“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
vaxt Tennesidə biologiya müəllimi işləyən Con Skoups öz tələbələrinə Darvinin nəzəriyyəsini öyrətmək istədi və bununla antitəkamül qanununa meydan oxudu. O dövrün iki ən bəlağətli natiqinin – Koarens Darrounun və Uilyam Cenninqs Brianın üz- üzə dayandığı məşhur məhkəmə prosesində o, təqsirli bilindi. Başqa, daha müasir bir misalda, Kanzas ştatının qanunvericilik məclisi təkamül nəzəriyyəsinin müasir təhsil üçün doğurduğu nəticələrlə birgə tədrisinə qadağa qoydu. Bəli, insanlar dini əqidələrinin tələb etdiyi şeylərə inana bilərlər, lakin müəllimlər heç nədən çəkinmədən və heç nədən ehtiyatlanmadan öz şagirdlərinə qəbul olunmuş və sübuta yetirilmiş elmi konsepsi - yaları, o cümlədən də təkamül nəzəriyyəsini tədris etməlidirlər. Nəhayət, elmi tədqiqatların dəstəklənməsi haqqında. Bu dəstək fövqəldövlətin səviyyə - sinə uyğun deyil və ciddi problemdir. Mənim ABŞ-a təzəcə gəldiyim illərdə elmin dəstək - lən məsi hərtərəfli idi, çünki ölkənin liderləri onun gücünə və əhəmiyyətinə inanırdılar. Müvafiq olaraq da universitet sonrası elmi təhsil proqramları ABŞ-dan və bütün dünya - dan olan ən yaxşı tələbələri cəzb edirdi. Bu gün mən maliyyə dəstəyində yeni, dərhal fayda tələb olunmaqla, eləcə də sonrakı tətbiqlə birbaşa əlaqə ilə bağlı bir təmayül görürəm. Bu cür məhdudiyyətlərin yeni kəşflərin edilməsinin tarixi təcrübəsi ilə düz gəlmədiyi haqda çoxlu misallar var və bunlardan lazerin, tranzistorun, kompyuterin adlarını çəkmək olar. İkinci problem də – mövcud zorakılıq problemi də təhsillə bağlıdır. Ümid edirəm ki, Amerika onu tez bir zamanda həll edə bilər. Məktəblərdə, küçələrdə insanların məruz qaldıqları təhlükə Amerika həyatının reallığına çevrilir və bu da mənim ailəmi və milyonlarla başqa ailələri narahat etməyə bilməz. Çoxları zorakılığı söz azadlığının nəticəsi sayır, lakin mən söz azadlığının eyni təminatlarla və demokratik qaydalarla bərqə - rar edildiyi Şimali Kanadaya gələndə eyni səviyyəli zorakılıqla qarşılaşmıram. Biz çoxmillətli Los-Ancelesin ən yaxşı rayonla - rından birində yaşayırıq, lakin orada da gecə - lər küçəyə çıxmaq qorxuludur. Təbii ehti yat larla və gözəlliklərlə bu dərəcədə zəngin ölkədə belə şeylər olmamalıdır. Ümidvaram ki, zorakılıq probleminin həlli mövcuddur. Bəziləri düşünürlər ki, Amerika cəmiy - yətində zorakılığın və qeyri-bərabərliyin səbəbi varlılarla kasıbların qarşıdurmasıdır. Bu amillər müəyyən rol oynasalar da, mən onları əsas saymıram, həm də cəmiyyətin əksər hissəsi orta sinfə aiddir. Kanadada və bir çox Avropa şəhərlərində də, Avstraliyada da qeyri-bərabərlik mövcuddur, Qahirədə isə varlılarla kasıblar arasındakı uçurum lap çox böyükdür, amma bu yerlərdə mən rahat, heç bir zorakılıqdan ehtiyatlanmadan gəzirəm. Düşünürəm ki, sosial nizamsızlıq, silahlar üzərində nəzarət və cinayətə görə cəza ilə bağlı Amerika qanunlarına bir də baxılmalıdır. Başa düşürəm ki, bu, mürəkkəb, ölkənin ruhuna və kapitalist ideallarına toxunan bir məsələdir, amma biz artıq başqa, bu cür hallara yeni perspektivlər və yanaşmalar nəzərdə tutan bir dünyada yaşayırıq. Hadisələrin axarını öncədən görmək iqtidarında olan yeni lider ABŞ-ın gələcəyi naminə bu missiyanı öz üzərinə götürməlidir. Məni narahat edən üçüncü problem – baxışların yetərincə geniş olmamasıdır ki, həmin problem hökumətin səthi və özündən 27 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 razı xarici siyasət yeritməsinə gətirib çıxarır. Bu kitab yazılan zaman Amerikanı qorxuya salmış daxili və beynəlxalq terror dalğası güclənmişdi. Dünyanın ən güclü dövləti beynəlxalq birlikdə terrorizmə qarşı mübari - zədə aparıcı rol oynamalıdır. İnsan hüquqları - nın bərqərar edilməsi, insanlar və ölkələr arasında qeyri-bərabərliyin aradan qaldırıl - ması işində də lider rolunu oynamalıdır. ABŞ Yer üzərində vahid dünya qurulmasında, onun hər bir sakininə insan ləyaqətinin təmin edilməsində də liderlik məsuliyyətini öz üzərinə götürməlidir. Mən altmışıncı illərdə geniş yayılmış amerikalı obrazını xatırlayıram – insan bəşəriyyət naminə Aya qədəm basır. Neyl Armstronqun Ayda dediyi ilk sözlər aşağıdakılar idi: “Bir insanın bir kiçicik addımı bütün bəşəriyyətin nəhəng sıçrayı - şıdır”. Marşall planı və “Sülh Korpusu” Ame - ri kanı ümumdünya lideri kimi səciyyə ləndirən təşəbbüslərin daha iki nümunəsidir. Əlbəttə, Birləşmiş Ştatlar dünyanın bütün problemlərini həll etmək iqtidarında deyil, o ən güclü dövlət olaraq, liderlik yükünü çiynində daşımalı və başqaları üçün nümunə, model olmalıdır. Amerika başqa ölkələrin xalqlarına düşmən olmağı özünə rəva görə bilməz, o həm öz vətəndaşlarına, həm xarici ölkələrin vətəndaşlarına eyni ədalət standartı tətbiq etməlidir. Uzaq perspektiv baxımından kor - rupsi yaya uğramış rejimlərin dəstəklənməsi və xarici siyasətdə ikili standartların tətbiqi ABŞ-ın mənafeyinə uyğun deyil. Xarici siyasətə yenidən baxmaq, daha müdrik düşünülmüş yanaşmalara keçmək vaxtı çatmışdır. Ümid edirəm ki, dünyanı belə mənzərədə görmək “Dünya zənginliyimizə və demokratiyaya görə bizə nifrət edir” və ya “Biz dünyanın bütün problemlərini həll edə bilmərik” kimi bəsit və səbatsız dəlillərin qarşısında davam gətirə biləcək. Əksinə, bütün dünyada insanlar Amerikanı diqqətlə izləyirlər və çox ölkələr demokratik azadlıqların Amerika sistemini əxz etmək istərdilər. Müasir dünyanın bir çox problemlərinin həllində Amerika real tərəfdaş ola bilər. Raket sipərinin qurulması yeni baxış gətirməyəcək. Bu baxış təcridizm siyasəti ilə də gəlməyəcək. Bütün insanları Yer kürəsində bütün insanlar üçün ümumi olan vahid məqsədlərlə yaşadığımıza, bəzən təfərrüat - larla bağlı aramızda fikir ayrılığı baş verirsə də, bunun belə olduğuna inandıraraq. Bizim dünyamızda insanlar, mədəniyyətlər, millətlər arasında körpülər salmaq lazımdır. Başlıcası, binəsibləri inkar etməmək, dünyanın fəlakətli vəziyyətdə olan hissəsini taleyin cənginə buraxmamaqdır. Yoxsulluq və ümidsizlik terrorun və dünya düzəninin hiddətlənməsinin mənbəyidir. Əhməd Zevayl özü özünə sual verir: “Uğur düsturu mövcuddurmu?”. O bu sualı aşağıdakı fikirləri ilə cavablandırır: Elmdə mənim ehtirasım bilik – tərəqqi təməli axtarışlarıdır. Bilik gücdür; məlumat bilik almağın yalnız vasitəsidir. Özümüz haqqında nə biliriksə, elə oyuq. İnsanın unikallığı təfək - kürü haqqında düşünə bilməyindədir, bir də nadir istedadlı şəxsiyyətlər bizim təbiət haqqında biliklərimizi dəyişə bilərlər. Bilik ümmanı isə dərin və sonsuzdur. Bu fikri İsaak Nyuton çox yaxşı ifadə etmişdir: “Mən özümü dəniz qırağında oynayan, tez-tez yeni, həmişə - kindən daha hamar daşı, ya da daha qəşəng balıqqulağını götürmək üçün oyunun dan ayrılan uşaq kimi görürəm. Qarşımda isə sahilsiz, tamamilə naməlum bilik ümmanı uzanır”.
28 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|