“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
tor ailəsinə dua edərək əhalini su kəmərinin başa çatması münasibəti ilə təbrik etmiş, bu yolda xərc və zəhmət çəkənlərin ata‐analarına dua oxumuş, özlərinə cansağlığı və var‐dövlət arzu etmişdi. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin xidmətlərini xüsusi qeyd edən Bakuvi Hacıya kranı birinci açmağı təklif etmişdi. Çox təəssüf ki, «Molla Nəsrəddin» jurnalı Bakuvi kimi mütəfəkkir din alimlərini də tənqid edir, onların karikaturalarını öz səhifə ‐ lərində dərc edirdi. «Molla Nəsrəddin», «Kəşfül‐ Həqayiq» kitabının nəşrində köməyi olan H.Z.Ta ğıyevi də belə bir əsəri nəşr etdirdiyinə görə qınayırdı. 1920‐ci ildə Qafqazda siyasi vəziyyətin dəyiş məsi ilə Mir Məhəmməd Kərim Mərdə ‐ kandakı evinə çəkilərək elmlə məşğul olmağa başladı. Çünki Azərbaycanı işğal edən Qızıl Ordu milli‐mənəvi dəyərləri qadağan etmiş, bunun nəticəsində 1925‐ci ildə «Allah sızlar cəmiyyəti» qurmuş, eyni zamanda dini və dindarları sosializm düşməni kimi qələmə vermişdi. Bu siyasətin «təmizləmə hərəkatı» nəticəsində Qazı Məhəmməd Kərim də müx ‐ tə lif bəhanələrlə dindirilməyə başlandı. Әmə ‐ liy
yat müvəkkili Varoşkeviç onu 13 fevral 1938‐ci ildə Maştağa şöbəsində sorğuya çəkdi. Yalançı şahidlər dinləndi və eyni gündə məh ‐ kəmə qərarı üzünə oxundu. Mir Cəfər oğlu Məhəmməd Kərim 1939‐cu il martın 15‐dən 16‐na keçən gecə repressiya qurbanları arasında güllələnərək şəhid edildi. Dini fəaliyyəti və antisovet çıxışları ilə rejim əleyhdarı elan edilən alimin evi talan edilmiş, kitabxanası isə yandırılmışdı. İslam ümmətinə ondan qalan xatirə isə xalqımıza onun ən böyük töhfəsi sayılan «Kəşfül‐Həqayiq», təfsir ilə çap edilmiş aşağıdakı yazıları və tərcü mə ‐ ləri oldu. 1) «İran kəndlərinin halı»; 2) «Təbrizdə gördüklərim»; 3) On yeddi Ramazan»; 4) «Ermə ‐ nüsə»; 5) «Özreyi‐Qureyş»; 6) «Kərbala yan ‐ ğısı»; 7) «Fətətu Ğassan»; 8) «Rəşidin bacısı Abbasə»; 9) «Әbu Müslüm əl‐Xorasani»; 10) «Sə ‐ lib müharibəsi»; 11) «Emin və Məmun qar daş ‐ ları». Quran elmləri arasında təfsir ən geniş sahə ‐ dir. İlahi kəlamın izah və açıqlanması Həzrət Peyğəmbərdən (s.ə.s) başlayaraq bu günə qədər davam etmişdir. Bu məqsədlə Quran tarixinə külli miqdarda ədəbiyyat daxil olmuşdur. Təbii olaraq yazılan bu təfsirlərin əksəriyyəti ərəb dilində, bir qismi isə osmanlıca və fars dilində yazılmışdır. Әrəb dilində təfsirlərin başa düşülməsinin çətinliyi səbəbilə müsəlmanların öz dilində oxuyub anlayacağı sadə bir təfsirə ehtiyac var idi. Məhəmməd Kərim Bakuvi belə bir əsəri qələmə alaraq, azərbaycan türkcəsində ilk təfsiri ərsəyə gətirdi. Təfsirin – «Kəşfül‐Həqayiq an Nukətil‐Ayəti vəd‐Dəqayiq» («Ayələr və keyfiyyətlərinin incə likləri haqqında həqiqətlərin kəşfi») – adın
dan da görüldüyü kimi, əsas məqsəd xalqın Qura nın izah və hökmlərinə diqqətlə baxıb görmə sini təmin etmək, Quranın mənasının asan anla ‐ şılması və uca qayəsindən həzz almasına xidmət etmək idi. Hər təfsirin özünə xas metod və xüsusiy ‐ yətləri vardır. Məhəmməd Kərim Bakuvinin bu əsəri təfsir üsulu baxımından zəngin möhtəvaya sahib bir əsərdir. Bu baxımdan rəvayət təfsiri yönündən əsərin metodu haqda aşağıdakıları sadalamaq olar: Müəllif ayələrin nazil olma səbəbləri və hik ‐ mətləri baxımından tarixi hadisələrə aid rəva ‐ yətlərə geniş toxunaraq, zəif rəvayətləri rədd edir, bəzi müfəssirləri tənqid edir, ehtiyac ol‐ mayan izahlardan uzaq durmağa çalışırdı. Quranın Quranla təfsiri müfəssirlərin əksəriy ‐ yəti tərəfindən istifadə edilmiş bir metoddur. Quranın bir yerindəki ayənin izahı və anlaşıl ‐ ması üçün başqa bir yerdə keçən ayə vardırsa və ya bir yerdəki mövzu başqa bir yerdə daha geniş əks etdirilmişdirsə, bu ayələri yanaşı təfsir etmək və biri ilə digərini aydınlaşdırmaq təfsir elmində ən məqsədəuyğun yol hesab edilmişdir. Bakuvi də bu metoda böyük əhəmiyyət vermiş, bir ayəni daha açıq başqa bir ayə ilə, eyni zamanda bir ayəni başqa bir ayə ilə ancaq ləfzi yox yalnız mənası ilə təfsir etmişdir. 29 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Quranın sünnə ilə təfsirində ayələrin Həzrət Peyğəmbər əleyhissalamın sünnəsi möhtəva ‐ sında izahı geniş yer tutur. Müfəssir təfsirdə müxtəlif hədis qaynaqlarından, bəzən öz məz ‐ həbi olan əhli‐şiənin «mutunu‐ərbəa» adlanan dörd hədis kitabından, bəzən də əhli‐sünnə hədis qaynaqlarından təfərrüatı ilə istifadə etmişdir. Әsabələr və tabeundan gələn rəvayətlərə ehtiyacı qədər müraciət etmiş, ayələrin təfsir və izahlarında onların rəyi və rəvayətlərindən istifadə etmişdir. Onlardan ən çox müraciət edilənlər arasında Abdullah İbn Abbas, Həsən Bəsri, Həzrət Әli, Həzrət Cəfər Sadiq, Abdul‐ lah ibn Məsud, Mücahid, Qatada və Süfyan İbn Üyeynəni sadalamaq olar. Müəllif bəzi hallarda mövzuları müasir müstəvidə təhlil etmişdir. Vətən sevgisi, icti‐ mai‐siyasi idarənin insan üçün əhəmiyyəti, planetlərin ömrü məsələsində və isbat edilmiş elmi tədqiqatların Qurana ziddiyyətinin müm ‐ künsüzlüyü kimi mövzulara müasir prizma ‐ dan baxmışdır. Elmin bu sahəsində olduğu kimi, bu əsərdə də bir çox yeniliklər keçmiş biliklərin təməlləri əsasında qoyulmuşdur. «Kəşfül‐Həqayiq» təfsiri də özlüyündə Quran təfsirləri arasında bu sahənin mötəbər qaynaqlarına istinad etmişdir. Zəmaxşərinin (v.1143) «Təfsiri‐Kəşşaf», Təbərsi ‐ nin (v.1153) «Məcməul‐Bəyan», Fəxrəd din‐ Razinin (v.1209) «Təfsiri‐Kəbir», Әbus‐Süud Әfəndinin (1574) «İrşadul‐Әqlis‐Səlim», Әbu Məhəmməd Bəğavinin (v.1341) «Lübabüt‐təvil fi məanit‐tənzil» əsasında «əl‐Xəzrin Təfsiri», Nəsafinin (ö.1310) «Mədariküt‐Təmzil və Hə ‐ qa iqü‐t‐Təvil», Qazi əl‐Bəyzavinin (v.1286) «Әnvarüt Təmzil», İsmayıl Haqqı Bursəvinin (v.1724) «Ruhül‐Bəyan» kimi təfsirlərindən istifadə edilmişdir. Mir Məhəmməd Kərimin hədis qaynaq ‐ larından istifadəsinə gəlincə, Bakuvi, yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, həm Әhli‐Sünnə, həm də İmamiyyə hədis ədəbiyyatından geniş isti ‐ fadə edərək müdafiə etdiyi «İslam milləti» vəhdət mə urəsinin nümunəvi timsalını özü təzahür etdirmiş, metodologiyasında əyani surətdə bunun mümkünlüyünü göstərmişdir. Buxaridən Kuleyniyə qədər bütün hədis qay ‐ naq larına müraciət etmişdir. Təfsirin digər klassik təfsirlərindən fərqlən ‐ dirən spesifik xüsusiyyətləri də vardır. Bun‐ lardan bəziləri belədir. Müəllifin «Furqan» surəsinin 39‐cu ayəsində bəhs edilən «Rəss camaatı»nın Qafqazda, Araz çayı ətrafında yaşayan əhaliyə işarə etdiyi və Allahın onlara İsa ilə Məhəmməd peyğəmbər (s.ə.s) arasında Hanzala İbn Safvan adlı peyğəmbər göndər ‐ diyini qeyd etməsidir (Kəşfül‐Həqayiq, II\640). Yenə Bakuvi «Bəqərə» surəsinin 102‐ci ayə ‐ sində xalqa sehr öyrətdiyi qeyd edilən Harut və Marut adlı iki şəxsin mələk olduqlarını iddia etmənin doğru olmadığını, onların sehr elmini bilən iki padşah olduqlarını və xalqı imtina etmək üçün onlara sehr elminin öyrət ‐ diklərini qeyd edirdi (Kəşfül‐Həqayiq I\62). Bununla yanaşı, müfəssir alim öz təfsiri ilə XX əsrin astanasında müsəlman ictimaiyyə ‐ tinin yaralarını sarımağa, mənəvi böhrana yol açan təfriqə, nifaq, cəhalət və xurafatın qarşı ‐ sını almağa, müsəlmanları Quran həqi qət ləri ətrafında sıx birləşməyə çağırırdı. Bu minvalla ərsəyə gələn əsər 1904‐cü ildə Hacı Zeynalabdin Tağıyevin maddi vəsaiti ilə Tiflisdə «Kaspi» qəzetinin Buxariyyə mətbə ‐ əsində çap olundu. İlk dəfə türk dilində, Azərbaycan türkcə ‐ sində nəşr olunan təfsirin şanı və şöhrəti bütün Türkistana yayıldı. Әsərin nəşri islam aləmində böyük əks‐səda yaratmış, müəllifə böyük şöhrət qazandırmışdır. Müəllifə Türkmə nistandan, Tata ‐ rıs tandan, Gürcüstandan bir çox hədiyyələr, Özbəkistandan xələtlər, İrandan «Şiri‐xurşid» medalı, Osmanlı dövlətin dən isə ağ platindən 8 guşəli medal təqdim olunmuşdur. Təfsirin üç nüsxəsi 1907‐ci ildə İstanbula göndərilmiş,
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|