelina Coli, Ceorcio Armani, Cessika Beyl, Eliye Veysel vә başqa tanınanlarla bir sırada sizdәn dә sitatlar verilib. – Bu, sırf mәnim vәtәndaş mövqeyimlә bağlı mәsәlәdir. Elmi fәaliyyәtimlә әlaqәdar hәm sovet dönәmindә, hәm dә sonrakı illәrdә davamlı olaraq xarici ölkәlәrdә ezamiyyәtdә olmu şam. Azәrbaycan tarixi nin ağır mәrhәlә - lәrindә bizim gerçәklәri, qaçqın vә didәrgin düşmüş soydaşlarımızın aqibәti barәdә bilgilәri beynәlxalq ictimaiy yәtә çatdırmağı özümә borc bilmişәm. Sirr deyil ki, bәzi hallarda bir çox konfliktlәr, o cümlәdәn Azәrbaycanda baş verәn - lәrlә bağlı ikili standartlar mövcuddur. Azәr - baycanla bağlı ikili standartlar, yanlış stere o tiplәrin aradan qaldırılması dövlәt siya sә tinin prioritetidir. Bu sahәdә Heydәr Əliyev Fon du nun olduqca sәmәrәli fәaliyyәti dә xüsusi qeyd edilmәlidir. Bununla yanaşı, bu isti qamәtdә fәaliyyәt ictimai statusundan, vәzi fәsindәn asılı olmayaraq, hәr 16 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 bir ölkә vәtәn daşının borcudur. Tez-tez xaricdә müx tәlif dairәlәrdә mühazirә keçirәrkәn, tәlәbә, alim, siyasәt adamları vә vәtәndaş cәmiyyәtinin nümayәndәlәri ilә tәmasda olarkәn, mәtbuata müsahibәlәr verәn zaman mәn dә qaçqın soydaşlarımızın problemlәri, konflikt bölgә sin dә baş vermiş humanitar faciәlәrlә bağlı öz fikirlәrimi paylaşmışam. İndi sәslәndirdiyimiz faktların bir qismi mәtbuatda, o cümlәdәn elektron mediada, sosial şәbәkәlәrdә tirajlanırsa, bu, çox sevin dirici haldır.
– Yuxarıda sadalananlar artıq mövcud problemlәrә adaptasiya tәdbirlәridir. Tәhsil isә bu problemlәri qabaqcadan görmәk vә önlәmәk üçün zәruridir. Cәmiyyәtin inkişa fının әsas mәnbәyi ideyalar, mәqsәdi isә hәmin ideyaları yaradan vә gerçәklәşdirәn insandır. Bu baxım - dan insan potensialının inkişafı müasir cәmiy - yәtin tәrәqqisinin zәruri şәrtidir. Bu, indi dә, uzunmüddәtli perspektivdә dә mütlәq priori - tetdir. Yaran mış şәraitә adekvat reaksiya verә bilәcәk, proseslәri idarә edәcәk, risklәri hesabla - yacaq vә qiymәtlәndirәcәk insan potensi alının formalaşdırılması istәnilәn ölkә üçün әn vacib mәqamdır. Hәm bu baxımdan, hәm qısa vә uzun müddәtli perspektivlәr nöqteyi-nәzәrindәn indiki mәrhәlәdә istәnilәn mәsә lәylә bağlı sis - temli baxışlar formalaşdıran tәhsilin danılmaz rolunu xüsusi vurğulamaq lazımdır. Bu gün plane timizdә yaşayan sayca yeddi milyarddan çox insan ümumi mәqsәdlәrә çatmaq üçün birgә fәaliyyәtә başlamalıdır. Bunun üçün isә ekoloji sivili zasiya prinsiplәrinә müvafiq olaraq tәrbiyә vә düşüncә tәrzi dәyişmәlidir. Yaxın gәlә cәkdә tәbii sistemlәr, resursların mühafizәsi vә bәrpası, әtraf mühitin idarә edilmәsi üzrә tәhsil proqramları inkişaf etdirilmәli, “davamlı inki - şaf” mövzusu müxtәlif fәnlәr çәrçivәsindә geniş araşdırılmalıdır. Qeyd edilmәlidir ki, Azәr - baycan tәhsilindә bu sahәdә bir çox ilklәrә imza atılıb vә fikrimcә, bu tendensiya davam etdiril - mәkdәdir. – Sizcә, dövlәt gәnclәrin kütlәvi şәkildә ali tәhsil almalarına can atmalıdırmı? – Mәn o fikirlә razı deyilәm ki, böyük әksәriy yәt ali tәhsilli olmalıdır. Müasir dünyada peşәkar fәhlәlәrin әmәyi heç dә ali tәhsillilәrdәn az dәyәrlәndirilmir. Ona görә ali tәhsil xüsusi qabiliyyәti vә arzuları olanlar üçün zәruridir. Ümumilikdә isә peşә tәhsilinә yanaşma dәyiş - mә lidir. Rәsmi sta tis tikaya görә, Azәrbaycanda bir il әrzindә tәqribәn yüz mindәn çox gәnc ümumtәhsil mәktәblәrini bitirir vә onların yalnız 35 minә yaxını ölkәdә vә ya xaricdә ali mәktәblәrә qәbul olunur. Qalanları isә yetkin yaşa çatdıqları halda, tәhsil haqqında sәnәdlәri ola-ola müstәqil hәyata qәdәm basmaq üçün zәruri bilik vә bacarıqlara malik deyillәr, başqa sözlә “funksional savadsızlar”dır. Bu, çox ağrılı bir problemdir. Onu aradan qal dır maq üçün artıq orta mәktәblәrdә şagird lәr real peşә hazırlığı keçmәlidir. Fikrimcә, kütlәvi ali tәhsilin xeyirdәn çox zәrәri ola bilәr. Bizә peşә mәk - tәblәri sәviyyәsindә olan ali mәktәblәr yox, ali mәktәblәr sәviyyәsindә peşә mәktәblәri daha çox lazımdır. Dünya statistikası bizi aldatma ma - lıdır. Göstәrilir ki, bәzi ölkәlәrdә ali mәktәb tәlәbәlәrinin nisbi sayı, әhali arasında faiz göstәricisi daha yüksәkdir. Bu, doğrudur. Lakin eyni zamanda bәllidir ki, elә bu ölkәlәrdә mәzunlar arasında işsizlik hәddәn artıq yük - sәkdir. Tәhsilin, o cümlәdәn ali tәhsilin әmәk bazarının tәlәblәrinә uyğun laş dırılması davamlı inkişafın vә sosial stabil liyin vacib şәrtidir. Bir sözlә, tәhsilә qoyulan vәsait sәmәrәli istifadә olunmalı, özünü doğrultmalıdır. Bu hәm dövlәt, hәm dә vәtәndaşların tәhsilә yönәltdiyi vәsait - lәrә aiddir. Yalnız bu halda tәrәqqini müәyyәn edәn elm üçün layiqli varislәr hazırlana bilәr.
/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|